Do sada se zvanično govorilo da se ova opasna pojava kreće od 20 do 25 odsto BDP, nedavno je ministar finansija Darko Radunović kazao da je preko 30 odsto, a dan-dva ranije predstavnici Poreske uprave da je između 30 i 40 odsto. Država je još krajem prošle godine najavila obračun, formirala Komisiju za borbu protiv sive ekonomije - šverca cigareta, alkohola i druge akcizne robe, neprijavljenih radnika kojih je po procjenama između 25 i 30 hiljada, utaje PDV-a koja se kreće od 120 do 150 miliona eura godišnje, 300 miliona eura izgubljenih u turizmu, divljih firmi i usluga, najavila elektronsku fiskalizaciju od koje očekuju veliku pomoć...
Pobjeda je tragom najnovijeg podatka pitala Uniju poslodavaca, MBA, Uniju slobodnih sindikata, predstavnike parlamenta, ekonomske analitičare kako na najbezbolniji način u legalne tokove vratiti otprilike 1,5 milijardi eura.
POSLODAVCI NEZADOVOLJNI
U Uniji poslodavaca Pobjedi su kazali da se nijedan problem, pa ni ovaj, ne može naglo rješavati i upozorili da se borba protiv neformalne ekonomije u najvećoj mjeri odnosi na kažnjavanje registrovanih privrednika, koji su usljed teške ekonomske situacije u velikom broju slučajeva bili prinuđeni da „skliznu“ u sivu zonu kako bi mogli da održe poslovanje.
Šef sektora za međunarodnu saradnju i ekonomiju Unije poslodavaca Mirza Mulešković kaže da se ne preduzima skoro ništa u suzbijanju neregistrovanih privrednih aktivnosti, od kojih štetu imaju i poslodavci i država.
- Nadamo se da će Vlada početi da rješava glavne probleme u borbi protiv neformalne ekonomije, a to je prvenstveno kreiranje poslovnog ambijenta koji će biti povoljan za privredu, što uključuje usklađenost zakona, prilagođenost regulative stvarnom stanju u ekonomiji i njenu primjenljivost, uz svijest o povećanju formalne zaposlenosti kao bazičnom cilju, te neselektivno i efikasno sprovođenje zakona uz efektivan rad inspekcijskih službi i jednak tretman svih aktera, zatim smanjenje troškova rada, pa tek onda jačati kaznenu politiku. To je i jedini način na koji se može djelovati i koji može dati rezultate - smatra Mulešković.
Kreiranjem povoljnih uslova za poslodavce, dodaje on, povećaće se broj preduzeća – posebno onih koji su prešli iz neformalnog sektora, što će povećati broj zaposlenih i javne prihode.
- Formalizacija neformalnih subjekata veoma je težak proces. U taj proces neophodno je da se uključe svi akteri u državi. Problem treba početirješavati sa intenzivnijim aktivnostima u kontroli neregistrovanih preduzeća, uz to raditi na jačanju regulative i kreiranju uslova poslovanja, a sve to ispratiti sa edukacijom o benefitima formalizacije neregistrovanih privrednih subjekata. Međutim, nijedan problem se ne može riješiti naglo, jer može izazvati velike probleme u društvu, posebno znajući da siva ekonomija u mnogim zemljama, pa i u Crnoj Gori, predstavlja zamjenu za nedovoljnu i slabu socijalnu zaštitu i na neki način amortizuje ekonomskosocijalne efekte niske stope zaposlenosti... Takođe je jasno da se sa ovim nivoom neformalne ekonomije ne može očekivati jačanje konkurentnosti i inovativnosti preduzeća - smatra Mulešković.
UPCG, podsjeća, podržava sve što se radi na suzbijanju neformalne ekonomije, inicirali smo donošenje zakonske regulative, objavili studiju, uz podršku Međunarodne organizacije rada, „Neformalna ekonomija u Crnoj Gori“, koja je i dala podatke da obuhvata od 23 do 31 odsto BDP-a.
CEH PLAĆAJU LEGALNI
- Studija je kao glavne uzroke ovolike sive ekonomije propoznala slabu vladavinu prava, neadekvatan regulatorni okvir, nedovoljno efikasno i efektivno sprovođenje politika i zakona, relativno visoke troškove poslovanja.
