Zaposleni i volonteri iz ADP Zid-a su u posljednja četiri mjeseca održali 15 javnih tribina, obišli preko 5000 domaćinstava u 15 gradova, distribuirali 12000 komada brošura sa detaljima o značaju legalizacije i uputima za učešće u postupku i pomogli stotinama ljudi koji su tražili pravnu pomoć u procesu legalizacije. Sve to u okviru projekta „Jačanje prava pristupa građanima pogođenim spornim politikama stanovanja i socijalno neosjetljiva privatizacija ”, podržanog od strane Evropske komisije
„Svi smo svjedoci da poslednjih dana imamo užasne gužve u Sekretarijatima za prostorno planiranje gdje građani pokušavaju da iskoriste poslednje dane i predaju zahtjeve za legalizaciju neformalno sagrađenih objekata. Došlo je do onoga što smo i predvidjeli. Proces predaje je dodatno uložila ovjera elaborata kod notara te činjenica da odredjene katastarske službe nemaju kapacitete da provedu proces tim intenzitetom ukoliko svi krenu da predaju zahtjeve 20-ak dana pred krajnji rok. Sada se traže alternativna rješenja u odredbama Zakona o obligacionim odnosima koji upućuje na proces dopune nepotpune dokumentacije. Ministarstvo poziva opštine da prihvataju zahjeve bez prateće dokumentacije i o rješenjima o dopuni daju realni rok građanima da je dopune elaboratima i listom nepokretnosti“, navode iz ADP Zid-a.
ADP- Zid je uradio veliki broj aktivnosti kojima su pokušali da preduprijede ovo stanje. „Konstantno su ukazivali na benefite procesa – da se samo legalan objekat može priključiti na komunalnu infrastrukturu i da samo legalan objekat može služiti u obavljanju privrednih djelatnosti u ugostiteljstvu, turizmu i trgovini. Zbog legalnosti objekta u mogućnosti smo da dijelimo imovinu, prodamo je, iznajmimo ili poklonimo“, samo su neki od razloga koje su naveli iz ADP Zid-a.
Ističu da su ukazivali na to da će doći do velikih gužvi pred sami rok.
„Ono što uliva optimizam jeste da su pomoć u pojašnjenju procedure i sam projekat podstakli mnoge građane da razmisle i pročitaju sadržaj, tako da su mnogi vlasnici pomenuli da ulaze u proces legalizacije najviše zbog svoje djece i budućih naraštaja, te su aktivisti ponosni na svoj terenski rad koji je za posljedicu imao donekle promjenu svijesti“, navode.
Dodaju da je država mogla drugačije da zakonski reguliše određene segmente procesa legalizacije i regularizacije, kao na primjer da evidentira objekte i da izdvoji socijalne slučajeve. „Da ne pominjemo potrebu izrade orto-foto snimka prije ulaska u proces legalizacije, kako su to predviđala prethodna zakonska rješenja, čime bi se otklonile dileme je li prošlo snimanje. Iako ne želimo da se vraćamo u vrijeme pripreme zakona ipak, nekoliko dana pred istek roka, primjećujemo niz pojava koje su ugrozile ovaj proces ili koje predstavljaju slučajeve/probleme na koje su Opštine i Ministarstvo morali da imaju odgovor i koje je zakonodavac mogao da predvidi i da pomogne da se reguliše“, dodaju.
Ni informisanost u određenom broju opština nije bila adekvatna.
„U aprilu smo se obratili svim opštinama sa nekoliko predloga. Jedan od njih je bio organizovanje info kancelarija ili punktova u okviru postojećih sekretarijata. Neki su to uradili i prije našeg dopisa. Na primjer Opština Nikšić je prva imala info-punkt u Sekretarijatu za urbanizam, što je zaista pohvalno. Međutim, u kontaktu sa građanima mnogi od njih su nam rekli da nisu upoznati sa njihovim postojanjem što pokazuje da nije postojala dobra komunikacija na relaciji opština – gradjanin“, pišu u saopštenju.
Prema svjedočenju aktiviste ADP-Zida iz romske zajednice, Romi kao izrazito marginalizovana grupacija u Crnoj Gori skoro da nijesu svjesni značaja uključivanja u proces legalizacije.
