U pomenutom radu, na strani 174, Stanojević navodi podatak o iseljavanju Crnogoraca u Kraljevinu Dvije Sicilije, koji glasi: „Sava im je izdao potvrdu, koja je po formi neka vrsta pasoša“.
Potvrdu/pasoš vladika Sava izdao je Stanoju Humcu i Vučeti Martinoviću koji su se spremali da otputuju u Kraljevinu Dvije Sicilije, s ciljem da pripreme teren za iseljavanje Crnogoraca u dijelu današnjeg Napulja. U pomenutom radu nije dat prevod čitavog dokumenta, već samo pojedinih djelova. U njemu se, između ostalog, kaže:
„Božjom milošću Sava Petrović, pravoslavni mitropolit Crne Gore, Skenderije i Primorja. Kojem bilo gospodinu i gospodaru, u bilo kojoj državi i oblasti, činimo na znanje sa našim slobodnim pasošem i potvrdom da je Stanoje Humac iz našeg slobodnog knjaževstva Crne Gore, sa jednim svojim drugom Vučetom Martinovićem, obojica iz plemićke crnogorske porodice, i koliko više mogu preporučujem ih obojicu svakome gospodinu ili gospodaru".
U prilog tvrdnji da se radi o putnoj ispravi ide i iskaz direktora Državnog arhiva Venecije, dr Rafaela Santora koji ovaj dokument naziva pasošem.
Iste godine 1751. godine, kada je nastao pasoš koji je izdao vladika Sava Petrović, nalazimo i pasoš koji se danas čuva u Arhivu Nove Škotske (Kanada). Potpisan je od strane grofa Fridriha Karl von Stolberg-Gederna (iz grada Gedern blizu Frankfurta) i predat porodici Meissner, da bi u prvom talasu emigranata bezbjedno doputovali u Kanadu iste godine.
Najraniji sačuvani primjerak pasoša, odnosno dokumenta kojim vladar garantuje bezbjedan put i ulazak u tuđu zemlju jednoj osobi, potiče iz 17. vijeka. Britanski kralj Čarls I izdao je i potpisao pasoš 18. juna 1641. godine. Dokument sadrži ime kapetana Vilijama Bredšoa (William Bradshagh) i njegove supruge kojima kralj ovim dokumentom garantuje sigurno putovanje izvan zemlje.
priredio: Željko VUKMIROVIĆ
