Evropska unija dodijelila je Crnoj Gori u novembru 2012. godine oko šest i po miliona eura za unapređenje politike razvoja ljudskih resursa, zapošljavanja, te obrazovanja i nauke, oblastima koja su u ovakvim finansijskim podrškama Evropske unije označena kao IV IPA komponenta. U mjesecima koji slijede, ključno je pitanje – hoće li Crna Gora iskoristiti ponuđenu šansu i iskoristiti sredstva iz evropskih fondova?
U Vladi Crne Gore ističu da se spremaju da odgovore tom izazovu. Iskustva iz Hrvatske i Slovenija pokazuju da je potrebna vrlo intezivna koordinacija i sposobnost za korišćenje sredstava iz evropske kase. U tom smislu, Ministarstvo rada i socijalnog staranja dobilo je nedavno od Vlade novo zaduženje – da koordinira aktivnosti u vezi usmjeravanja tih značajnih sredstava koja „čekaju“ da se iz Crne Gore predstave valjani projekti iz ovih oblasti, koji će predstavljati šansu za rad kako pojedincima, tako i udruženjima, te malim i srednjim preduzećima.
U ovoj priči, Ministarstvo prosvete i Ministarstvo nauke zaduženi su za koordinaciju aktivnosti koje su usmjerene na unapređenje politike obrazovanja i nauke, dok je Ministarstvo finansija odgovorno za implementaciju, objasnila je za Portal Analitika Ivana Šućur, iz Ministarstva rada i socijalnog staranja, koja koordinira rad na ispunjavanju uslova za IV IPA komponentu u Crnoj Gori među pomenutim ministarstvima, te između njih i podgoričke kancelarije Evropske komisije.
Međutim, te valjane projekte neće osmišljavati ni Ministarstvo, ni Vlada, ni neka treća institucija - već upravo brojne organizacije i udruženja iz Crne Gore, kazala je sagovornica Portala Analitika.
Što je IPA: „IPA predstavlja finansijsku podšku zemljama Jugoistočne Evrope od strane Evropske unije. Kroz tu finansijsku podršku, EU pomaže zemljama kandidatima da uspostave evropske kriterijume i standarde, kako bi bili ravnopravni sa članicama Evropske unije. Ova finansijska podrška se dijeli na pet segmenata, to jest komponenti, koje se odnose na sve važne oblasti politike u jednoj drzavi“, objašnjava Šućur pojam za koji su mnogi čuli posredstvom medija, ali malo ko zaista zna o čemu se tu radi.
U najkraćem – i prije nego što određena zemlja uđe u Evropsku uniju - EU je u tom predpristupnom procesu pomaže značajnim finansijskim sredstvima radi unapređenja određenih bitnih društvenih i ekonomskih segmenata, obezbjeđujući, pri tom, i konsultantsku potporu iz neke od zemalja – članica EU. Na poziv koji je ovim povodom učinila EU, među brojnim zemljama koje su pokazale interes da asistiraju Crnoj Gori, određeno je - litvansko Ministarstvo rada i socijalne politike.
U kompleksnom procesu "povlačenja" sredstava Evropske unije, bitne su dvije stvari - obučenost državnih institucija, ali i obučenost onih koji će sjutra aplicirati za sredstva nekom idejom i projektom. Bitno je i to da u cijeloj mreži niko nije prepušten sam sebi, pa će tako i zainteresovani imati konsultantsku podršku neke za to određene crnogorske institucije ili posebnog tijela.
„Četvrta IPA komponenta odnosi se na politiku razvoja ljudskih resursa. A u fokusu politike razvoja ljudskih resursa je pojedinac, građanin. Politika razvoja ljudskih resursa povezuje politike zapošljavanja, obrazovanja, nauke i socijalne inkluzije, a sve sa ciljem da se građanima pruži mogućnost da budu prepoznati i konkurentni na evropskom tržištu rada“, objašnjava Šućur.
Litvanski primjer: Nijole Mackevićenje, iz Ministarstva socijalne zaštite i rada Litvanije je i direktorka Direktorata za strukturalnu podršku u Evropskoj uniji objašnjava za Portal Analitika kako su u ovoj zemlji korišćena sredsva IV IPA komponente.