Ovoliki nivo neformalne ekonomije negativno utiče na biznis i prihode države. Imamo očigledno postojanje nelojalne konkurencije, koja uz izbjegavanje zakonskih obaveza uzima veliki dio tržišta registrovanim preduzećima, koji su u obavezi da plaćaju sve troškove poslovanja, koji u Crnoj Gori nijesu toliko povoljni.
Takođe, postojanje neformalne ekonomije automatski umanjuje budžetske prihode države, koji se sa druge strane moraju pribavljati od strane registrovanih privrednika, što dovodi do toga da se nameti na privredu povećavaju - kaže Mulešković.
U Montenegro biznis alijansi Pobjedi su kazali da se odavno sve svaljuje preko leđa onih koji legalno posluju, ali smatraju da se ovako ozbiljan problem ne može riješiti preko noći.
- Siva zona je prisutna i u najrazvijenijim zemljama. Međutim, tamo je procenat značajno niži. Što je viši procenat sive ekonomije, to je i veći problem za regularni biznis i uopšte za ekonomiju. Ljudi koji regularno posluju i redovno ispunjavaju svoje obaveze prema državi su u neravnopravnom položaju u odnosu na one koji posluju u sivoj zoni. Pogotovo što ukupne dažbine koje opterećuju njihove biznise nijesu male. Ispada da se sve svaljuje preko leđa onih koji regularno posluju - kažu u MBA i naglašavaju da zbog toga gube država i društvo.
- Neophodne su sveobuhvatne, stalne aktivnosti sa državnog i lokalnog nivoa da bi se ublažio ovaj problem. I poslovne asocijacije i građani imaju u ovome svoju ulogu jer je ovo i društveni problem. Što intenzivnija saradnja privatnog i javnog sektora je i po ovom pitanju veoma važna. Jednom riječju, da bi se ovaj problem ozbiljno počeo rješavati moraju se uključiti sve strukture društva - smatraju u MBA i ističu da se radoi o procesu koji neprestano traje i nakon postizanja pozitivnih rezultata.
- Uvijek će biti onih koji žele zaobići zakon i izbjeći plaćanje obaveza da bi ostvarili što veći profit - smatraju u MBA.
PODRŠKA PARLAMENTA
Predsjednik Odbora za ekonomiju dr Predrag Sekulić kaže da će parlament podržati svaki zakonski predlog koji ide u pravcu efikasnijeg suzbijanja sivog tržišta, ali da su neophodne i efikasnije akcije u primjeni zakona.
- Siva ekonomija postoji u svim državama, ali ako je taj procenat visok onda država ima problem. Nije u pitanju samo činjenica da se državni budžet iz koga se finansira javna uprava, zdravstvo, prosvjeta, socijalne potrebe građana... slabije puni nego što se uvodi nesigurnost i nelojalna konkurencija u ekonomski ambijent. U takvom sistemu oni koji se bave sivom ekonomijom potkradaju državu, a koji rade zakonito osjećaju se prevarenima jer plaćaju porez, a nijesu zaštićeni od nelojalne konkurencije - ističe Sekulić, koji kao rješenje vidi kreiranje zakonskog modela koji omogućava jaču kontrolu tržišta i strogu primjenu tih propisa. Upozorava da dio poslova na suzbijanju sivog tržišta treba da odrade i opštine, što do sada nije bio slučaj
DRECUN: NAGLO JE OPASNO
Ekonomski analitičar Predrag Drecun Pobjedi je kazao da ga ne iznenađuje podatak da je siva ekonomija do 40 odsto.
- I ranije sam procjenjivao da je siva ekonomija, koja je bila modus vivendi još od sankcija UN od 1992, tolika. Nama je, nažalost, i danas sivo tržište način življenja i ponašanja jer je značajan broj radnika ostao bez posla i uspio da se snađe u tom tržištu. U tom tržištu je odgovor kako se preživljava od niske penzije i plate ili bez nje - kaže Drecun i upozorava da bi naglo gašenje ovog socijalnog ventila moglo biti opasno.
- Par desetina hiljada ljudi bi ostalo bez prihoda. Oni bi pritisli socijalne fondove, pa bi te prihode trebalo nadomjestiti iz nekog drugog realnog prihoda i vrtjeli bismo se u začaranom krugu. Zato nijesam pristalica promptnog i preko noći napada na sivu ekonomiju. To mora da se rješava lagalo i strpljivo - ocijenio je Drecun.
