Barazia e grave në legjislaturë, kryesisht e ilustruar nga përfaqësimi në listat e partive që çojnë në vendet në Parlamentin e Malit të Zi dhe parlamentet lokale, lidhet me mundësimin dhe mbrojtjen e një sërë të drejtash dhe parimeve njerëzore. Këto të drejta janë të përmbajtura në shumë dokumente ndërkombëtare, të cilat Mali i Zi si një anëtar i OKB-së dhe anëtar i ardhshëm i BE-së, është i detyruar t’i respektojë. Në këto dokumente gjithashtu numërohen: Karta e Kombeve të Bashkuara (parimi i së drejtës së barazisë midis burrave dhe grave dhe i ndalimit të diskriminimit), Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe Konventa mbi të Drejtat Politike të Grave, e cila iu jep të drejtën grave për të zgjedhur dhe për t'u zgjedhur në poste publike dhe të drejtën për të ushtruar funksione publike. Një vend të veçantë zë Konventa për Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Grave (CEDAW), e cila i detyron nënshkruesit që t’iu sigurojnë qytetareve status të barabartë dhe pjesëmarrje të barabartë në jetën politike në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Kjo Konventë është e rëndësishme në atë që ka Komitetin e vet për zbatimi, i cili përcakton më hollësisht masat e veçanta për arritjen e barazisë gjinore në aktivizimin politik dhe për të kryer analiza periodike të situatës në shtetet nënshkruese. Analiza e fundit për Malin e Zi u realizua në vitin 2011 me një sërë rekomandimesh të cilat janë treguar në mënyrë të qartë në një kuadër ligjor jo të plotë, duke kërkuar ndryshime urgjente në fushën e procedurave zgjedhore, krijimin e një sistemi të kuotave dhe emërimin e grave në poste publike. Përveç OKB-së, Këshilli i Ministrave të Këshillit të Evropës gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në këtë fushë dhe rekomandimet e tij të përkohshme ndikojnë në balansimin e përfaqësimit gjinor në vendimmarrje në jetën publike dhe politike, jo vetëm për vendet anëtare të BE-së, por edhe për vendet kandidate.
Konventa mbi të Drejtat Politike të Grave u miratua në vitin 1953, ndërsa CEDAW në 1979. Megjithatë, barazia e parë e rëndësishëm në mes të grave dhe burrave në jetën politike në formën e të drejtës se votimit të grave në Mal të Zi, ka lindur qysh në vitin 1946, kur Kushtetuta e Republikës Federale të Jugosllavisë thotë: "Gratë janë të barabarta me burrat në të gjitha fushat shtetërore, ekonomike dhe të jetës shoqërore politike." A do të thotë kjo se Mali i Zi ka qenë përpara në kohë edhe nga vendet e tjera "të civilizuara"? Nga njëra anë edhe ka qenë, sepse gratë të drejtën për të votuar, për shembull, në Zvicër dhe Lihtenshtajn e kanë fituar vetëm në vitin 1971, respektivisht 1984. Por kjo rezulton se deputetet malazeze në zgjedhjet e para pas miratimit të Kushtetutës së Jugosllavisë, marrin vetëm 2.8% të vendeve. Ky numër, për 70 vitet e fundit, ka lëvizur në të dy drejtimet, për të arritur kuotën e sotshme 17.28%. Sigurisht, nuk ekziston një prag i saktë ndërkombëtar për përfaqësimin e grave përfaqësuese në parlamentet shtetërore. Shumë vende, më të përparuara se Mali i Zi, vuajnë nga mungesa e deputeteve - Shtetet e Bashkuara (17.8% në dhomën e poshtme, 20% në dhomën e lartë), Mbretëria e Bashkuar (22.5% dhe 22.6%), Kanadaja (24.7% dhe 37.9%). Është interesante se në krye të listës gjenden vende të tilla si Ruanda, Kuba, Senegali, Afrika e Jugut dhe Nikaragua).
Kështu, rezervimi i numrit standard të vendeve në parlament vetëm në bazë të gjinisë, mund të jetë kundër-produktive dhe deri diku jodemokratik. Rregullimi i përfaqësimit gjinor në listat elektorale dhe brenda strukturave të partisë është e dëshirueshme dhe e nevojshme, për të siguruar mundësi të barabarta për gratë për t'u zgjedhur. Kështu është krijuar sistemi i kuotave, i rregulluar me masa të veçanta ligjore, me të cilat Mali i Zi ka përvojë interesante.
