Prvi put u istoriji Crna Gora je razriješila pitanje državnog statusa na miran način, demokratski i transparentno, u skladu s međunarodnim standardima, što govori o demokratskoj zrelosti društva. Taj datum je, otuda, već istorijski utemeljen i od njega se, s razlogom, odmjeravaju etape evropskog i evroatlantskog puta savremene Crne Gore. Tom odlukom stavljena je tačka na crnogorsko državno pitanje u 20.vijeku, koje se, kako navode analitičari, kretalo kao klatno koje se njiše, čas u jednu čas u drugu stranu. Od nestanka države 1918. do njene obnove, u okviru komunističke federacije 1945, od ponovnog podređivanja srpskom nacionalizmu u eri raspada Jugoslavije 1990-92. do nezavisnosti, prvo kroz labavu (kon)federaciju sa Srbijom 2002-2005, a zatim kroz složeni referendumski proces pod supervizijom EU 2005-2006.
Indenpendističa koalicija uspjela je da preskoči “famoznu klauzulu” EU, a više od tri hiljade posmatrača OEBS-a, Savjeta Evrope, domaćih i stranih nevladinih organizacija, potvrdili su da je rezultat postignut u fer borbi, bez većih neregularnosti i u potpuno mirnoj atmosferi. Izlazak na birališta od 86,5 odsto glasača svjedoči o njihovoj visokoj svijesti da se odlučuje o : državi.
Otvoren pritisak iz Srbije na nezavisni put Crne Gore još u vrijeme Miloševića, nastavio se i nakon demokratskih promjena u Srbiji, s Koštuničinom vladom, uz sadjejstvo s ovdašnjim prosrpskim blokom predvođenim Srpskom pravoslavnom crkvom. Ali, iako izdašno finansijski i medijski podržavan, pokazalo se, imao je bumerang-efekat. S proglašenjem crnogorske nezavisnosnosti ugasila se državna zajednica Srbija i Crna Gora. Labav savez dvije države (u medijima prozvan “Solanija”), formiran pod pokroviteljstvom visokog predstavnika EU Havijera Solane, trajao je svega tri godine, a njim je Brisel želio da amortizuje težnju Crne Gore ka nezavisnosti i prolongira referendum, zbog “domino efekta” u regionu, Kosova prije svega. Srbija je, inače, imenovala ambasadora tek nakon više od godine i po od crnogorske nezavisnosti.
Kako referendum u Crnoj Gori nije bio samo glasanje o državnom statusu, već politički sudar dva suprotstavljena bloka, dva pogleda na sadašnjost i budućnost, svijet. Tek se proglašenjem nezavisnosti otvaraju perspektive oslobađanja teških okova mitova i predrasuda, počev od onog da Crna Gora ne može sama sebe izdržavati. Takođe, i za prevazilaženje podjela o tome: jesmo li, ili ne,crnogorska nacija; imamo li pravo na državu; možemo li opstati bez tuđeg izdržavanja, bolnica i škola; hoće li naši ljudi, ove ili one kulture i vjere, otuđiti teritoriju (uvredljivo); te smijemo li se moliti, ili ne, klanjati ili krstiti! Tako je nezavisnost Crne Gore doživljena kod jednih: kao “sudnji dan”, trijumf “istorijskih neprijatelja” srpstva, a s druge strane, kao konačna emancipacija crnogorske samosvijesti.
Upućeni svjedoče da je pobjeda Demokratske opozicije Srbije na predsjednickim izborima u SRJ, septembra 2000.godine i kasnije na izborima Srbije - nije donijela spremnost njenog novog rukovodstva da napusti SRJ – tvorevinu politike zločina - te da sa Crnom Gorom gradi nove odnose u savezu dvije samostalne i ravnopravne drzave. Takav predlog državnog rukovodstva Crne Gore nije bio prihvaćen ni od Evropske unije, već je podržala plan tadašnjeg predsjednika SRJ - da se SRJ očuva. Posredovanje, zapravo pritisci EU rezultirali su u odustajanju rukovodstva Crne Gore od referenduma o nezavisnosti planiranog za 2001/2, te dogovorom o stvaranju Drzavne zajednice SCG. No, kako se Evropska unija na duže staze nije mogla oduprijeti rješenju kome je i sama kumovala Beogradskim sporazumom, aktivno se uključila u proces traženja modela po kojem bi referendum u Crnoj Gori bio prihvatljiv i za independistički i za prosrpski, unionistički blok, jer je bilo jasno da se o ključnom pitanju većine potrebne za izglasavanje nezavisnosti, dvije sukobljenje strane ne mogu dogovoriti bez evropskog učešća.
Praktično: iako je prema Ustavnoj povelji SCG, moratorijum na referendum o državnom statusu Crne Gore isticao 5. februara 2006, zvanični Beograd (personalno:Koštunica, Tadić), te velikosrpski krugovi, konstantno su pritiskali Podgoricu, prvo da se odgodi referendum, a potom obesmisli ideja osamostaljivanja, „preseljenjem“ glasačkog kontigenta iz Srbije u Crnu Goru, čega nije bilo na referendumu 1992. Venecijanska komisija, stručno tijelo Savjeta Evrope, međutim, na decembarskom zasjedanju(2005) nije u svojim preporukama uzela u obzir taj Koštuničin prijedlog.
Po principu „uzmi ili ostavi“, dogovoren je model, do tada nikad primijenjen igdje u svijetu: izlaznost od najmanje 50 odsto biračkog tijela i „kvalifikovana“ većina od 55 odsto važećih glasova za opciju „da“. Time je, tačno, obezbijeđen visoki legitimitet referendumskog rezultata i izbjegnut bojkot unionista. Ali, i visoki rizik “sive zone”. Šta, ako, indenpendisti osvoje većinu veću od 54 odsto, ali nešto manje od potrebnih 55 odsto, tzv.siva zona, u kojoj bismo imali i poraženog pobjednika i faktički delegitimisanu zajednicu Srbiju i Crnu Goru? O mučnom referendumskom putu Crne Gore, pisao je pofesor Milan Popović u „Vijestima“ još 29.januara 2001. Evo citata:“Vidimo:ludačku košulju velikosrpskog nacionalizma bilo je mnogo lakše navući nego svući. Apsurdno je, ali tačno:pristalice nezavisne Crne Gore u Crnoj Gori su diskriminisane. Za takozvanu SRJ bio je dovoljan samo jedan, za nezavisnu Crnu Goru ni tri referenduma. Za tzv. SRJ bilo je dovoljno nedjelju dana, za nezavisnu Crnu Goru ni šest mjeseci, ni deset godina, ni skoro čitav prošli vijek. Za tzv. SRJ bio je dovoljan i onaj zakon, i oni uslovi, i ono pitanje, i one većine, i oni procenti, za nezavisnu Crnu Goru ni mnogo više od toga. Samo ucjene i prijetnje. Za nezavisnu Crnu Goru organizuje se „topli zec“.
Podsjetimo: Skupština Crne Gore prethodno je usvojila Zakon o referendumu, koji je dogovoren uz preporuku Evropske unije. Za uspjeh referenduma bilo je potrebno da ga podrži 55 odsto izašlih birača. Referendumsko pitanje glasilo je – Želite li da Republika Crna Gora bude nezavisna država sa punim međunarodno-pravnim subjektivitetom.Za predsjednika Republičke referendumske komisije (RRK) izabran je Slovak František Lipka. Pravo izjašnjavanja na referendumu imali su građani koji u skladu sa propisima o izborima imali biračko pravo.Prema podacima RRK, pravo glasa na referendumu imalo je 484.718 građana.
Nastavlja se...
