Piše: Novak ADŽIĆ
Jovan Simonov Plamenac bio je organizator, vođa, politički ideolog, vrhovni vojni zapovjednik Božićnog ustanka Crnogoraca januara 1919. godine (po novom kalendaru) i apostol (prvi iza kralja Nikole I Petrovića-Njegoša), crnogorskog zelenaškog državotvornog i nacionalno oslobodilačkog vojno-političkog pokreta, koji je počivao na načelu „Za pravo, čast i slobodu Crne Gore“.
Sačinio plan ustaničkih akcija: Plamenac je sačinio i operativni plan ustaničkih akcija, propisao i predvidio vojne akcije koje ustanički komandanti treba da preduzmu i odredio vojno-hijerarhijsku strukturu u Božićnom (crnogorskom) ustanku protiv vojne okupacije i nasilne, neustavne i nelegalne, aneksije Crne Gore sprovedene koncem 1918. godine od strane Srbije i njenih trupa i povjerenika u Crnoj Gori. Plamenac je imenovao za glavnog komandanta ustaničkih snaga brigadira Blaža Vrbicu, a za njegovog zamjenika tada kapetana Krsta Zrnova Popovića. Budući da je brigadir Vrbica odbio da primi Plamenčevo naimenovanje i komandu, tada Krsto Zrnov Popović, odlukom Plamenca, postaje vrhovni komandant ustaničkih trupa i kao takav se ponaša i hrabro i herojski, te komandno i oružano djeluje, priznajući i prihvatajući Jovana S. Plamenca kao svog pretpostavljenog u zapovjednoj hijerarhiji među svim prvacima Božićnog ustanka.
Plamenčevo vođstvo u Božićnom ustanku nije bila stvar njegove samovolje, ve se zasnivala na odluci kralja Nikole I Petrovića-Njegoša, koji je ovlastio početkom novembra 1918. godine Plamenca, da u ime njegovo on postaje nosilac cjelokupne vojne i civilne vlasti u Crnoj Gori, te da ima ovlašćenja predsjednika Vlade, ministra inostranih i zastupnika ministra unutrašnjih poslova. Iako je tada zvanično djelovala Vlada crnogorska u egzilu na čelu sa Evgenijem Popovićem i ministrima u njegovom kabinetu, kralj Nikola je ovlastio da njene ključne njene resore, zbog neophodnosti situacije, u Crnoj Gori faktički i formalno pokriva i obavlja u punom kapacitetu Jovan S. Plamenac. Znači, Jovan S. Plamenac je tada (par mjeseci prije i tokom izbijanja i trajanja Božićnog ustanka) djelovao u Crnoj Gori na osnovu mandata dobijenog od ustavnog i zakonitog vladara Kraljevine Crne Gore kralja Nikole I Petrovića-Njegoša.
Povlačenje za Skadar: Jovan S. Plamenac je bio primoran, nakon neuspjehe akcije opsadiranja Virpazara od strane ustaničkih trupa iz Crmnice, tokom Božićnog ustanka (januara 1919. g. po novom kalendaru), kojima je on lično komandovao, da se povuče za Skadar i potom Medovo (Albanija), odakle je na poziv kralja Nikole I Petrovića-Njegoša otišao u egzil, preko Albanije i Italije za Francusku, u kojoj je dekretom kralja Nikole 17. februara 1919. godine postavljen za predsjednika crnogorske Vlade i njenog ministra inostranih i unutrašnjih djela i na tom položaju on je ostao do 20. juna 1921. godine, kada podnosi ostavku na tu funkciju, a odlukom regentkinje kraljice Milene-Petrović-Njegoš, kormilo vlade u egzilu preuzima divizijar Milutin Mijailov Vučinić, ministar vojni u Plamčevom kabinetu (Vučinić je na čelu vlade od 15/28/ juna 1921- do smrti 31. avgusta 1922, po starom kalendaru). Istorijski je utvrđena i provjerena činjenica da je Jovan S. Plamenac, od 1919. godine, te i do smrti kralja Nikole (početkom marta 1921), ali i izvjesno vrijeme potom, bio neprikosnoveni lider crnogorske političke suverenističke emigracije i ustanika i gerilaca, koji su u Crnoj Gori vodili oružanu borbu „za pravo, čast i slobodu Crne Gore“. Sam Plamenac je prošao pravu golgotu zbog svoje ljubavi prema domovini i otadžbini. Njegova supruga Anđa-kćerka Mihaila-Miša Popovića-Jabučanina i sestra Jova, Pavla i Mitra Popovića-Jabučanina, koja je tada bila u drugom stanju i maleni sin su mu na Cetinju šikanirani i mučeni od strane srpske vojske, organa okupacione vlasti i bjelaša i jedva je uspjela sa đetetom, uz pomoć Amerikanaca, da pobjegne iz Crne Gore i da se prebaci u Italiju i pridruži mužu u emigraciji. Kuću Jovana S. Plamenca u Boljevićima (Crmnica) zapalili su i opljačkali srpska vojska i bjelaši jula 1919. godine. Tada je zapaljena u Boljevićima i kuća njegovog brata Sava S. Plamenca, takođe crnogorskog zelenaša, ustanika i političkog emigranta u Italiji i još nekoliko kuća njegovih rođaka i seljana.
