Njegovo ime je bilo Gavrilo, ili Gabrijel: Naši profesori su nas učili da je Prvi svjetski rat počeo nakon što je naoružani čovjek ubio Ferdinanda u Sarajevu, 28. juna 1914. Ubistvo je dovelo do lančane reakcije, metastazirajući od ugla ulica na Balkanu do kontinentalne krize, oslobađajući potisnute tenzije rivalskih blokova velikih evropskih sila – Austrougarskog carstva i Njemačke na jednoj, i Francuske, Rusije i Velike Britanije na drugoj strani. Ime ubice bilo je Gavrilo Princip, što na maternjem jeziku znači Gabrijel. Njegova majka je željela da mu da ime Špiro, po svom pokojnom bratu, ali je lokalni sveštenik rekao da bi dječak trebalo da ponese ime arhanđela Gabrijela.
Imao je samo 19 godina kada je izazvao prvi globalni konflikt: Zasigurno najproblematičniji tinejdžer u istoriji, Princip je bio učenik završne godine srednje škole, kada je ispalio hitac koji je izazvao Prvi svjetski rat. Njegove godine bile su nakon ubistva predmet detaljne zakonske istrage, jer je mnogo ljudi u Austrougarskoj smatralo da za ubistvo nasljednika Habsburške monarhije treba da dobije smrtnu kaznu. Međutim, zakon je bio jasan. Samo oni starosti 20 i više godina na dan prekršaja mogu da budu pogubljeni. Zabilježeni datum rođenja Principa je 13. jul 1894, što znači da je na dan ubistva imao 19 godina, 11 mjeseci i 15 dana, drugim riječima za dvije nedjelje je izbegao vješanje. Sve se dodatno zakomplikovalo kada su istražitelji naveli da je on, u stvari, rođen 13. juna 1894, što znači da je dovoljno star za smrtnu kaznu. Nakon duge debate zaključeno je da je ovaj podatak pogrešan – mjesec jul pisan ćirilicom lako može da se pobrka sa junom. Princip je osuđen na 20 godina zatvora, što je tada bila maksimalna kazna za nekog njegove dobi, ali je umro prije kraja Prvog svjetskog rata od tuberkuloze, 28. aprila 1918.
Imao je isto državljanstvo kao Adolf Hitler: Pre sto godina, u sumrak velike imperijalne ere, obrisi država i nacionalnosti bili su stvar budućnosti. Zemlje poput Poljske, Češke, Slovačke, Mađarske i Austrije nisu postojale. One su bile zajedno u širećoj Habsburškoj monarhiji, poznatoj i kao Austrougarska, mješavina raznih etničkih grupa koje su govorile često veoma različite jezike, sve pod imperijalnom kontrolom Beča – sistema koji je bio toliko haotičan da su se u jednim delovima carstva vozila kretala lijevom, a u drugima desnom stranom. Gavrilo Princip rođen je u pokrajini Austrougarske poznatom kao Bosna i Hercegovina. Vjekovima je ova zemlja bila okupirana od strane Otomanskog carstva, ali je 1878, preko noći, postala teritorija Habsburgovaca. Njeni građani nisu imali pasoše, već putne isprave, te je Gavrilo bio kvalifikovan za istu ispravu kakvu je dobio Adolf Hitler, koji je rođen na sjeverozapadu, ali u okviru Austrougarskog carstva.
Kao ubica, Princip je imao ludu sreću: Vozač nadvojvodinog automobila trebalo je da prođe pravo pored Principa, ali je zbog nesporazuma okrenuo auto na uglu na kojem je ovaj stajao i stao. Meta je bila pravo pred Principom. Ispalio je samo jedan metak iz pištolja u nadvojvodu. Igrom slučaja, pogodio je Franca Ferdinanda u vratnu žilu. Ferdinand je umro za nekoliko minuta.
Nije bio srpski nacionalista: Princip je, u stvari, bio južnoslovenske nacionalnosti – iako etnički bosanski Srbin, on je bio pristalica grupe aktivista koji su se zalagali za ujedinjenje svih Slovena u Bosni – muslimana, Hrvata i Srba. Njihov san je bio da otjeraju habsburške okupatore, pa se na ubistvo nadvojvode gledalo kao na veliki potez koji treba da inspiriše druge da ustanu protiv strane vlasti.
Plan je uspio, ali po strašnoj cijeni: Pucanj je izazvao rat koji Princip nije mogao da predvidi. Milioni su umrli, carstvo se srušilo a, konačno, omražena Austrougarska je istjerana iz Bosne. Rezultat je bio da su lokalni Sloveni dobili šansu da se ujedine u jednu zemlju, kasnije nazvanu Jugoslavija, zajednica južnih Slovena. U očima nekih lokalnih stanovnika Princip je bio oslobodilac.
Njegovo nasljeđe na Balkanu je bilo otrovno: Rat koji je rastrgao Bosnu devedesetih godina vođen je etničkim podjelama između lokalnih slovenskih zajednica – Srba, Hrvata, muslimana. San o svim Slovenima koji žive zajedno, se srušio. Iako je Princip ispalio metak prije stotinu godina u nadi da će osloboditi svoje Slovene, danas je on krivac što je, kao etnički bosanski Srbin, obilježen povezivanjem sa ekstremistima odgovornim za zločine tokom rata na Balkanu. Ovo pitanje je toliko „zatrovano“ da, sto godina nakon 28. juna 1914, u Bosni nema nacionalnog konsenzusa da li ga treba prihvatiti.
Najproblematičniji tinejdžer istorije možda je, takođe, najotrovniji problematični tinejžder u istoriji, zaključuje Tim Bučer.
Foto: blic.rs
