O aktuelnom statusu Crnogorske pravoslavne crkve

Piše: Novak ADŽIĆ

Pitanje statusa Crnogorske crkve je složeno i ima svoju genezu. Taj problem postojeća je vlast naslijedila, nije ga ona stvorila, niti izmislila, ali, ipak, njena je dužnost da se ozbiljnije i temeljitije posveti njegovom rješavanju, jer pitanje statusa crnogorske crkve ima dalekosežne implikacije po multivjerski i multietnički sklad u Crnoj Gori.

Znam da je to delikatno i da jedna generacija Crnogoraca ne može riješiti sve naslijeđene teške probleme, ali isto tako znam da treba tome dati impulse, snagu, pokazati volju i odlučnost da se ne prepusti stihiji i improvizaciji rješavanje tog krupnom društevnog problema.

Tapkanje u mjestu: Ali, iskren da budem, naše društvo i naša država nijesu značajnije napredovali u rješavanju tog pitanja od kada je ono javno otvoreno i ono danas skoro da nije odmakao dalje od početka.

Crnogorskoj crkvi je i dalje zabranjeno da vrši bogosluženje, obrede krštavanja, vjenčanja, opijela i parastosa, u našim bogomoljama; da obilježava u njima crkvene praznike i slično, jer su naši crnogorski hramovi pod srpskom okupacijom od kraja 1918. godine. Uz to, naša crkva je suočena sa brojnim izazovima i iskušenjima, diskriminacijom, progonima, političkim sabotažama, medijskim i drugim udarima, planskim i kontinuiranim zapostavljanjem; zaboravljena je od ogromnog broja onih koji su pozvani da brinu za nju i o njoj; ukratko - dovedena je na nivo egzistencijalno-materijalne ugroženosti.

Imovinska sakralna pravoslavna dobra, koja su nekada bila pod ingerencijom Crnogorske crkve treba da joj budu vraćena, povraćajem u prethodno stanje, onako kako je i bilo dok ona nije ukinuta krajem 1918. godine, odnosno, konačno, oficijelno državnim, civilnim aktom, dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića iz 1920. godine. Ali,’po tom pitanju mjerodavni - oni koji su pozvani da odlučuju - ne preduzimaju ništa, tako da su naši zahtjevi ostali za sada samo glas vapijućih u pustinji.

Paradoksalno je, ali istinito: brojne uticajne državne adrese kod nas paktiraju sa Srpskom crkvom, ne znajući da se Crna Gora ne gradi i ne brani savezom sa okupatorom i da su svi darovi od njega samo danajski.

Država bez strategije: Doduše, država Crna Gora pomaže, budžetski, u određenoj mjeri egzistiranje Crnogorske crkve, ali to, koliko god je za pohvalu, nije dovoljno za njene realne potrebe. Uglavnom je država intertna po tom pitanju, ne pokazuje dovoljnu volju, a time ni riješenost da tom pitanju da odgovarajuću težinu. Stvari je pustila da idu same svojim tokom, a to nije dobar put. Sintagma „strpljen-spašen“ po meni nije pravi put. Problem se neće riješiti sam po sebi i sam od sebe.

Intervencija države je tu jako bitna. Ona sada izostaje. Pa i voljom vlasti Kraljevine SHS 1920. godine oteta je Crnogorcima crkva i njena imovina podređena srpskoj Patrijaršiji. Crnogorski komunisti kad su bili na vlasti od 1945. do 1989. mogli su riješiti to pitanje, ali nijesu imali svijest o tome i taj naslijeđeni problem ostao je do danas. Propuste komunista, nastale usljed ideološkog idolopoklonsvta i mitološku opsjenu o vječnosti jednog sistema i njegove paradigme, u to vrijeme i u tom smislu, Crnogorci nepravedno ispaštaju evo već više od dvije decenije.

Povlašćeni status srpske crkve: Istovremeno sa tom i takvom bolnom i surovom stvarnošću, koja nas smiješta u kategoriju stranaca u vlastitoj domovini i državi, u zonu getoiziranih i stigmatiziranih, svjedoci smo da Srpska crkva, čiji je centar u stranoj državi, ima u Crnoj Gori povlašćen status, potpuni monopol, ogromnu, odavno uzurpiranu i otetu pokretnu i nepokretnu imovinu, enormne novčane prihode i da nesmanjenom žestinom vrši svoju imperijalno-svetosavsku ideološko-političku misiju protiv crnogorske države i nacije.

