Nezgodno je u ovakvim temema govoriti jezikom brojki, ali one pokazuju da je potrebno preventivno djelovati i doprinijeti da se prepoznati faktori rizika eliminišu tako što će se angažovati snage na svim poljima – u društvu, porodici, struci… – smatra specijalista psihijatrije dr Lidija Injac Stevović.
Ona u razgovoru za Pobjedu navodi da je prema podacima Zavoda za stastistiku Monstata do 2010. godine prosječan broj samoubistava u Crnoj Gori bio 123.
- Od 2010. godine ingerencije o uzrocima smrti su prenijete na Institut za javno zdravlje i od tada nemamo zvaničnih podataka o suicidu. Rezultati istraživanja iz moje doktorske disertacije na temu: „Faktori suicidnog rizika:polne razlike“, koja je obuhvatila realizovana samoubistva u periodu od 1995-2005. godine, pokazuju da je prosječna stopa mortaliteta od suicida u Crnoj Gori iznosila 23/100.000 stanovnika (standardizacija je izvršena direktnom metodom, korišćenjem svjetske populacije kao standarda), kako bi bile poredive sa drugim zemljama. U poređenju sa periodom prije 1990. godine kada se stopa suicida kretala oko 15/100.000, poslednjih godina zabilježeno je povećanje broja suicida, pa se Crna Gora može svrstati u zemlje sa visokom stopom suicida. Suicidne stope ispoljavaju veliku raznolikost širom Evrope. Crna Gora se početkom 21 vijeka, prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (2007. godine) sa 17 smrtnih slučajeva na 100.000 stanovnika, nalazila u gornjoj polovini evropske rang liste zemalja prema vrijednosti opšte stope suicida. Prema najnovijim raspoloživim podacima stopa iznosi 18.9 smrtnih slučajeva. Veće stope suicida zabilježene su u 11 (Srbija, Hrvatska, Slovenija, Rusija, Bjelorusija, Ukrajina, Estonija, Letonija, Litvanija, Mađarska i Belgija) od ukupno 39 posmatranih evropskih zemalja - navodi dr Injac Stvevović.
Prema njenim riječima, pored brojnih “spoljnih” faktora može se govoriti i o individualnim predispozicijama koje čovjeka mogu da natjeraju da, kako se to kaže, digne ruku na sebe.
- U tom kontekstu možemo govoriti o nasljednim faktorima. Studije blizanaca su pokazale 36-43 odsto nasljednosti; i pokušaji suicida imaju takozvani hereditet (nasljedni faktor) od 17-45 odsto čak i nakon regulisanog psihijatrijskog poremećaja (Mann, 2009). Takođe, može se istaći da osobe koje pokušavaju suicid pokazuju deficite u osnovnim kognitivnim funkcijama, na primjer pažnji i memoriji.
Treći uzrok: Dr Injac Stevović ističe da postoje pokazatelji koji mogu da ukažu da se kod mladih ljudi „lomi nešto u duši“ , kao što ima i načina da ima se pomogne da izađu iz takvih stanja koja potencijalno vode u nepovrat.
- Suicid je treći vodeći razlog smrti u uzrastu od 15-18 godine. Faktori i znaci koji se mogu pojaviti su osjećanje beznadežnosti i bezvrijednosti, depresivno raspoloženje,osjećanje krivice, nisko samopoštovanje, povlačenje od porodičnih ili socijalnih aktivnosti, poremećaji spavanja i promjene u ishrani (previše ili premalo), osjećanje ljutnje, bijesa, potreba za osvetom, osjećaj iscrpljenosti, problemi sa koncentracijom, problemi postignuća u školi, razdražljivost, redovno i često plakanje, nevođenje računa o sebi, impulsivna ponašanja, česti fizički simptomi kao što su glavobolja i bolovi u stomaku...
Zbog toga je potrebno da se roditelji i druge osobe koje se staraju o djeci obrate pažnju na njihove tegobe, da ih razumiju, da im daju podršku kako bi omogućili njihov emocionalni sklad i, ako je potrebno, potraže pomoć stručnjaka – ističe sagovornica.
Muškarci skloniji suicide: Istraživanja pokazuju da učestalost samoubistava varira kako prema dobi, polu tako i drugim parametrima kao što su obrazovanje, mjesto življenja.
