Crna Gora je 2008. godine temeljno reformisala normativni okvir obligaciono-pravnih odnosa.
Dosadašnja primjena Zakona o obligacionim odnosima pokazala je, kako se navodi, da pojedina rješenja koja regulišu prava ličnosti nijesu zadovoljavajuća, što je u praksi predstavljalo prepreku za ostvarivanje njihove potpune građanskopravne zaštite.
„Zbog toga se pokazalo kao nužno stvaranje koherentnog materijalno-pravnog i procesno-pravnog okvira za građansko-pravnu zaštitu ovih prava“, kaže se u zakonskom obrazloženju.
Ocjenjuje se da je normativno-pravni okvir koji uređuje prava ličnosti u Crnoj Gori nedorečen i nekonzistentan. Poseban problem, kako se navodi, predstavija nerazvijenost i anahronost sudske prakse koja ne prati na odgovarajući način dijalektiku promjena u ovom segmentu pravnog sistema.
Crnogorski pozitivno-pravni propisi i praksa nacionalnih sudova u značajnoj mjeri se oslanjaju na ranije važeći Zakon o obligacionim odnosima SFRJ iz 1978. godine.
Taj zakon pod nematerijalnom štetom ne podrazumijeva samo povredu prava ličnosti, već trpljenja u neimovinskoj (nematerijalnoj, moralnoj) sferi oštećenog, koja se ispoljavaju u vidu fizičkog ili psihičkog (duševnog) bola ili straha.
„Ovo ima za posljedicu teorijsko razdvajanje prava ličnosti i nematerijalne štete, pri čemu se naknada štete svodi na takozvanu bolninu“, kaže se u obrazloženju.
Pored pitanja naučne opravdanosti ovakvog pristupa, u praksi crnogorskih sudova ozbiljan problem predstavija dokazivanje ovako definisane nematerijalne štete.
Kako se navodi, apsurdno izvođenje dokaza putem vještaka medicinske struke-ljekara specijaliste neuropsihijatra u praksi može voditi ka takozvanoj sekundarnoj stigmatizaciji oštećenog.
„U parničnim postupcima za naknadu nematerijalne štete najčešće se ne radi ni o kakvom oboljenju tužioca oštećenog, koje bi iziskivalo zdravstveni pregled, u kom slučaju bi sudu trebalo stručno znanje i stav medicinske struke, kojim sud ne raspolaže. Zato izvođenje dokaza vještačenjem najčešće nepotrebno otežava koncentraciju procesne građe, vodi odugovlačenju postupka i povećava troškove postupka“, kaže se u zakonskim izmjenama.
Ističe se da je iz ovih razloga, a imajući u vidu da značajan dio savremenog građanskog prava čine prava ličnosti, bilo nužno izmijeniti koncept namaterijalne štete, kako bi se definisala kao povreda prava ličnosti, a ne nužno i prateća posljedica trpljenja u neimovinskoj sferi.
„Ova trpljenja (fizički ili psihicki bol iii strah) značajna su prilikom odmjeravanja visine naknade nematarijalne šiete, odnosno pravičnog zadovoljenja, ali ona nijesu od uslovljavajućeg značaja za postojanja građansko-pravnog delikta, već u praksi predstavljaju njegove kvalifikatorne okolnosti“, kaže se u obrazloženju.
Predloženim zakonom izmijenjena je dafinicija štete, pa je propisano da ona umanjenje nečije imovine (obična šteta), sprječavanje njenog povećanja (izmakla korist) i povreda prava ličnosti (nematerijalna šteta).
„Namaterijalna šteta je definisana objektivno, kao povreda prava ličnosti, a ne nužno kao prateća posljedica trpljenja u neimovinskoj sferi pravnog subjekta (fizički ili psihički bol ili strah)“, kaže se u obrazloženju.
Novina je da su kao članovi uže porodice preminulog, odnosno lica sa naročito teškim invaliditetom, kojima sud može dosuditi pravičnu novčanu naknadu za njihove duševne bolove u slučaju smrti nekog lica do koje je došlo usijed povrede prava ličnosti, pored bračnog supružnika, djece i roditeija, navedeni i usvojioci i usvojenici oštećenog, jer i oni predstavljaju članove njegove uže porodice.
Dopuna je izvršena u dijelu koji se odnosi na vanbračnog supružnika i njegovo pravo da zahtijeva naknadu nematerijalne štete zbog smrti, odnosno naročito teškog invaliditeta njegovog vanbračnog supružnika do koje je došlo usljed povrede prava ličnosti.
Tako je određena donja granica dužine trajanja zajednice života između vanbračnih supružnika ispod koje se ovo pravo ne može ostvariti, a propisani su i izuzeci od tog pravila.
„Propisano je da se naknada može dosuditi i vanbračnom supružniku, ako je između njega i umrlog, odnosno povrijeđenog postojala zajednica života od najmanje tri godine prije smrti, odnosno povređivanja, a ako je u vanbračnoj zajednici rođeno zajedničko dijete ili je nastavljena sklapanjem braka i prije isteka tri godine“, kaže se u izmjenama Zakona o obligacionim odnosima.
Propisano je da se na zahtjev oštećenog naknada za buduću nematerijalnu štetu može dosuditi u obliku novčane rente, ako bi se time potpunije ostvarila njena svrha. (mina)