I dalje nam patrijarh srpski iz Beograda, u svojim političkim poslanicama, propovijeda da nema Crnogoraca kao posebnog naroda i nacije a da je Crna Gora druga srpska država, pa halabuče i izmišlja kako se u Crnoj Gori sa najviših državnih adresa navodno vrše "nasrtaji na identitet, status i slobodu Srpske pravoslavne crkve kao i uplitanje u njen unutrašnji život i kanonsko ustrojstvo". Taj isti patrijarh pita, kako veli, "tamošnje ideologe, samozvane autokefaliste, zašto nemaju kuraži da zatraže i reorganizaciju Rimokatoličke crkve, te da njoj sjedište bude u Crnoj Gori, a ne u Vatikanu, kao što to traže za Pravoslavnu crkvu”.

Zaboravlja Patrijarh srpski, kad plasira ove elementarne gluposti, kojima manipulativno promoviše pokvarenu velikosrpsku ideologiju, da napravi razliku između ustrojstva Katolicke i Pravoslavne crkve. Katolička crkva po svom ustrojstvu nije etnička i nacionalna crkva, već nadnacionalna, univerzalna, centralistički ustrojena sa jednim administrativnim centrom u Rimu i njen vrhovni poglavar je ponfifex maxsimus svih katolika širom svijeta, nezavisno od toga u kojoj državi žive, a crkve u pravoslavlju su ustrojene po principu sabornosti i autokefalnosti, po državnom i nacionalnom principu.

Pravila pravoslavlja: U istočnoj varijanti hrišćanstva, u pravoslavlju, ne postoji jedinstvena, centralistička i univerzalna crkvena organizacija koja bi obuhvatala čitav pravoslavni svijet.

Pravilo se da u nezavisnoj državi postoji autokefalna crkva čije se jurisdikcije poklapaju sa državnim granicama i tu praksu imamo u velikom broju država sa dominantnim pravoslavnim stanovništvom u vjerskom smislu. Među pravoslavnim crkvama ne vlada odnos hijerarhije i subordinacije, već su one ravnopravne i samostalne jedna od druge, a carigradski patrijarh ima pravo časti, ali ne i vlasti; on je prvi među jednakima, ali on ne upravlja autokefalnim pravoslavnim crkvama i njena vlast me premašuje  jurisdikciju Carigradske patrijaršije.

Održavanje status quo nije dobro po interese Crne Gore i punu slobodu i afirmaciju crnogorske nacije. Nelegalni objekat na Rumiji postavljen je, međutim, u vrijeme ove vlasti - od strane Srpske pravoslavne crkve i helikoptera ondašnje Vojske Jugoslavije - ali uz policijsku pratnju dok su ga ovi šlepali po barskim ulicama, u vrijeme dok je postojala nekakva zajednica sa Srbijom, svakako, prije referenduma 2006., ali postojeća vlast je i tada vršila vlast i postoji određeni stepen njene odgovornosti zbog propuštanja radnji da se to spriječi. Naravno, nelegalni limeni objekat na Rumiji, koji je davno postavljen, na zakonski način treba biti uklonjen. Mislim da nema prostora da on bude legalizovan. Ne bi biolo dobro da ono što je zakonski utvrđeno da je nelegalna gradnja i što je teška uvreda nematerijalne kulturne baštine (kulta Svetog Vladimira Dukljanskog) naknadno bude konvalidirano. Bogišić veli: „Što se grbo rodi, vrijeme ne ispravi“.

Crnogorska vlast i srpska crkva: Učešćem u osveštavanju svetosavkog hrama kojeg su nazvali Hram Hristovog vaskresenja (a koji je u stvari arhitektonska i u drugom simboličnom pogledu imitacija Hrama Svetog Save u Beogradu) dio crnogorske državne vlasti i kompletna parlamentarna opozicija (jedino tamo nije bilo predstavnika SDP) pokazali su da su radi stranačkih i ličnih interesa spremni na političke, merkantilističke, u funkciji izbora itd., kombinacije sa SPC u Crnoj Gori, što je dugoročno štetno po Crnu Goru i njenu demokratsku profilaciju.

Takav postupak, naravno, ne ide u prilog odbrani i afrimaciji napadnutog crnogorskog nacionalnog identiteta. Pravi samosvjesni Crnogorci bojkotovali su tu manifestaciju, koja je dokaz interesne sprege politike i jedne crkve. Mislim da većinski dio državne vlasti to što je uradio nije trebao učiniti. Napravljena je jako ozbiljna greška.

