U vremenu ekonomske krize, kultura, često, najviše trpi i za nju preostaje malo novca. Pretrpani problemima savremene civilizacije, malo ko brine za iskopavanje ostataka onih starih. A imamo ih napretek. Krajem prošle godine, između danilovgradskih sela Frutak i Kujava, pronađena je grobnica iz bronzanog doba, stara oko četiri hiljade godina. Ranije je na ulazu utvrđenja Samograd, u Prilozima kod Bijelog Polja, otkrivena ranohrišćanska bazilika iz perioda oko 390 godine.
Nedavno je regionalnim projektom nominacije za UNESCO listu zaštite kulturne baštine, nominovano 30 nekropola stećaka, od čega su 22 iz Bosne i Hercegovine, po tri iz Crne Gore i Srbije i dvije nekropole iz Hrvatske.
Dakle, Crna Gora ima brojna i bogata arheološka nalazišta. Dovoljno povoda za razgovor s arheologom, Milom Bakovićem.
Za Portal RTCG, Baković kaže da od kolega iz okruženja i Evrope uglavnom čuje komentare da je Crna Gora bijela mrlja na arheološkoj karti Evrope.
„Poznato je da su ovim prostorom, još u starijoj praistoriji, išli migracioni putevi iz Afrike ka Evropi. Na nekoliko lokacija su pronađeni ostaci staništa i oruđa još iz vremena neandertalca, starosti preko 50 hiljada godina, a o vremenu savremenog čovjeka, Homo sapiensa, svjedoče brojni arheološki tragovi. Arheološka prospekcija teritorije Crne Gore potvrdila je postojanje nekoliko hiljada arheoloških nalazišta, što je svakako značajan potencijal deponovanih arheoloških podataka“, objašnjava Baković.
Duklja (foto: Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore)Dodaje da se i arheološki inventar i lokaliteti ili nalazišta moraju adekvatno i sistematski proučavati, uz maksimalno uvažavanje analogija i njihovog hronološkog konteksta.
„Ako bih govorio o pokretnom fondu, koji je uglavnom prezentovan po muzejima ili pohranjen u muzejskim zbirkama ili depoima, rekao bih da se radi o značajnom fondu s pojedinim veoma rijetkim predmetima koji zaslužuju neuporedivo bolji tretman“, ističe Baković.
O vrijednostima pojedinačnih inventara ili lokaliteta je, kaže, nezahvalno govoriti, ali kao neka od najznačajnijih otkrića navodi nalazišta: Crvena Stijena u Petrovićima kod Nikšića i Bioče kod Podgorice za period pleistocena, Odmut kod Plužina i Beran krš za kasnije praistorijske periode, zatim nalazišta iz bronzanog doba, tzv. tumule, Mala i velika Gruda kod Tivta, Gruda Boljevića kod Podgorice, Frutak u Danilovgradu, Rake kod Sutomora. Iz perioda antike izdvaja Duklju na teritoriji Podgorice, Municipijum S u Pljevljima, nekropolu u Budvi...
Nalazišta iz srednjeg vijeka je, kaže, teško navesti, jer se protežu u hronološkom rasponu od preko 1500 godina, a uključuju arheoške lokalitete ranohrišćanskog perioda, gradove dukljanske države, crkve i manastire.
„Često ne razmišljamo u duhu ovog pitanja pa, kad pokušamo da damo odgovor, uvidimo koliko značajnih ili 'najvrijednijih' otkrića ili ostataka prošlosti posjedujemo“, smatra Baković.
Na pitanje o ulaganjima u arheologiju, Baković odgovara da je situacija nešto povoljnija u posljednje vrijeme, no da su “ta sredstva uglavnom usmjerena ka zaštitnim istraživanjima“.
Ipak, ističe da budžetska izdvajanja za kulturu treba posmatrati u kontekstu opšte situacije u društvu.
Prema Programu zaštite i očuvanja kulturnih dobara za 2015. Ministarstva kulture, predviđena je realizacija osam projekata arheoloških i konzervatorskih istraživanja, kojima će biti obuhvaćeno osam lokaliteta. Ukupan iznos Programa je 1 125 780 eura.
Pećina Crvena stijena (foto: Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore)Čine ga istraživanje praistorijskih lokaliteta (Crvena stijena), istraživanje antičkih lokaliteta (Antička sjeverna nekropola na Duklji I-IV, Riječani kod Nikšića), istraživanje ranosrednjevjekovnih i srednjevjekovnih utvrđenja od VI do XV vijeka (srednjovjekovni grad Svač, Đuteza, Martinića gradina, Oblun, Obod Crnojevića), kao i istraživanja na utvrđenju Izlit, istraživanje podvodnih kulturnih dobara u dijelu Budvanskog akvatorija, arheološka istraživanja u Risnu, podvodno istraživanje Risanskog zaliva, četiri nekropole stećaka u Pljevljima, evidentiranje stanja na spomen obilježjima NOB-a u Pljevljima i sondažna arheološka istraživanja Starog rudnika u Šćepan polju.
Iako su ulaganja u arehologiju posljednjih nekoliko decenija „bila minimalna, bez jasnog koncepta i bez kontinuiteta“, Baković je optimista: „Arheolozi znaju da je Crna Gora prostor bogat tragovima prošlih civilizacija koji nijesu adekvatno istraženi, a samim tim su i nedovoljno definisani ili determinisani. Brojni i bogato nataloženi slojevi prethodnih generacija, civilizacija ili kultura, svakako doprinose optimističkom gledanju na budućnost ove profesije“, kaže on.
U elaboratu o transformaciji institucija kulture projektovano je da u Centru za konzervaciju i arheologiju i Upravi za zaštitu kulturnih dobara rade 24 arehologa. Trenutno nije zaposlena ni polovina predviđenog broja.
Muzeji na sjeveru, osim Muzeja u Beranama, nemaju zaposlenih arheologa što je, po mišljenju našeg sagovornika, „najslikovitiji odgovor“ na pitanje da li u Crnoj Gori ima dovoljno profesionalaca u toj oblasti.
Crna Gora trenutno nema studije arheologije, a na evidenciji Zavoda za zapošljavanje nalaze se dva arheologa.
Iako se, kao moderna nauka, u Crnoj Gori uspostavila tek pedesetih godina prošlog vijeka, interesovanje za arheologiju naših prostora seže vijekovima unazad. Italijanski putnik, Cirijak Ankonski, na svom putu kroz Iliriju, sakupljao je stari novac i precrtavao spomenike. Ako je, još tada, prepoznata arheološka vrijednost naše zemlje, onda nema razloga da i dalje ostaje bijela na velikoj, arheološkoj mapi Evrope.
Dragana Žarić