- Pokazano je da postoji dominacinja muškog pola što implicira da je muški pol jedan od najvažnijih faktora rizika kada je suicid u pitanju, a što značajno odstupa od distribucije polova u opštoj populaciji Crne Gore (veća zastupljenost žena u populaciji, bio bi očekivan i veći broj suicida žena u odnosu na muškarce).
Srednje uzrasno standardizovane stope su bile 2,3 puta više kod muškaraca u odnosu na žene. Srednje uzrasno standardizovane stope suicida kod muškaraca su bile 32.9/100.000, a srednje uzrasno standardizovane stope kod žena su bile 14.1/100.000. Prema trendu kretanja suicidnih stopa postoji rastući trend stopa za muškarce, ali ne i za žene - navodi dr Injac Stevović.
Ona dodaje da je, kada se sagleda stepen obrazovanja, srednja školska sprema bila bi „doprinoseći faktor suicidnog rizika”.
- Psihička bolest, somatska bolest, loša socijalna situacija i emotivni problemi kao razlog suicida su bili prisutni podjednako kod oba pola. Prema prosječnoj starosnoj dobi utvrđeno je da se suicidi žena koje su obrađene u studiji, evidentirani u starijoj dobi u odnosu na muškarce. Doprinoseći faktor rizika kod ženskog pola je bio niži obrazovni nivo (osnovna škola), i nezaposlenost. Kod muškaraca:srednja školska sprema je bila dominantno doprinoseći faktor rizika i rizik je bio veći kod muškaraca koji su bili zaposleni, ali imali niski socioekonomski status i onih koji su bili penzioneri.
Pljevlja na vrhu skale: Ako se analiza učestalosti suicida sagleda u kontekstu geografske distribucije, podaci pokazuju da postoje razlike u stopama suicida u različitim regionima Crne Gore.
- Prosječna stopa suicida (na 100.000) u periodu 1995-2005 po gradovima u Crnoj Gori pokazuje da je najveća stopa suicida u Pljevljima (54,3), Plužinama (46,8), Cetinju, Žabljaku, Šavniku i Kolašinu (sa po 36,9), Nikšiću (35,7), Kotoru (35,3), Andrijevici (34,6) i Danilovgradu (33,0). U ostalim gradovima stope su iznosile: Tivtu (17,3), Beranama (18,8), Budvi (19,4), Herceg Novom (20,9), Podgorici (22,8), Bijelom Polju (24,0) i u Mojkovcu (25,3). Najniže stope suicida su zabilježene u Rožajama (8,8), Plavu (13,2), Baru i Ulcinju (sa po 13,9). Regionalna neujednačenost nije novina u Crnoj Gori, a ni u drugim dijelovima svijeta. Ovakve izrazite razlike i porast stope u pojedinim gradovima u kojima to ranije nije bio slučaj traži složena objašnjenja koja nije jednostavno dati upravo iz razloga značajnih promjena u društvu koja su i danas prisutna kao što je period tranzicije – kaže dr Injac Stevović.
Faktori rizika i faktori koji smanjuju rizik: Mentalni poremećaji i poremećaji zloupotrebe psihoaktivnih supstanci smatraju se najčešćim faktorima rizika iako velika većina osoba sa mentalnim poremećajima i/ili zloupotrebom supstanci nikada ne pokazuje suicidno ponašanje – ističe dr Injac Stevović.
Ona navodi da su stresni životni događaji često ključni faktori u suicidnom riziku.
- Ljudi su prinuđeni da rješavaju probleme u sadašnjosti, da bi se izborili za što bolju životnu poziciju u budućnosti. Mnogi od tih problema imaju dimenzije stresnih događaja visoke vrijednosti, a kao posljedica nesavladavanja tih stresnih situacija javlja se i depresija koju karakteriše beznadežnost, odnosno negativno očekivanje u budućnosti, od sebe i drugih. Depresija se može desiti u svakom životnom dobu u zavisnosti od genetske predispozicije, psihobiološke ranjivosti i socijalnog okruženja i prisustva stresnih životnih događaja. Pacijenti se tokom psihoterapije edukuju da prepoznaju sopstvene misli i osjećanja i da vide da li su logične ili ne. To je metoda koja se zove kognitivna psihoterapija i koja je efikasna u liječenju depresivne bolesti i pacijenti se nakon toga u potpunosti oporavljaju – ističe sagovornica Pobjede.
Kako navodi, brojni su drugi faktori suicidnog rizika, poput ekonomskih (nedavna ekonomska kriza povezana sa povećanom stopom suicida).
Pobjeda, foto: blogs.discovermagazine.com