Mandat predsjednika Vlade: Kad je preuzeo mandat predsjednika crnogorske Vlade (februara 1919) u Nejiu (Parizu) Jovan S. Plamenac je, sa svojim saradnicima, odan kralju Nikoli, kao vrhovnom šefu (poglavaru) crnogorske države, preduzeo aktivnu ulogu da Kraljevina Crna Gora sačuva svoju državnu nezavisnost i slobodu i da se oslobodi bespravno sprovedene okupacije i aneksije. U tom smislu Jovan S. Plamenac je u odbrani ustavnih i zakonskih institucija Crne Gore vodio intezivnu kampanju da relevantni međunarodni faktori i njihova javnost priznaju i podrže pravo Crne Gore da kao samostalna država sa svojim ovlašćenim predstavnicima bude zastupljenja na Pariskoj (Versajskoj) mirovnoj konferenciji (1919-1920) i drugim međunarodnim institucijama, skupovima i formumima. Jovan S. Plamenac je, između ostalog, djelovao i medijski (agitaciono i propagandno) da i nosioci vlasti S.A.D. i njena podrže legitimne, legalne i pravedne zahtjeve za opstankom državne suverenosti i samostalnosti Crne Gore. Između mnogobrojnih političkih, diplomatskih i medijskih (propagandnih) aktivnosti koje preduzeo u korist opstanka crnogorske države i njene nacionalne slobode, s punim kredibilitetom i podrškom kralja Nikole, Jovan S. Plamenac, je dao 18. novembra 1919. intervju glavnom zastupniku “United Pres of Amerika” u Parizu.Taj intervju Jovana S. Plamenca, koji je artikulisao suštinu djelovanja i htjenja kralja Nikole, crnogorskih državotvornih snaga u zemlji i inostranstvu, glasi integralno:
“Zašto su saveznici tolerirali postupke Srbije prema Crnoj Gori, koja je dobrovoljno prinijela najveće žrtve za zajedničku stvar saveznika?
Zvanična Srbija iz razloga dinastičko-imperijalističkih već nekoliko godina služi se svim nedozvoljenim sredstvima da ubije ugled Crne Gore i da je uništi. Ona je čak organizovala zavjere npr. 1907. i 1909. i šiljala bombe za ubistvo dinastije crnogorske i vođa crnogorskog naroda. Vlada Srbije je samo od 1916. do sada potrošila u Savezničkim zemljama preko trideset pet miliona franaka, za propagandu protiv Crne Gore i ako je ovaj novac dobila bila od Saveznika kao ratni kredit. Interesantno je napomenuti, da je vlada Srbije uspjela bila intrigama da Saveznici ne daju potrebne kredite Crnoj Gori, tako da smo mi za isto vrijeme, t.j. od 1916. do sad primili samo osam miliona franaka za sve državne potrebe Crne Gore.
Sa ovim novcem od 35 miliona franaka srpska diplomacija je podmitila dio savezničke štampe, koja je Crnu Goru obasipala najgadnijim klevetama, i ugušivala svaki pokušaj protesta protiv strašne nepravde, učinjene Crnoj Gori i Kralju Nikoli koje je imalo za pošljedicu nezainteresovanost vlada velikih sila o strašnoj i ničim nezasluženoj sudbini Crne Gore.
To je jedan razlog zbog kog su Velike Sile dosada indiferentno gledali na zločine koje zvanična Srbija vrši prema Crnoj Gori.
Drugi je razlog rđavo shvaćeno jugoslovensko i balkansko pitanje od diplomacije Velikih Sila. One hoće, kako se to izrazio g. Klemanso u svom velikom govoru u Strasburgu, da Jugoslovene vide organizovane u jednu moćnu naciju. Na taj način Velike Sile hoće da od jugoslovenskih zemalja i Balkana stvore jednu prepreku eventualnom budućem germanskom Drang nach Osten, i da one budu jedan od stražara za očuvanje novog poretka u Evropi stvorenog Versaljskim i San Žermenskim ugovorom. Namjera Velikih sila se ne može kritikovati, ali način kojim one žele to postići donijeće sasvim protivne rezultate od onih koji se žele. Velika je pogreška bila Velikih Sila što su dale Srbiji odriješene ruke.
