Značajni arheološki lokalitet Duklja mogao bi, najkasnije do kraja 2017. godine, da se konačno oslobodi obruča željezničke pruge Nikšić-Podgorica. Mogao bi ali, samo ukoliko Željeznice Crne Gore budu poštovale preuzetu obavezu uklanjanja šina koje idu posred Duklje.
Naime, na zahtjev Željeznica Crne Gore A.D. Podgorica – u cilju rekonstrukcije pruge Nikšić-Podgorica - tadašnji Republički zavod za zaštitu spomenika kulture izdao je maja 2007. godine Željeznici privremenu dozvolu za rekonstrukciju, elektrifikaciju i signalizaciju pruge Nikšić – Podgorica, ograničavajući upotrebu pruge preko lokaliteta Duklja do 2017. godine.
Dozvola je podrazumijevala vrlo preciznu obavezu Željeznice da se svi objekti - pruga sa nasipom, stubovi i kanalete - nakon deset godina moraju izmjestiti sa lokaliteta. Takođe se Željeznica Crne Gore privremenom dozvolom obavezuje da u roku od tri godine od dana dobijanja saglasnosti, sačini idejni projekat za izmiještanje trase pruge sa lokaliteta Duklja. Međutim, u Upravi za zaštitu kulturnih dobara Portal Analitika nije mogao dobiti odgovor - da li je idejni projekat zaista urađen.
Veliki posao: Istini za volju, do skora je postojao i problem neusaglašenosti dokumentacije kojom bi se spriječilo urušavanje lokaliteta, jer je prostornim planom Titograda iz 1987. godine bilo predviđeno izmještanje pruge, dok prostorni plan Crne Gore, sve do 2000. godine - nije regulisao ovaj problem. Međutim, valorizaciju arhološkog nalazišta predviđa Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine koji je u dijelu razvoja željezničke mreže otvorio mogućnost izmiještanja dijela trase pruge Nikšić-Podgorica sa lokaliteta Duklja.
Izmještanje pruge je popriličan posao: riječ je o dionici dugoj 900 metara, počev od postrojenja Elektroprivrede u Zagoriču, završno sa granicom lokaliteta Duklja prema Nikšiću. Na toj dionici ima 20 eletričnih stubova, od čega je samo u užem lokalitetu Duklje 13.
Istini za volju, lokalitet Duklja je devastiran prije nego što će biti zaštićen i proglašen spomenikom kulture – još tokom 1947. godine, kada je započela izgradnja pruge Nikšić – Podgorica. Tada je 500 metara pruge trasirano preko lokaliteta, i urađen nasip za šine koji je dijelom prekrio ostatke arhitekture!. Time je, prema procjeni Zavoda za zaštitu kulturnih dobara – “pričinjena šteta i gruba povreda ovog lokaliteta”.
No, devastiranje Duklje nastavljeno je i tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka, neplanskom urbanizacijom, prostije rečeno – divljom gradnjom.
Značaj antičkog naselja: Duklja je najznačajniji antički lokalitet u Crnoj Gori, najveći urbani centar iz vremena Rima.
Lokalitet Duklja je počeo da se istražuje 1890. godine, za vrijeme knjaza Nikole, a sistematska istraživanja počela su 1955. godine. Za očuvanje ovog arheološkog bisera pored domaće javnosti, veliko interesovanje odavno pokazuje i svjetska arheološka javnost. Neki izvanredni nalazi sa ovog lokaliteta danas se nalaze u mnogim svjetskim i domaćim muzejima.
Ipak, današnja Duklja, nadomak Podgorice, pored sve brige, izgleda i dalje zapušteno. Ne samo zbog elementarnih nepogoda, zemljotresa, koji su je vjekovima pogađali; kao i “samozvanih istraživača” koji su često odnosili vrijedne nalaze, nego i zbog odnosa lokalne i državne vlasti prema ovom značajnom arheološkom nalazištu.
Vrlo malo je urađeno na prezentaciji nasljeđa; čuvena čaša iz Podgorice danas se nalazi - u Rusiji. Arheološka istraživanja pod pokroviteljstvom države nijesu rađena u kontinuitetu jer je, kao po pravilu, uvijek nedostajalo novca. Valjda zato i nije izrađena i osmišljena državna strategija kojom bi se ovaj najvrjedniji arheološki lokalitet stavio pod potrebnu brigu i pažnju. Od iskopavanja do iskopavanja prolazile su decenije…
U međuvremenu, sa Duklje se samo odnosilo. Kapiteli i drugi arhitektonski ukrasi ugrađivani su u privatne kuće od Rogama do Stare Varoši a kamenje sa dukljanskih hramova korišćeno je čak i za izgradnju nasipa na pruzi Podgorica –Nikšić! Na obodima Duklje danas je već niklo cijelo novo naselje, koje je već počelo da pritiska lokalitet sa svih strana.
Pokušaj revitalizacije nasljeđa: Maja 2005. godine Vlada Crne Gore obrazovala je radnu grupu, sa ciljem utvrđivanja stepena ugroženosti lokaliteta Duklja, te ustanovljavanja vlasničkih odnosa. Tadašnji Republički zavod za zaštitu spomenika kulture je bio zadužen da sprovede postupak za utvrđivanje granica lokaliteta Duklja, a zemljište u državnoj svojini - kojem nije određen korisnik - dato je na korišćenje Centru za arheološka istraživanja Crne Gore.
Kao po nekom nepisanom pravilu vezanom za sudbinu Duklje, radovi na rekonstrukciji pruge Nikšić-Podgorica nisu počeli da se izvode na adekvatan način, prilagođen zaštićenom arheološkom lokalitetu. O tome su, još maja 2006. godine, Muzeji i galerije Podgorice obavijestili Zavod da se na lokalitetu formirala deponija šuta, zbog čega je Zavod donio rješenje kojim se Željeznici Crne Gore nalaže obustava radova.
Po nalogu gradske građevinske inspekcije, Željeznica je izvršila “povraćaj u prvobitno stanje”.
Ipak, rekonstrukcija pruge je nastavljena, nakon mišljenja koje je dala ad hoc formirana Reviziona komisija, koja je konstatovala da se “planirani radovi na rekonstrukciji pruge Nikšić - Podgorica, svojim obimom, vrstom i načinom izvođenja, u tom trenutku ne bi reperkutovali na lokalitet, s obzirom da ne predviđaju kontakt sa kulturnim slojem, a istovremeno ne bi predstavljali smetnju za nastavak istraživačkih radova”.
Nakon toga se i izdaje privremena dozvola za obavljanje radova na elektrifikaciji i signalizaciji pruge Nikšić-Podgorica i tada je određen rok od deset godina za izmještanje trase pruge sa lokaliteta Duklja.
Postupi po dozvoli: Problem je, međutim, što vrijeme curi, a nema naznaka da će Željeznice Crne Gore poštovati rok do 2017. godine. Kao što nije poznato da li uopšte ima novaca za tako značajan projekat?
Valja se, ipak, nadati da će crnogorska laička i stručna javnost prepoznati važnost ulaska u ovaj - ne tako jeftin i jednostavan - projekat kojim bi se vratio sjaj jednom kulturnom dobru po kojem smo odavno prepoznati na svjetskoj arheološkoj mapi. Ili će, možda, biti po onom domaćem običaju: da pored nas tavore, lagano se krune i nestaju kulturno-istorijski spomenici koji govore o našoj istoriji?
Ivan KERN
