Rijeka Bojana je posle reke Po druga najznačajnija pritoka Jadranskog mora. Ističe iz Skadarskog jezera i duga je 41 kilometar. Jednim dijelom toka čini granicu Crne Gore i Albanije. Na samom ušću u Jadransko more formirana je Ada Bojana koja predstavlja turistički izuzetno atraktivnu lokaciju.
Na špicu Ade Bojane se tok rijeke Bojane račva na dva rukavca. Desni pripada Crnoj Gori, a lijevi je zajednički i njegova osovina predstavlja granicu između Crne Gore i Albanije. Saradnja na vodoprivrednom planu između nekadašnje Jugoslavije i Albanije, a sada Crne Gore i Albanije, započeta je Sporazumom o vodoprivrednim pitanjima izmađu dvije zemlje, ustanovljenim 1956. godine.
Šta piše u sporazumu: U tom sporazumu je između ostalog definisana raspodjela proticaja u rukavcima Bojane u zoni njenog ušća u Jadransko more. Tako je za srednje vode predloženo da desnim (crnogorskim) rukavcem protiče 20% ukupnog proticaja srednje vode i shodno tome lijevim (zajedničkim) rukavcem 80% ovog proticaja Posljednjih godina je uočeno dramatično zasipanje desnog rukavca Bojane, pa je zavladao opravdan strah da bi desni rukavac mogao biti potpuno zasut i da bi Ada Bojana mogla da nestane jer bi se spojila sa Velikom plažom.
Protočnost rukavca je još više smanjena nakon poplava koje su se desile krajem 2009. i početkom 2010. godine, kao i januara 2011. godine u slivu Skadarskog jezera i rijeke Bojane. Iznad račve kod Ade Bojane na desnom rukavcu se formirao ogroman čep od peska i stabala drveća koja je Bojana nosila sa sobom. Zbog toga je 2011. godine izrađen projekat pod nazivom ‘’Projekat održavanja protočnosti desnog rukavca rijeke Bojane u zoni ušća’’. Osnovni cilj projekta je definisanje optimalnih gabarita desnog rukavca Bojane u zoni Ade Bojane i priprema plana stalnog održavanja protočnosti, primjenom bagerovanja ili izgradnjom odgovarajućih objekata. Nažalost cijena radova, predviđenih projektom, od oko pet miliona eura daleko je prevazilala raspoloživa sredstva u ministarstvu nadležnom za vodoprivredu.
Neophodno bagerovanje: Posljednjih godina je Uprava za vode pokušavala da, u okviru raspoloživih sredstava. bagerovanjem manjih količina istaloženih naslaga pijeska ukloni barem dio nanosnih naslaga. Tokom ovog ljeta se proticaji Bojanom bili ekstremno mali zbog izuzetno niskog vodostaja Skadarskog jezera i veoma malih proticaja rijeke Drim koja se uliva u Bojanu.Transportna sposobnost rijeke je bila minimalna pa je sredinom avgusta 2017. godine, na ušću desnog rukavca Bojane došlo do potpunog začepljenja proticajnog profila rukavca u zoni kontakta sa morem. Kako je crnogorski rukavac bio zatvoren i sa uzvodne i sa nizvodne strane prijetila je ekološka katastrofa.
Oko šest stotina legalnih i ilegalnih objekata i splavova duž obala rukavca ispušta otpadnu i fekalnu vodu u rukavac u kome praktično nema kretanja vode. U uslovima izuzetno visokih temperatura realno je očekivati drastično pogoršanje kvaliteta vode. Nadležne državne institucije su veoma brzo reagovale pa su radovi na odčepljavanju desnog rukavca Bojane krenuli odmah nakon uočavanja problema.
Predlog hitnih mjera: Predlog hitnih mjera za sprečavanje ekološke katastrofe i povećanje protočnosti crnogorskog rukavca Bojane obuhvata sljedeće radove: Nastavak bagerovanja pijeska, istaloženog na ušću rukavca u more, u cilju obezbeđivanja razmjene vode između rijeke i mora. Ove radove treba obustaviti kada porastu proticaji Bojane, to jest u momentu kada je tok vode sam sposoban da pronese naslage pijeska u more. Započeti bagerovanje u cilju uklanjanja čepa na uzvodnom kraju rukavca, u cilju uspostavljanja njegove nekadašnje protočnosti. Obim bagerovanog materijala će zavisiti od raspoloživih sredstava.
Ti radovi bi trebalo da počnu odmah, pri malim vodama i proticajima Bojane, kada je taj čep, odnosno prag, vidljiv i golim okom. Potrebno je izvršiti batimetrijska snimanja u zoni podvodnog praga kako bi se utvrdila zapremina materijala koju je potrebno izbagerovati. To bi omogućilo i utvrđivanje cijene radova na uklanjanju podvodnog praga.
U pogledu terenskih radova nameće se potreba da RHMZ Crne Gore pod hitno izmjeri proticaje vode u rukavcima Bojane kako bi se utvrdila trenutna raspodjela proticaja. Potrebno je zahvatiti uzorke vode iz rukavca u cilju utvrđivanja kvaliteta vode. Ukoliko bi se tražila finansijska pomoć iz fondova EU za konačno rješavanje problema protočnosti crnogorskog rukavca rijeke Bojane neophodno je pripremiti odgovarajuću studiju u kojoj bi bili analizirani svi vodoprivreni i ekološki aspekti u slivovima Skadarskog jezera i rijeke Bojane i istaknut ogroman značaj koji šira okolina ušća Bojane ima u očuvanju ovog jedinstvenog ekosistema u Evropi.
Međudržavni vodotok: Rijeka Bojana je međudržavni vodotok a EU posvećuje posebnu pažnju upravljanju vodama takvih vodotoka. Osim ogromnog značaja za razvoj turizma, delta Bojane je najvažnija prirodna močvara na istočnom Mediteranu koja se odlikuje neobično raznolikim kompleksom jedinstvenih i ugroženih prirodnih i kulturnih pejzaža, staništa i vrsta.
U skladu sa važećim definicajama u stručnoj literaturi Ada Bojana predstavlja prirodno nasljeđe i Crna Gora je dužna da se brine o njemu.
Brigu o Adi Bojani moraju da vode sve relevantne državne institucije (Uprava za vode, RHMZ Crne Gore, JP Morsko dobro Crne Gore) ali i Opština Ulcinj, nevladine organizacije, ekolozi, ribari i svi meštani. Samo zajedničkom akcijom može se doći do konačnog održivog rješenja vezanog za Adu Bojanu.
P.Zečević