Këto masa specifike ligjore merren në kuadër të legjislacionit që rregullon përfaqësimin dhe barazinë gjinore në Mal të Zi në të gjitha sferat e jetës publike dhe politike. Kur është në pyetje pushteti legjislativ në Mal të Zi, ai është e rregulluar nga një numër i ligjeve të miratuara pas miratimit të Kushtetutës së vitit 2007 dhe atë kryesisht të Ligjit për zgjedhjen e Këshilltarëve dhe deputetëve dhe Ligjit për Barazinë Gjinore, si dhe në segmente të caktuara të Ligjit Kundër Diskriminimit, Ligjit të Punës, Ligjit për kuvendet lokale dhe Ligjit për partitë politike.
Dokumenti më i rëndësishëm strategjik në këtë fushë është Plani Kombëtar i Veprimit për Barazinë Gjinore 2013-2017. Ndryshimet e para të rëndësishme të favorshme për përfaqësimin e grave kanë ndodhur në vitin 2011, kur ligji zgjedhorë i ndryshuar detyron 30% kandidatë të gjinisë më pak të përfaqësuar në listat e kandidatëve të partive politike. Krahasimi statistikore i rezultateve të zgjedhjeve para dhe pas ndryshimeve të këtij ligji, me të vërtetë tregon disa rezultate. Pas futjes së kuotës prej 30%, numri i grave në Parlament sot është rritur nga 13.6% në 17.28% (në bazë të rezultateve të zgjedhjeve në fund të vitit 2012). Në nivelin komunal, para vitit 2011, mesatarja e grave në këshillat vendore ishte vetëm 12.71%. Pas vitit 2011 dhe zgjedhjeve lokale në 8 komuna, kjo përqindje u rrit në 23.46%.
Megjithatë, kuota 30% në vetvete nuk ishte e mjaftueshme për të siguruar pjesëmarrjen e barabartë të grave. Partitë politike kanë përdorur një mënyrë për të anashkaluar këtë detyrim në mënyrë që 30% e kandidateve femra t’i vënë në fund të listës, e cila në përzgjedhjen përfundimtare të mandateve të fituara të kandidatëve, redukton ndjeshëm numrin e deputeteve dhe këshilltareve. Prandaj, në vitin 2014 është miratuar rregull i ri: përveç 30% të kandidatëve, çdo i katërti person, në renditjen e listës së partisë, duhet të jetë një person i gjinisë më pak të përfaqësuar (edhe pse iniciativa origjinale ka qenë që kjo të ishte çdo i treti). Përveç kësaj, në nenin 104 pas paragrafit 2, shtohen dy paragrafë të rinj: “... në rast se mandati i këshilltarit ndërpritet, gjegjësisht deputetit nga radhët e gjinisë më pak të përfaqësuar, në vend të tij do zgjidhet kandidati i parë që pason në listë nga radha e gjinisë më pak të përfaqësuar. Nëse në listën zgjedhore nga e cila është zgjedhur këshilltari, gjegjësisht deputeti, nuk ka më kandidat të gjinisë më pak të përfaqësuar, do të zgjidhet ai kandidat i cili vjen në radhë si pas radhitjes së listës”. Përkthyer kështu, deputetja apo këshilltarja e zgjedhur, nuk mund të zëvendësohet nga deputetë apo këshilltarë, nëse lista ka kandidate të gjinisë femërore. Kjo redukton ndjeshëm hapësirën për manovrim dhe manipulimin e partive politike për të përdorur kandidatët më të përshtatshëm politik, pavarësisht nga gjinia. Në të vërtetë, rezultatet e zgjedhjeve lokale në 14 komuna në vitin 2014, ku për herë të parë janë aplikuar ndryshimet e fundit në ligjet zgjedhore, tregon një rritje të përfaqësimit të grave në 26,52%.
Për fat të keq, kjo shifër nuk pasqyron një ndryshim të rëndësishëm cilësor. Edhe pse numri i grave në parlamentet lokale në vitin 2014, në raport me numrin para vitit 2011 pothuajse është dyfishuar (nga 13.6% në 23.8% dhe 26.5% me 14 zgjedhjet e fundit komunale), pozitat kyçe të tilla si kryetar i komunës e nënkryetar dhe kryetarë i kuvendit, ende qëndrojnë përtej mundësive të grave: vetëm 6 gra nga 78 persona, duke përfshirë kryetaren në Kollashin (e vetmja kryetare e një komune në Mal të Zi). Kryetare të kuvendit të komunës janë vetëm dy gra, në krahasim me 21 kryetarë, ndërsa nënkryetare të komunave vetëm 3 gra, në raport me 33 nënkryetarë. Kështu, pavarësisht nga përfaqësimi solid i grave në mesin e punonjësve të pushtetit lokal, që kryesisht i përkasin pozitave për stafin mbështetës, ndërsa pozicionet reale të pushtetit qëndrojnë kryesisht në duart e meshkujve. Një situatë e ngjashme ekziston në organet e Kuvendit të Malit të Zi, ku kishte avancime në periudhën e kaluar, por ende vetëm në Komitetin për Barazi Gjinore ka më shumë femra sesa meshkuj, ndërsa në disa organe shumë të rëndësishme të tilla si Komisioni i Ekonomisë, Financave dhe Buxhetit dhe Komisioni për monitorimin dhe kontrollin e privatizimit, nuk ka fare gra! Viti 2016 sjell zgjedhje të reja parlamentare dhe një numër të zgjedhjeve lokale, në të cilët ndryshimet e reja në ligjin zgjedhor do të jenë edhe testi më i vështirë në përmirësimin e shkallës së përfaqësimit të grave në legjislaturën e Malit të Zi.