„Mali broj je porodica koje su do sada uredno podnijele zahtjeve, a oni koji su od svojih rođaka, prijatelja i komšija čuli da je to obavezno, mjesec dana pokušavaju doći do geodetske organizacije“, govore.
Vrlo bitan razlog izostanka očekivanih rezultata legalizacije je nedovoljna zainteresovanost opština i nemanje sredstava za kampanju.
„Ono što je evidentno je da je većina njih prekršila Zakon kojim je utvrđen rok za donošenje odluke o naknadama. Priprema službenika u opštinama je sporna. Da li su ulagani napori za njihovu edukaciju, ne razmatramo, ali je evidentno da su u mnogim opštinama naše javne rasprave službenici koristili da se dodatno informišu o procesu. Neke od opština kao što su Andrijevica i Rožaje su odbile saradnju po pitanju organizacije tribina. Spekulacija na koju smo ukazali, a koju je javno iznijelo i Ministarstvo je da postoji mogućnost da se opštinama više isplati da pune budžet kroz Odluke o naknadama za korišćenje prostora koje će biti donijete za sve vlasnike objekata koji se ne prijave za proces legalizacije ili koji objekte ne budu mogli legalizovati. Što ako konsultujemo matematiku i zakonsko rješenje ima itetako utemeljenje“, ističu.
Problem je i taj što zakon nije dao obavezu da opštine donesu odluke po zonama i o vrsti dokaza kojim se potvrđuje vrijeme izgradnje ali opštine nisu bile u kapacitetu sve vrijeme trajanja procesa donesu odluke o objektima za koje zbog perioda kada su građeni, nije potrebna legalizacija, kao i kojim dokazima oni mogu potvrditi datum izgradnje
Dodaju i da je izostala podrška socijalnim slučajevima.
„Generalni direktor Direktorata za razvoj stanovanja, ispred MORT-a Marko Čanović je sam predložio predstavnicima Opština da naprave socijalne kartone za svoje socijalno ugrožene žitelje i da im se pomogne u plaćanju elaborata, u vidu izdvajanja na više rata, a sve u dogovoru i saradnji Opštine sa geodetskim organizacijama. Iako smo uporno svih ovih mjeseci ponavljali ovu inicijativu prema opštinama, nije bilo njihovog odgovora“, pišu.
Nezainteresovanost, nepovjerenje i neka vrsta bojkota zakonskog rješenja od strane građana je takodje priča za sebe.
„Građani su se dugi vremenski period „tješili“ da će država zbog malog broja prijava odustati od naplate i kažnjavanja. Pa je stoga i bila očekivana pojava to što su građani jednim dijelom iskazivali netrpeljivost prema našim aktivnostima na terenu“, pišu.
Ono što je obilježilo proces legalizacije jesu „i dezinformacije koje su obeshrabrivale građane naročito tokom kampanja za predsjedničke i lokalne izbore u periodu kad je već uveliko započeo proces legalizacije. Većini lokalnih službenika, koji su i partijski aktivisti, to je bio prioritet“, navode.
Građani su često isticali da je cijena visoka pozivajući se na primjere iz okruženja, ali i na situacije građana koji su plaćali naknadu za opremanje zemljišta, opštine im ne dovedu vodu, struju, kanalizaciju, rasvjetu.Predstavnici Opštine su im objasnili da upravo zato što se komunalijama pokriva svega 1/3 realnih troškova, uz činjenicu da mnogi nijesu ni platili komunalije, te da Opštine moraju da se zadužuju kod kreditora da bi gradile infrastrukturu“, dodaju.
Ističu da je najveći broj pritužbi građana dolazio zbog cijene izrade elaborata i zbog notarskih troškova. „Građani su istakli da od svojih plata i penzija ne mogu da izdvoje 150-200 eura. U Pljevljima, primjera radi, najviše pritužbi pokazano visinom naknade za komunalno opremanje zemljišta, a koja iznosi do 65 eur po kvadratu. Smatraju da ove cijene treba korigovati, zato što su previsoke, upoređujući ih sa drugim opštinama na sjeveru. Naravno, pozvali smo ih na legitimno pravo da se okupe i protestvuju takvim odlukama, ali da proces legalizacije ne počinje sa plaćanjem naknada“, piše u saopštenju.
