Piše: Živko ANDRIJAŠEVIĆ
Prije nego se ponudi odgovor na pitanje o karakteru ideje države u Crnoj Gori nakon 2006. godine, važno je dati neka objašnjenja o ambijentu u kojem se danas, 2014. godine, na ovo pitanje traži odgovor.
Najprije treba konstatovati da su do referenduma 2006. godine, dvije dominantne ideje države u Crnoj Gori iskazivale dva stava prema njenom državnom statusu, dok su poslije obnove nezavisnosti počele da iskazuju odnos prema karakteru države koja je stvorena.
Različite suštine: Ove dvije državne ideje, koje iskazuju mišljenje koje o državi imaju dvije većinske nacije u Crnoj Gori (75 odsto stanovništva), sadržajem su poslije 2006. godine prvenstveno bile usmjerene ka definisanju svrhe i smisla koji bi trebalo da ima tek obnovljena država. I što nam njihova stanovišta ukazuju? U najkraćem, da ideju koju njihova nacija ima o državi, smatraju državnom idejom Crne Gore.
Statistički i politički, to znači da čak i ideju države koju označavamo dominantnom, i koja je 2006. godine pobijedila, u Crnoj Gori podržava manje od 50 odsto njenog stanovništva. Neko može reći da je državna nezavisnost obnovljena sa 55,5 odsto podrške građana Crne Gore, što je tačno, ali u ovoj skupini pobjednika ne nalaze se samo nacionalni Crnogorci. Ideju obnove državnosti podržala je većina Muslimana, Bošnjaka, Albanaca i Hrvata u Crnoj Gori, ali to ne znači da oni danas podržavaju ideju države koju imaju Crnogorci. Naprotiv. Jedno je ideja države kada je riječ o državnom statusu Crne Gore, a drugo kada je riječ o njenom unutrašnjem karakteru.
Na osnovu iskaza u javnom i političkom životu, očigledno je da su nakon referenduma - posebno Bošnjaci i Albanci - formirali svoj stav o svrsi i smislu države u kojoj žive, i taj stav nije isti kao onaj koji imaju Crnogorci. Crnogorci i njihovi referendumski saveznici iz drugih nacija, osim u načelima, danas nemaju istovjetan stav o tome kakav treba da bude unutrašnji karakter države Crne Gore. Danas i Bošnjaci i Albanci imaju svoju ideju države, i oni o karakteru i svrsi države Crne Gore razmišljaju na osnovu interesa sopstvene nacije.
Na isti način razmišljaju i predstavnici drugih nacionalnih grupacija u Crnoj Gori, koji poistovjećuju svoj nacionalni interes sa interesom države Crne Gore. Prema njihovom mišljenju, kvalitet države Crne Gore određuje se na osnovu prostora koji im se pruža za afirmaciju sopstvene nacije, a smisao države se svodi na garantovanje njihove posebnosti i autonomnosti.
Bez dominantne većine: Upitajmo se onda: Koja nacija razmišlja o Crnoj Gori polazeći od potreba i interesa svih nacionalnih grupacija zajedno, i od interesa Crne Gore kao državne cjeline? Očito - nijedna, pa ni ona koja je statistički najveća, koja se opravdano smatra nosiocem ideje obnove državne nezavisnosti.
Što to onda znači? Da svaka od crnogorskih nacija, ideju koju njihova nacija ima o državi, smatraju idejom države koja treba da se odnosi na čitavo crnogorsko društvo. A to znači da u crnogorskom društvu 2014. godine ne postoji jedna dominantna ideja države, odnosno, da ni jednu ideju države ne podržava više od 45 odsto crnogorskog društva. I tu počinje problem – ne za ideju države u Crnoj Gori, već za državu Crnu Goru.
Ako se držimo popisne statistike, onda uslovno možemo zaključiti da je najdominantnija ideja države, ona koju podržava oko 45 odsto stanovništva Crne Gore, odnosno - nacionalni Crnogorci. Drugu ideju po snazi, podržava oko 30 odst stanovništva srpske nacionalnosti, kojima svakako treba dodati i one koji politički misle isto što i oni, a na popisu se izjašnjavaju kao Crnogorci. Treća po snazi, bila bi ideja države koju imaju politički i institucionalni najostvarenije, tzv. manjinske nacije – Bošnjaci i Albanci. Iskazano brojkama, i razumije se uslovno rečeno, pobornicima ove ideje države moglo bi se smatrati oko 15 odsto stanovnika Crne Gore.
Ovi podaci ukazuju da u Crnoj Gori 2014. godine ne postoji ideja države koja bi bila apsolutno dominantna, i koja bi predstavljala činilac integracije države i društva. Ako te ideje nema, onda to znači da apsolutna većina državljana Crne Gore ne prepoznaje na isti način smisao i svrhu države u kojoj živi. Zasigurno da apsolutna većina Amerikanaca ili Španaca prepoznaje na isti način smisao i svrhu svoje države, kao i većina Hrvata u Hrvatskoj ili Srba u Srbiji. Ali je, primjera radi, ne prepoznaju u Bosni i Hercegovini već više od jednog vijeka, i zbog toga ona kao cjelina postoji samo dok traje gvozdeni obruč oko nje – austrougarski, jugoslovenski, dejtonski. Dominantnu ideju države nije u svojim posljednjim decenijama imala ni Jugoslavija, već je svaka od konstitutivnih nacija, svoju ideju države pretpostavljala onoj zajedničkoj. Takav pristup učinio je i današnju Bosnu i nekadašnju Jugoslaviju federacijom nacija, koja na Balkanu, kao model na kome treba da počiva ustrojstvo države, nije održiva na duži rok.
