Piše: Slobodan SIMOVIĆ
Borbe u dolini Sutjeske
Zbijanjem jedinica NOVJ u dolinu Sutjeske (Suha – Tjentište) nastupila je nova, odlučujuća faza bitke u kojoj su se odigrali najdramatičniji bojevi. Njemački generali Ler i Liters su uočili namjeru Vrhovnog štaba NOVJ da u dolini Sutjeske stvori što širi mostobran, pa su težište operacije prenijeli na sjeverozapad.
U tom pravcu u dolinu Sutjeske usmjerili su 118 i Sedmu SS diviziju “Princ Eugen”, da po svaku cijenu spriječe izlazak Glavne operativne grupe iz okruženja. Koliki je značaj njemačka Vrhovna komanda pridavala operaciji “Švarc” vidi se iz činjenice što je Ler dva puta dnevno morao da obavještava svoju Vrhovnu komandu o toku i rezultatima borbi.
Odlučnost
Uprkos stezanju obruča, odlučnost i optimizam nijesu napuštali borce i starješine. Poslije sastanka Tita i komandanata divizija na Mrkalj Kladama, Vladimir Dedijer je pitao Peka Dapčevića, šta da napiše za dnevnik, Peko je odgovorio. “Napiši, probićemo se i tačka”.
U najsurovijim ratnim uslovima, Prva i Druga proleterska divizija od 5. do 9. juna vodile su teške borbe u dolini Sutjeske. I pored nekoliko uzastopnih juriša Druge proleterske divizije na Košur, mostobran u dolini Sutjeske nije proširen. A upravo je taj mostobran trebao da prihvati Treću i Sedmu diviziju i ranjenike.
Mogućnost za proboj iz sve većeg okruženja pružao je mali, uzani prostor (slobodan odsjek od 4-6 kilometara) od Tjentišta i Krekova preko Milinklada i od Suhe preko Donjih i Gornjih bara. Iz doline Sutjeske naznačenim pravcima krenule su Prva divizija, pa za njom Druga divizija i Vrhovni štab. Ojačana njemačka grupa “Anaker” izvršila je iznenadni napad na grupaciju u proboju, s namjerom da joj kretanje onemogući, da je opkoli i uništi.
Opšti juriš
Druga dalmatinska brigada koja je obezbjeđivala lijevi bok, suprotstavila se grupi “Anaker” na Donjim i Gornjim barama (od 6. do 8. juna 1943.) đe je vodila jedan od najkrvavijih bojeva u bici na Sutjesci. Njemci su ubacivali specijalne jedinice.
U opšti juriš krenuli su noću. Borba se vodila prsa u prsa, noževima, kundacima. Grupa “Anaker” nije izdržala, pa se povukla. Sa Donjih i Gornjih bara poslata je Vrhovnom štabu čuvena poruka: “Izgubili smo dvije trećine ljudstva ali računajte na nas kao da smo u punom borbenom sastavu”.
Za borbu Druge dalmatinske brigade na Gornjim i Donjim barama, Tito je rekao: “To su bila najveća iskušenja u njenoj ratnoj istoriji. Ona je upornom borbom na barama odigrala presudnu ulogu u povlačenju naše glavnine preko tesnaca rijeke Sutjeske”. Radi lakšeg proboja Vrhovni štab je naredio da se teško oruđe zakopa a konji upotrijebe za ishranu jedinica. Prva i Druga proleterska divizija su 8. i 9. juna 1943. bile u pokretu prema Zelengori.
Ljubin grob
Prodorom s bokova Njemci su planirali da presijeku i zatvore jedini, uzani koridor koji je omogućavao našim snagama izlazak iz Zelengore na jedan širi manevarski prostor u Istočnoj Bosni. Lijevi bok toga koridora obezbjeđivala je Četvrta crnogorska brigada (komandant Vako Đurović). Iako teško ranjen na Ozrenu, Vako Đurović je prstom pokazao na karti Ljubin grob, što je bilo dovoljno da ga borci razumiju i izađu, na Ljubin grob (kota 1615) i Tisovo brdo.
Zadatak da odbrani i održi Ljubin grob dobio je Treći bataljon (komandant Miroje Žarić), a Tisovo brdo Peti bataljon Četvrt e crnogorske brigade (komandant Boško Janković). Položaj koji je posjela Druga četa Trećeg bataljona na Ljubinom grobu bio je od najveće važnosti, jer je samo 200 metara od tih položaja vodila staza kojom će proći Prva, Druga i Sedma divizija, Vrhovni štab i ranjeničke kolone. Njemačke snage koje su napadale od Košute imale su zadatak da zatvore prolaz koji vodi ka Vrbničkim kolibama i Balinovcu.
Tako bi prema njemačkoj zamisli bio zatvoren jedini koridor između Košute i Ljubinog groba, i uništena grupacija od Treće divizije, Vrhovni štab i ranjenici. Rastojanje od Ljubinog groba do Košute koju je branila Druga proleterska brigade iznosi oko 2 kilometra.
Uraganska vatra
Druga četa na Ljubinom grobu (komandir Božo Begović) imala je oko 40 boraca. Glavnina njemačkog bataljona (iz 738. puka 118. lovačke divizije) u strogom borbenom poretku izvršila je napad na položaje Druge čete Trećeg bataljona. Proleteri su na prostoru Ljubinog groba bili vješto maskirani, svjesni da povlačenja nema i da i najmanji propust može dovesti u pitanje proboj partizanskih snaga.
Njemački udar iako snažan i sistematično pripremljen počeo je da popušta i da se “lomi”. U borbu su uvodili nove, odmorne jedinice. Njemci nijesu imali tačnu predstavu o jačini partizanskih snaga na Ljubinom grobu. Mislili su da su partizanske snage jače. Avioni, topovi, minobacači su uraganskom vatrom zasipali Ljubin grob.
Radi preciznosti avijatičari su iz šume dobijali potrebne podatke, pomoću raketa. Njihovi avioni “štuke” su se u brišućem letu “zavijajući”, spuštale tako nisko da su naši borci govorili: “Skinuće nam kape s glave”.
Sve je to davalo užasnu sliku: “Avioni vješto nižu jednu do druge vrtače iz koje borce na položaju zasipa pijesak i komadi gvožđa. Kad borca pogodi bomba zakopa ga duboko u rupu i zatrpa zemljom. Djelovi tijela, ruke, noge letjeli su vazduhom, kačile se o drveće i padale na zemlju”.