Zakonsko rješenje nije predvidjelo specifičnosti u procesu legalizacije ili nije predvidjelo mehanizme za podršku, već je ostavilo da opštine budu inovativne u tom procesu.
„Gotovo svaki slučaj koji nam se obratio putem telefona ili u direktnom razgovoru imao je svoj izazov i tumačenje u zakonu za koje, velika je vjerovatnoća, nisu upoznati u lokalnim sekretarijatima, ili nema rješenja osim donošenja novih odluka na lokalnom nivou. A one su potrebne. Recimo problem nelegalnosti dijela ili cijelih naselja je istican na tribinama. Npr. naselje Šućove bare u Beranama sadrži veliki broj objekata sagrađen bez građevinske dozvole i na državnom zemljištu. Ali, novi DUP predvidio je objekte kolektivnog stanovanja u tom dijelu, što znači da se sadašnji objekti i pored postupka legalizacije ne mogu legalizovati“, ističu.
Jedno od velikih dilema procesa legalizacije su bili nelegalno sagradjeni višeetažni stambeni objekti i pravo skupštine etažnih vlasnika da podnesu zahtjev i time pokrenu postupak legalizacije bespravnog objekta, te da li se on odnosi samo na zajedničke djelove zgrade ili i na posebne djelove zgrade koji su u svojini etažnih vlasnika.
„Naime, mnogo građana nam je prišlo sa upitom kako pribaviti dokumentaciju i uraditi elaborat, ukoliko većina stanara ne boravi u Crnoj Gori do isteka roka legalizacije, a koju treba predati ispred Skupštine stanara. Ovaj upit je izazvao najviše pažnje i rasprave među učesnicima tribina na primorju i odnosilo se na legalizaciju domova koji se nalaze u objektima kolektivnog stanovanja, tj. zgradama. Građani su istakli da je veliki problem u objektima, gdje je došlo do prekoračenja i gdje je određeni broj etaža legalan, a pretposljednja ili posljednja etaža su nelegalne, zbog prekoračenja građevinske dozvole ili dogradnje“, govore.
Vrlo je upitna, navode funkcionalnost Uprave za nekretnine (katastra), njihovi kapaciteti i recimo stav o upisa vlasništva nad objektom u list nepokretnosti prije promjene Zakon o državnom premjeru i katastru nepokretnosti prije par mjeseci u Skupštini Crne Gore.
Šta je u ovom trenutku moguće uraditi?
Iz ADP Zid-a predlažu opštinama da Gradonačelnici Opština u saradnji sa Ministarstvom, a u interesu građana produže rok za predaju zahtjeva.
„Tako što će on trajati 9 mjeseci od dana usvajanja odluke o naknadama za opremanje gradskog građevinskog zemljišta. Možda donošenje ove opštinske uredbe nije fundamentalno uticalo na proces legalizacije i odziv građana, ali je moralni čin opštine i ministarstva da pomognu građanima, ali i da donesu odluke za koje neće, kao ni do sada, snositi materijalnu odgovornost za kašnjenje u sprovođenju odluka. Svi rokovi predviđeni zakonom su probijeni – od roka za donošenje opštinskih uredbi, pa do izrade orto-foto snimka“, pišu u saopštenju.
Dodaje se da navedenim odlukama treba uvažiti specifičnosti u procesu legalizacije i nepotpunu dokumentaciju u slučajevima nezavršenog ostavinskog postpupka, nepodijeljenost imovine u toku ostavinskog postupka i dati im mogućnost da legalizuju objekte u roku nakon okončanja ostavinskog postupka.
„Tražimo da opštine i ministarstvo preuzmu teret pripreme tehničke dokumentacije za etažne stambene objekate, jer imaju svoje službe koje mogu da preuzmu dobar dio tereta i podijele ga sa vlasnicima stanova u nelegalno sagrađenim objekatima. Utvrđivanje krivice za ove „propuste“ treba tražiti kasnije. Tražimo od opština da evidentiraju socijalne slučajeve kojima je potrebna podrška u procesu legalizacije i kroz zakonske mehanizme koje predviđa Zakon o socijalnom stanovanju i mogućnosti koje opštine imaju kroz socijalnu politiku podrže ova domaćinstva za legalizaciju objekata osnovnog stanovanja.“, zaključuju iz ADP Zid-a.
