Ko je, uistinu, Krulj?
Ovaj Srbin iz Hercegovine, po profesiji ljekar, pripadao je do 1918. intelektualcima iz redova javnih i agenturnih srpskih organizacija u Austro-Ugarskoj. A 1918. postaje prvi ministar zdravlja u novoproglašenoj Kraljevini SHS.
Krulj je, osim doprinosa za „srpsku stvar” u BiH, sebe preporučio kao jedan od tvoraca srpskoga rasizma. Samoproglasio se za „rasnoga higijeničara”. Objavio je više rasističkih studija i knjiga.
Još 1910. Krulj piše da su „biološke nauke postale važan potporanj sociologiji, bez kojih ova upravo nije ni moguća; tim je i RASNA HIGIJENA kao biološka nauka postala važan faktor u životu jedne nacije, odnosno država".
„U našim prilikama i na našem geografskom terenu", tvrdio je, „ostaje pobjednik ona nacija koja bude prva shvatila i provela NAČELA RASNE HIGIJENE”.
Dalje, Krulj se zalaže za „neumitno RASNO KULTIVISANJE NACIJE po zahtjevima RASNE HIGIJENE”. Kako piše, to je „najjače oruđe u borbi naroda, jer je s jedne strane snažno odbrambeno sredstvo, a s druge strane dobra podloga za SUZBIJANJE i POKORAVANJE drugih naroda”.
Čak i unutar Srba, Krulj se zalaže za odstranjivanje slabih, bolesnih, invalida… piše da se „sama priroda pobrinula za usavršavanje i zdravlje rasa ODBACIVANJEM NEPODOBNIH, a UMNOŽAVANJEM KREPKIH INDIVIDUA”. Po njemu, svrha „prirodnog odabiranja" jeste – „ČIŠĆENJE RASE".
Ko su na spisku – NE DR MENGELEA, kako ste, s pravom, mogli pomisliti, VEĆ DR KRULJA – oni koji smetaju „rasnoj čistoti”? Sva ona ljudska bića, navodi taksativno Krulj, koji imaju: šećernu bolest, kratkovidost, hemofiliju, rahitis, a „tuberkulozna dispozicija (je) nasljedna patološka rasna osobina”…
U „TJELESNU DEGENERACIJU” Krulj ubraja i one „slabe konstitucije": slabe koštane građe; nerazvijene, suptilne muskulature; tanke, providne kože; blijedila; one sa opštim tjelesnim slabostima, sa drugim nerazvijenostima, kržljavošću, uopšte sa „slabom otpornom snagom”.
Rasno nepodobni su po Krulju i oni sa „DUŠEVNIM DEGENERACIJAMA".
„Sva ta abnormalna stanja, tjelesna i duševna, jesu izrazito nasljedna", veli Krulj, ona „štete naciji”; biva, kako piše da „joj smanjuju njenu tjelesnu i duševnu sposobnost za napredak i borbu u utakmici sa drugim narodima” („Nacionalna rasna higijena”,”„Pregled”, br. 5, Sarajevo, 1910, passim).
Ima ovakvih gadosti čitave gomile. E sad, je li onaj koji je ovo napisao zaslužio metaforu „Hitlerov ujak”? Prosudite sami…
U svakome slučaju, rasizma se Krulj nikada nije odrekao. Na primjer, 1925, sada kao ministar, objavio je knjigu „Politika i rasa: (rasni nacionalizam)”. Svo to mu je preporuka da avanzuje. Doguraće i do predśednika Senata Kraljevine Jugoslavije.
Nakon 6. januara 1929, kada je kralj Aleksandar I Karađorđević, poznatiji u Crnoj Gori kao „Aco palikuća”, izvršio državni udar, suspendovao političke i slobode govora, formiraće administrativne jedinice, nazvane banovina; a jedna od njih je i Zetska banovina, sa śedištem na Cetinju, njen prvi ban je bio general iz Srbije, Krsta Smiljanić (rođen u Čajetini), a nakon njega, postavljen je za bana drugi Srbin – Uroš Krulj.
Krulj je 12. decembra 1931. bio u Budvi, nakon što je otvoren prošireni, kolski put Cetinje–Budva. U pratnji Krulja, između ostalih, bio je i komandant Zetske divizije, Srbin, Vojin Maksimović.
Prema dr Miroslavu Luketiću, „u 12 sati gosti su stigli u Budvu i tada JE BAN ZETSKE BANOVINE OTVORIO SPOMEN-PLOČU POSTAVLJENU IZNAD ULAZA U STARI GRAD POSVEĆENU SRPSKOJ VOJSCI”.
„Opština Budva je”, dodaje Luketić, „bana Krulja proglasila svojim POČASNIM GRAĐANINOM” („Paštrovski almanah”, br. 1, 2014).
Međutim, „Opština Budva”, koja je i potpisana kao postavljač spomen-ploče, nije predstavljala nikakav izraz slobodno izražene volje Budvana, jer je nju, opštinsku vlast, „birao” upravo – Krulj. Naime, Šestojanuarskom diktaturom, ukinuti su čak i izbori za lokalne organe vlasti, pa su oni u Budvi, kao i u ostalim opštinama Kraljevine Jugoslavije, samo postavljani od više vlasti.
Na sličan način kao i sramota na budvanskoj kapiji, preimenovana je obližnja Kastel-Lastva u Petrovac. Jedna grupica lokalaca, ukupno 23 lica, od hiljada drugih Paštrovića, 2. februara 1919. okupljena pod srpskim bajonetima „odlučuje” da li će mjesto dobiti novo ime – ne po nekom od poznatih Paštrovića ili Crnogoraca – nego po Petru ili Aleksandru Karađorđeviću – Petrovac ili Aleksandrovac. Ime Petrovac je dobilo 12, a Aleksandrovac 11 glasova!
A kakve su stavove imali ondašnji Pašatrovići o srpskoj dinastiji?
Na izborima, najprije opštinskim, pa parlamentarnim – koji su održani 1920.godine, prvim nakon „oslobođenja 1918” – masovno su Paštrovići glasali za komuniste – deklarisane ANTIKARAĐORĐEVIĆEVCE. I na bazi te, slobodno izražene volje, zapravo protesta, komunisti su dobili vlast i u „Petrovcu”; nastala je tzv. Crvena komuna - „prva komunistička opština na Jadranu”.