Shtrohet pyetja: çfarë ka çuar në këtë situatë? Pse duket se partitë politike pa dëshirë përfshijnë gratë dhe gjejnë mënyra të ndryshme për të anashkaluar kuotën e imponuar; a duhet për të futur ndryshime të veçanta në mënyrë që të parandalohen makinacionet e përfaqësimit të grave në listat elektorale? Një pjesë e përgjigjes imponohet duke vështruar imazhin e përgjithshëm të shoqërisë malazeze akoma patriarkale dhe është relativisht e lehtë për të parë se pse ne kemi një raport prej 7: 3 në favor të burrave në politikë. Pra, kryesisht janë të pranishme perceptimet se është më e lehtë për të gjetur një person të gjinisë mashkullore i cili do t'i kushtohet mjaftueshëm angazhimit politik. Hulumtimi i Lëvizjes Evropiane në Mal të Zi, ka konfirmuar praninë e një numri të stereotipeve që nuk e mbështesin procesin e fuqizimit politik të grave. Studimi tregoi se 87% e qytetarëve besojnë se është më e pranueshme përfshirja e burrit në politikë, nëse fëmija është më pak se tre vjeç, ndërsa madje edhe 38% e tyre, në qoftë se fëmija është i rritur. Hulumtimet e CEMI tregojnë se kjo barrë e dyfishtë në jetën private-publike të grave në të vërtetë është pengesa më e madhe për përfshirjen e grave në politikë, por përmenden edhe mentaliteti / stereotipat dhe varësia ekonomike e grave nga burrat. Madje 72% e të anketuarve besojnë se ekziston një ndarje e qartë e punëve të "meshkujve" dhe "femrave". Një shumicë e konsiderueshme e të anketuarve të të dy gjinive, thanë se mundësinë më të mëdha të suksesit të grave në politikë, e kanë gratë e reja dhe të pamartuara, që nënkupton një lidhje të perceptuar midis pamjes fizike dhe të jashtme të avancimit të grave në vendin e punës si dhe pamundësinë e harmonizimit të riprodhimit biologjik të grave me karrierën dhe ambiciet e tyre.
Këto dhe qëndrimet të ngjashme jashtëzakonisht kontribuojnë në gjendjen aktuale, ku gratë përbëjnë shumicën e popullsisë në Mal të Zi - 50.6% dhe me sukses i kryejnë fakultetet - 60.5% në krahasim me meshkujt (39.5%) dhe ende kanë vetëm 14 përfaqësuese nga 81, e cila na vë në vendin e 95 në botë. Kryetari i Parlamentit malazez është mashkull si dhe tre nënkryetarët. Në vetëm një mandat, nga vendosja e demokracisë shumëpartiake, Parlamenti i Malit të Zi ka pasur kryetare. Mbi të gjitha, duhet të vihet një pyetje krejtësisht legjitime: pse është kjo e keqe? Nëse dikush shpreh interes në politikë dhe me kualifikimin e tij e meriton të bashkohet në listën zgjedhore dhe më pas në Parlament ose ne kuvendin lokal, pse të merret parasysh nëse personi është zotëri apo zonjë / zonjushë? Praktika në botë tregon se pushteti legjislative i përbërë vetëm nga meshkujt nuk është në gjendje të përgjigjet në mënyrë adekuate ndaj nevojave të qytetarëve dhe se e vetëm atmosfera në të cilën burrat dhe gratë në mënyrë të barabartë ndajnë pushtetin dhe ndikimin, mund të çojë në politika të brendshme dhe të jashtme adekuate dhe të menduara mirë. Studimet tregojnë se në vendet e zhvilluara dhe të industrializuara, pikërisht gratë kanë qenë ato që kanë luftuar në Parlament për mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut, të barazisë dhe politikave sociale. Në fund, secila grua e suksesshme në politikë dhe në jetën publike është një burim frymëzimi dhe besimi për qytetaret e reja të Malit të Zi dhe na bën një hap më afër për të arritur barazinë e qytetarëve dhe qytetareve në Mal të Zi, që tejkalon përmbushjen deklarative të normave ligjore të organizatave ndërkombëtare.