Njeni upravljači su zloupotrijebili to, hoteći terorom osigurati sebi predominantan položaj i protiv volje naroda, naturajući mu vlast, institucije, zakone pa i dinastiju Srbije. To je izazvalo opšte nezadovoljstvo i mnogobrojne pobune kod Jugoslovena, čemu je kao pošljedica šljedovao strašan haos u administraciji, finansijama i ekonomskom životu. Tek je godina dana otkad je Srbija okupirala te zemlje, a nema nijedne od njih, koja ne teži za potpunim separatizmom ili, pak, za federalizmom na širokoj osnovi. Jugoslovenska država stvorena na ovako nasilnički način nije ništa drugo do Austrija u drugom izdanju i ako je jugoslovenska država naseljena narodom jedne rase. Nikad ne treba gubiti iz vida, da Jugosloveni nijesu nikada dosad živjeli zajedno u jednoj državi i da između raznih plemena njihovih nema još one jake psihološke veze, koja jedan narod čini jednom nacijom i jednu državu otadžbinom. Razlika je ipak između Austro-Ugarske i nje. Austrija se je raspala tek pri jednom spoljnom sudaru, a jugoslovenska država raspašće se kroz najkraće vrijeme ušljed unutrašnje revolucije, a da i ne govorimo u slučaju nekog novog rata, kad će biti njen raspad neminovan. Ako Velike Sile žele da jugoslovenske zemlje budu faktor reda i poretka u Evropi one ih moraju otrgnuti iz kandža srbijanskih i primijeniti na njih načela iznesena u mesažu predsjednika Vilsona od 17. septembra 1918. A koja glase:
«Dio naroda nemože gospodariti jednim drugim dijelom istog naroda».
«Upravljači jednog naroda treba da su njegove sluge a ne gospodari». Da se ovo postigne Velike Sile treba da učine da se narod u jugoslovenskim zemljama slobodno i suvereno izjasni o svojoj sudbini, a ne da njegova sudba zavisi od volje kralja i vlade Srbije. Uvjeren sam većina Jugoslovena, naročito Hrvati žele republiku: nerazumijem zašto im to sprečavati. U ostalom Sjedinjene Američke Države u stanju su same naćerati upravljače iz Beograda na respektovanje Vilsonovih principa jednostavnim nedavanjem zajmova ovako nasilno organizovanoj zemlji i koja je na pragu revolucije. One Velike Sile koje naročitu protekciju čine Srbiji u ovakvoj politici prema jugoslovenskim zemljama izlažu se i još jednoj opasnosti. Veći dio je Jugoslovena nezadovoljan i on će svoje ugnjetače, kad tad srušiti makar i revolucijom. Prirodno je što će on svoje nezadovoljstvo, da ne rečen mržnju, koju je imao prema svojim ugnjetačima prenijeti i na njihove protektore.
Takva politika nekih Velikih Sila donijeće ne samo protivne rezultate, od onih koji se žele, nego je ona protivna i pravdi najelementarnije shvaćenoj, jer to bi bio jedini slučaj da Saveznici, poslije pobjedonosnog rata, unište jednog od svojih najvjernijih saveznika. To bi bio veći zločin od onog kojeg je učinio Viljem II povodom belgijske neutralnosti. To bi bilo nepoštovanje internacionalnih obaveza, jer svečani angažmani Saveznika o restauriranju Crne Gore su obaveze međunarodnog karaktera. Te angažmane Velike Sile nijesu uzele na sebe same prije primirja, gdje spada i mesaž Predsjednika Vilsona od 8. januara 1918. nego i poslije primirja.
Vlada francuska preko g. Pišona pismom od 4.novembra 1919. tražila je u ime vlada Velikih Sila, da se kralj i vlada crnogorska ne vraćaju u Crnu Goru dok saveznička vojska ne uspostavi red. Tim pismom se garantira poštovanje suvereniteta Crne Gore i njenih ustavnih institucija od strane Savezničke vojske. G. Poankare je 24-XI-1919. uputio kralju Nikoli takođe jedno pismo iste sadržine. Međutijem, vi već znate, da ova obećanja i garancije nijesu poštovane. Srbijanska vojska, i ako se nalazila pod komandom generala Franše Despereja, brutalno je pogazila suverenitet Crne Gore, nasilno ju je anektirala Srbiji, i zavela jedan najkrvaviji režim koji istorija pamti. To dokazuju i raporti amerikansko-engleske anketne misije u Crnoj Gori, na čelu koje je bio grof Salis ministar engleski pri Vatikanu. Poslije te ankete i debate, koja je povodom toga vođena u Engleskom Parlamentu 11. o. m. Crnogorski narod s pravom očekuje ispunjenje obaveza Saveznika prema Crnoj Gori i zadovoljenje njenih opravdanih aspiracija na Skadar, Boku i Hercegovinu.
To Velikim Silama nalaže ne samo njihovo dostojanstvo nego i politički razlozi, jer mira na Balkanu neće biti, dok naša prava ne budu respektovana. Nekoliko vjekova naše istorije pokazuju da mi niti smo dosad niti ćemo se odsad, pokoriti sili“.
(“Glas Crnogorca”, Neji na Seni kod Pariza, broj 80 od 27. Novembra 1919, str. 2„ INTERVJU JOVANA S. PLAMENCA, Predsjednika Kr. Vlade, Ministra Spoljnih Poslova, koji je dao glavnom zastupniku United PressOf Amerika u Parizu, 18.novembra 1919.)