"U najvećoj mjeri sredstva su iskorišćena u oblastima sa najvećom stopom nezaposlenosti. Krajnji korisnici su bili zaposleni u malim i srednjim preduzećima i u preduzećima u procesu prestrukturiranja, zaposleni u riziku od dobijanja otkaza, lica sa invaliditetom, osuđena lica, bivši zatvorenici, pripadnici nacionalnih i etničkih manjina. Ukupan broj obučenih lica bio je 2.264, od čega 501 lice sa invaliditetom, 264 osuđena lica i 1.499 zaposlenih u malim i srednjim preduzećima. Ukupno 225 socijalno isključenih lica je dobilo zaposlenje. Pored toga, 10 malih i srednjih preduzeća je uspostavilo savremene sisteme upravljanja, a 6 malih i srednjih preduzeća je dobilo ISO sertifikate čime su postali konkurentniji na tržištu. Od ostalih značajnih rezultata možemo navesti razvoj elektronskog sistema za interaktivnu radnu biografiju (CV), uspostavljanje karijernog centra za lica sa invaliditetom i centra za profesionalnu i socijalnu rehabilitaciju“, naglašava Mackevićenje.
Institucionalni okvir: Obezbjeđivanje ovih sredstava, kao i njihovo svrsishodno preusmjeravanje, predstavljaju kompleksan proces, koji zahtijeva obučene i pripremljene ljude. Crna Gora je, kao i njene prethodnice, morala napraviti institucionalni okvir u svojim državnim organima.
„Taj okvir predstavlja tijelo - Operativna struktura za IPA IV komponentu, koja će upravljati svim procesima pripreme dokumenata i na osnovu njih povučenih finansijskih sredstva za unapređenje politike razvoja ljudskih resursa u Crnoj Gori“, objašnjava Šućur.
Vlada Crne Gore je, dodaje sagovornica Portala Analitika, imenovala Ministarstvo rada i socijalnog staranja za koordinatora cjelokupnog procesa pripreme i upravljanja IPA IV komponentom. Ministarstvo prosvete i Ministarstvo nauke, sa druge strane, zadužena su za koordinaciju aktivnosti koje su usmjerene na unapređenje politike obrazovanja i nauke, dok je Ministarstvo finansija odgovorno za implementaciju.
Šućur naglašava da službenici koji rade na poslovima vezanim za IPA IV komponentu moraju da posjeduju specifične vještine i znanja jer, kako dodaje, upravo od njihove kompetencije zavisi povlačenje sredstava iz fondova Evropske unije, to jest IPA IV komponente.
Pomoć Litvanaca: „Da bi se unaprijedili kapaciteti crnogorske administracije u toku je implementacija tvining projekta sa litvanskim partnerima. Evropska Unija je pružila Crnoj Gori finansijsku pomoć u iznosu od 250 hiljada eura kako bi se angažovali eksperti iz članice Evropske Unije koji će prenijeli svoje znanje i iskustvo crnogorskim kolegama u oblasti IPA IV komponente“, kaže Šućur.
Naravno, Vlada je morala donijeti i neku strategiju u ovoj oblasti, odnosno prepoznati koje segmente treba najprije podržati. Evropska unija traži razrađene planove strategije, pa je urađen dokument koji se zove Operativni program za razvoj ljudskih resursa 2012-2013.
„U ovom dokumentu su, na osnovu prethodno izvršenih analiza, predstavljeni nacionalni prioriteti, politika razvoja ljudskih resursa koji trebaju da se finansiraju iz IPA IV komponente. Nakon usvajanja od strane Vlade Crne Gore ovaj dokument je upućen Evropskoj Komisiji koja ga je 18. oktobra 2012. godine odobrila. Crnoj Gori je kroz ovaj Program odobreno tačno 6.528.000 eura za unapređenje politike razvoja ljudskih resursa. Od toga, 85 odsto se finansira iz fondova EU, a 15 odsto iz budžeta Crne Gore", objašnjava Šućur.
Ovaj program predstavlja dokument „vodič“ za crnogorsku administraciju, a ujedno i za predstavnike Evropske komisije - koje aktivnosti će biti finansirane i u kojem iznosu.