Priča o karakteru države: Ako na osnovu karaktera ideje države sudimo o karakteru današnje Crne Gore, onda je ona već napravila prvi korak da postane društvo koje je federacija nacija. Tim prije što ona ima matematički preduslov za to. Iako matematička sličnost nije u ovakvim promišljanjima dobar argument, isto kao ni bilo kakve mehaničke analogije, navodimo nacionalnu strukturu Bosne i Hercegovine 1991. godine: 43,5 odsto Muslimana, 31 odsto Srba, 17 odsto Hrvata. Iako nevažeće kao argument, ove brojke, isto kao i one koje se odnose na Crnu Goru, moramo imati u vidu kada danas tražimo odgovor na pitanje o novoj ideji države.
Konačno, kakva nam ideja države danas treba? Najednostavnije rečeno, potrebna nam je ideja države koja se odnosi na interes cjelokupne Crne Gore, a ne ideja države koju jedna od nacija, pa makar i ona najbrojnija, ima o državi Crnoj Gori. I koju najbrojnija nacija pokušava da nametne kao državnu ideju čitave Crne Gore, poistovjećujući svoj nacionalni interes sa interesom Crne Gore.
Priznaćemo da ideja o obnavljanju nezavisne države 2006. godine jeste suštinski i tradicijski ideja ove nacije, ali država koja je stvorena – nije samo njena. Upravo zbog toga je neophodno da pobjednici iz 2006. godine, odnosno, Crnogorci kao većinska nacija, budu nosioci državne ideje kojom će se iskazivati potrebe i interesi većinskog dijela Crne Gore, a ne samo njihove nacije ili njenog najvećeg dijela. To je nova ideja države koja je potrebna Crnoj Gori. Ovom idejom bi se jedino moglo spriječiti stalno sučeljavanje dvije vodeće ideje države, ideje dvije najveće nacije, i što je još važnije, jedino tako je moguće zaustaviti kretanje crnogorskog društva ka modelu federacije nacija.
Imperativ najbrojnije nacije: Nacionalni Crnogorci, kao većinska nacija u Crnoj Gori - i kao nacija koja se u najvećem stepenu identifikuje sa državom Crnom Gorom, njenom tradicijom i interesima - trebalo bi da budu nosioci nove ideje države. To znači da bi oni trebalo da se odreknu percepcije Crne Gore koja se isključivo zasniva na sopstvenim nacionalnim interesima, i da u svom javnom i političkom djelovanju zastupaju ideju države koja iskazuje interese ne samo crnogorskog, već i djelova ostalih nacionalnih identiteta. Ova ideja ponudila bi model po kojem bi se državni interes i osjećanje, izdiglo iznad nacionalnog. I što je posebno važno: da bi taj model uopšte imao vrijednost, on jasno i nedvosmisleno mora biti definisan kao neasimilatorski.
Nova ideja države, čiji bi glavni pobornik trebalo da bude većinska nacija, morala bi po svom karakteru da bude nadnacionalna, tako da bi i većinska nacija u svom identitetskom samodefinisanju, na prvo mjesto stavljala državno, a ne etničko.
Opravdanost prijedloga da najbrojnija nacija u Crnoj Gori zastupa ideju države koja se odnosi na interese i potrebe ne samo sopstvene, već i drugih nacija, može se najjednostavnije dokazati brojkama. Zar nije logično da nacija koja čini 45 odsto društva, mora razmišljati o tome što o ideji države misli ostatak od 55 odsto? Nije realno niti održivo, da nacija koja ima 45 odsto udjela u nacionalnoj strukturi države, sopstveni nacionalni interes nametne kao glavni činilac u određivanju karaktera države. Nacionalna, politička ili ideološka grupacija, koju čini 45 odsto društva, jednostavno, ne može imati dovoljnu snagu za ostvarivanje takvog cilja. Takvu moć nemaju ni nacije koje čine 60 procenata stanovništva jedne zemlje.
Makedonski primjer: Uzmimo kao primjer Makedoniju, gdje oko 60 procenata nacionalnih Makedonaca - dakle apsolutna većina - nema vidnijeg uspjeha u pokušajima da sopstvenu ideju države učini dominantnom, a državu stabilnom.
Regionalna iskustva ukazuju da je ideju države koju ima najbrojnija nacija, jedino moguće učiniti apsolutno dominantnom u zemljama gdje jedna nacija ima barem dvotrećinsku većinu. Crna Gora, baš kao ni Makedonija, nema nacionalnu strukturu takvog omjera, tako da tzv. vodeća nacija mora tražiti održivi model državne ideje.
Nadnacionalni karaktert države kao kohezija: Upravo jedan od mogućih modela je da ideja države ima nadnacionalni karakter.
U sadašnjoj Crnoj Gori, ideja države i, ujedno, pobjednička ideja iz 2006. godine, ne može na drugačiji način ostvariti apsolutnu dominaciju, niti imati privlačnu snagu koja će joj garantovati stalni rast. To je odraz crnogorske realnosti, a ne afiniteta ili težnje nekog teoretičara. Kako primijećuje Borislav Pekić (“Političke sveske”): “Država je oblik u kome se stvarnost jednog naroda pretvara u njegovu ideju.” I naše istorijsko iskustvo jasno ukazuje da država koju čini nekoliko snažnih identiteta, najveći stepen stabilnosti ostvaruje ako počiva na ideji koja je zajednička svim identitetima, ili koju većine tih identiteta prepoznaju kao njihov zajednički interes.
Takav karakter bi trebalo da ima nova ideja države u Crnoj Gori. Posebno je pitanje kakav bi trebalo da bude sadržaj te ideje.
(O tome u narednom tekstu.)