Razumijem političke ambicije i realnost u Crnoj Gori, ali trebalo je razmišljati tako da se neke stvari trebaju zaista mijenjati. Sa Amfilohijem se ne ide u Evropsku uniju i NATO pakt. Pa on je NATO nazvao i smatra nastavkom naci-fašizma i četvrtim Rajhom, a poznato je da Amfilohije nije pristalica da se Crna Gora ukljući u Evropsku uniju. Napravljen je u tom slučaju zaista ozbiljan faul. Jedino je SDP Crne Gore pokazala, kao i vazda, da nije i neće da bude dio priče trgovanja sa Amfilohijem i SPC. Iskreno mi je žao što je većinski dio vlasti bio u sprezi sa Amfilohijem na toj svečanosti, koja ni po čemu nije bila u funkciji interesa Crne Gore. Uostalom, na toj svečanosti nije bilo državne zastave Crne Gore. I ta činjenica po sebi dovoljno kazuje.

Ideja o jednoj crkvi: Pored rečenog, svjedoci smo da se duže vrijeme plasiraju ideje, htjenja i programske političke deklaracije da je Crnoj Gori dovoljna jedna crkva, koja bi ujedinila sve pravoslavce, bez obzira na naciju, a koja bi se zvala Pravoslava crkva, čiji bi centar bio u Crnoj Gori i koja bi bila statusno nezavisna od Srpske patrijaršije.

Mislim da je taj koncept produžetak samozavaravanja, jer crkveni problem koji postoji u Crnoj Gori neće se riješiti izgradnjom Potemkinovih sela. Takav projekat je neprihvatljiv za istinske Crnogorce koji pripadaju i podržavaju CPC. Crnogorci imaju jednu crnogorsku crkvu i ne treba joj druga bezimena crkva. Ponajmanje bi joj trebala Crkva koja bi se zvala Pravoslavna, sa drugačijim formalno pravnim statusom, ali koja bi suštinski nacionalno i ideološki bila srpska-svetosavska i koja bi doktrinarno promovisala ono isto sto decenijama čini SPC, odnosno, njena MCP u nastojanju da od Crne Gore stvori drugu srpsku državu i da njom upravlja episkopat i kler. Koji bi jedva dočekao da sruši Crnu Goru i nacionalno posrbi Crnogorce, oduzme im njihov crnogorski jezik, državotovornu svijest, kulturno-istorijsku memoriju, i nastavio da drži pod svojom neprikosnovenom vlašću i okupacijom naše hramove, manastire i crkve i da ih devastira, čineći kulturocid nad crnogorskom nacijom.

Posljedice statusa kvo: Moguće je stvoriti Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori da ona bude formalno nezavisna od Beograda, ali u biću, stvarno, sadržinski, ideološki i doktrinarno to bi bila samo još jedna, odnosno, druga Srpska crkva. Crnogorcima nije potrebna crkva koja imenom i cijelim bićem svojim ne bi bila Crnogorska, koja ne valorizovala i emanirala njihov samosvojni etnički, nacionalni, kulturni i vjerski identitet.

Postojalo je u istoriji i postoji i danas više autokefalnih crkava u brojnim državama koje su crkve jednog te istog naroda. Takav je slučaj bio sa Pećkom patrijaršijom u okviru Osmanskog carstva i Karlovačkom mitropolijom u okviru Habsburške monarhije (Austro-Ugarske), koje su bile dvije autokefalne srpske crkve po svom biću i misiji, a imamo i danas slučajeve da postoji više autokefalnih grčkih crkava (Carigradska, Aleksandrijska, te Grčka pravoslavna crkva sa sjedištem u Atini, a i primjer autokefalne Pravoslavne crkve u Americi koja je nastala od mitrpolije Ruske pravoslavne crkve u Americi (1970), kada je od Moskovske patrijarsije dobila autokefalnost.

Ako se ne riješi adekvatno status CPC i u njeno okrilje ne povrate nasilno oduzeta sakralna pravoslavna dobra, hramovi, imovina itd. mi kao društvo prihvatamo i priznajemo kao trajnu vrijednost posljednji, možda posljedni relikt srpske okupacije Crne Gore iz 1918. godine-a to je vladavina Srpske pravoslavne crkva, koja je u Crnoj Gori uvedena u doba vladavine Karađorđevića i došla na mjesto nasilno i nekanonski ukinute Crnogorske crkve.