Četiri prioriteta: Politika razvoja ljudskih resursa u Crnoj Gori podijeljena je, kaže Šućur, na četiri prioriteta:
„To je politika zapošljavanja, socijalna politika, te obrazovanje i nauka, što ima za cilj da crnogorsko društvo postane konkurentno, da u njemu obrazovanje, istraživanje i inovacije budu u službi socijalno kohezivnog društva.“
Prvi prioritet ima za cilj da poveća zaposlenost nezaposlenih i neaktivnih lica, posebno dugoročno nezaposlenih, žena i mladih. U te je svrhe opredijeljeno oko dva miliona i trista hiljada eura, preciznije – 2.298.884 eura. Nema sumnje, riječ je o pozamašnoj svoti novca koja se na malenom crnogorskom tržištu može vrlo djelotvorno upotrijebiti. Ako bude znanja i sposobnosti.
“Poslodavci, licencirani organizatori obuka, nevladine organizacije, opštine, Privredna komora Crne Gore, socijalni partneri su subjekti koji će moći da dobrim prijedlozima projekata povlače sredstava iz ovog prioriteta“, objašnjava Šućur.
Prioritet obrazovanja odnosi se na osavremenjivanje obrazovnih programa za sve nivoe stručnog obrazovanja koji će odgovarati potrebama tržišta rada i jačanju profesionalnih kompetencija nastavnika u stručnom obrazovanju. Ali, i na razvoj vještina za inovacije studenata, profesora i istraživaca, transfer znanja i razvoj vještina za inovacije u preduzećima.
Za ovaj prioritet takođe je opredijeljeno tačno 2.298.884 eura, a moći će da apliciraju: škole, poslodavci, socijalni partneri, organizatori obrazovanja, preduzeća koja nude znanje, preduzeća kojima je potrebna akademska podrška, grupacije preduzeća koja nude i traže podršku u oblasti inovacija i istraživanja.
Kroz prioritet unapređenja socijalne inkluzije treba da se poboljša pristup tržištu rada osobama sa invaliditetom i pripadnicima romske populacije. Za ovaj segment, za koji je namijenjeno 1,313,648 eura, moći će da konkurišu nevladine organizacije koje se bave pravima RAE populacije, nevladine organizacije koje se bave pravima lica sa invaliditetom, biroi rada, centri za socijalni rad, ali i poslodavci, licencirani organizatori obuka, opštine...
Četvrti prioritet zapravo je podrška Operativnoj strukturi u Crnoj Gori u sproveđenju aktivnosti koje su predviđenje Operativnim Programom. U te je svrhe namijenjeno 656,824 eura.
Izazovi, posvećenost i odgovornost: Mackevićenje kaže da je njeno Ministarstvo predložilo kao svoje partnere u ovom projektu Centralnu agenciju za upravljanje projektima i Agenciju za Evropski socijalni fond.
„Institucije koje smo predložili imaju više od 10 godina iskustva u upravljanju programima finansiranim iz fondova EU, počev od pretpristupnog programa. Predloženi eksperti iz ovih institucija posjeduju dugogodišnje praktično iskustvo a, osim toga, dolaze iz ministarstava i agencija koja su veoma slične onima u vašoj zemlji."
Ocjenjujući administrativne kapacitete Ministarstva rada i socijalnog staranja u pogledu upravljanja IPA IV komponentom, sagovornica iz Litvanije kaže da je ovdje zatekla motivisane i kreativne ljude.
„Upravljanje fondovima Evropske unije bih opisala na sljedeći način: izazovi, posvećenost i odgovornost. Šta je potrebno? Prije svega, veoma motivisani i kreativni ljudi koji posjeduju stalnu želju za unapređenjem znanja. Zbog toga smo ovdje, da bi pružili podršku vašem Ministarstvu rada i socijalnog staranja i ostalim institucijama da prevaziđu izazove sa kojima će se vaša zemlja suočavati i time izbjegnu greške koje smo mi pravili. Izgradnja kapaciteta je stalan proces, proces koji neprekidno traje“, kaže ona, osvrćući se na primjere u kojima su ovi fondovi pomogli.
„Oblasti koje se odnose na povećanje zapošljavanja i pružanje podrške socijalno ugroženim licima su bile glavne strateške teme za Litvaniju na njenom putu ka pristupanju EU. U tu svrhu realizovane su dvije grant šeme finansirane kroz podršku EU: „Promovisanje prilagodljivosti i vještina“ i „Promovisanje socijalne inkluzije“. Ukupan iznos dodijeljen u ovu svrhu je bio tri miliona eura", zaključuje Mackevićenje.
Gordana BOROVIĆ
