Pokazalo se da crnogorska istoriografija nema dovoljan broj kvalifikovanih ljudi ni za naučni skup o Prvom svjetskom ratu, ni za skup o crnogorskom antifašizmu, niti za skup o identitetu, pa ni za naučni skup o 1918. godini. Najvažnije je da imamo kadrove za CERN - kaže za Pobjedu istoričar Živko Andrijašević.
Na stogodišnjicu ovih istorijskih događaja Andrijašević podsjeća da naučne institucije ćute.
- Naša najstarija naučna institucija – Istorijski institut Crne Gore – o 1918. nije izrekla ni riječ. Ali, oni koji uvijek ćute – bilo da je riječ o antifašizmu, odbrani ideje državne nezavisnosti ili kritici zločina srpskog nacionalizma, nijesu ni u čemu bili uskraćeni od države koja kaže da počiva na ideji antifašizma i crnogorskoj državotvornoj tradiciji. Uostalom, čime je i na koji način država obilježila godišnjicu završetka Prvog svjetskog rata i nasilno ukidanje naše državne nezavisnosti -objašnjava Andrijašević.
Ističe da je ,,crnogorska 1918.“ naziv za jedno veliko razmeđe savremene istorije Crne Gore. - Možda i najveće u njenoj istoriji, iako je razmeđe koje je napravila 1878. značajnije. Ali 1878. je stvorena ,,nova“ Crna Gora, a 1918. godine – podijeljena Crna Gora.
Prošlo je sto godina, a ova podjela traje. Da li je to podjela ili je prirodno i neminovno stanje stvari? Da li je podijeljena Crna Gora – Crna Gora kakva jedino može da postoji, ili je Crna Gora – samo jedna od sučeljenih strana – poručuje Andrijašević.
Kaže da ne bez razloga mi 1918. godinu prepoznajemo kao godinu koja nam se ponavlja. - Ponavljaju se podjele i sukobljavanja, istina u varijantama, koje su počele 1918. godine. Zato mi se čini da ima smisla postaviti pitanje: da li je nekome 1918. godine moglo izgledati da mu se istorija ponavlja?
Tačnije, da li je u svijesti tih ljudi postojao neki događaj iz istorije koji su mogli smatrati sličnim događaju i vremenu čiji su svjedoci? Da li je neko mogao reći: Ponavlja nam se 1865. ili 1888. Mislim da nije, jer prije 1918. godine u istoriji Crne Gore se nije desilo ništa slično. Crnogorska 1918. je jedna sasvim nova pojava u istoriji Crne Gore, nesravnjiva sa bilo čime prije. Godina raskola u čijoj je osnovi ideologija.
Zašto je do takvog sukoba došlo prvi put tek 1918? U odgovoru na ovo pitanje možemo se pozvati na političke okolnosti, globalne i regionalne, što svakako jeste inicijalni okvir sukoba, ali prije nego ove okolnosti uzmemo u obzir, upitajmo se: da li je pola vijeka prije 1918. postojala Crna Gora koja je nalikovala onoj 1918? Nesumnjivo da je Crna Gora, koja se sukobila 1918. godine, stvorena tek nakon Berlinskog kongresa.
Upravo tada, 1878. godine, stvorena je Crna Gora u kojoj je stanovništvo čiji identitet dominantno počiva na crnogorskoj državnoj tradiciji pos t a l o m a n j i n s k o - k a ž e Andrijašević.
Naglašava da su istoričari i političari koji su se bavili 1918. godinom, u jednom stavu u pravu: odluke Podgoričke skupštine odražavale su volju i htijenja velikog dijela Crne Gore. - Ali se ne smije zaboravljati
– i Božićni ustanak je predstavljao iskaz volje i htijenja velikog dijela Crne Gore. I 165 poslanika tzv. Podgoričke skupštine predstavljaju nekoga, i 5.000 ustanika predstavljaju nekoga. Oba pokreta imaju politički legitimitet i svoje istorijsko utemeljenje. Oba pokreta imaju istog ideologa – kralja Nikolu. On je davalac legitimiteta i bjelašima i zelenašima. On je i napravio i jedne i druge, odnosno on je napravio Crnu Goru koja je prvo zajednička, pa onda svoja. Kao i svaki vladar kome čitava politika uvijek počiva na nekakvim kompromisima, i on je postao žrtva kompromisa. On je dobro ocijenio da je politika jedna vrsta trgovine, ali je pogriješio vjerujući da se u politici može baš svačim trgovati i da uvijek i svakoga u trgovini može prevariti - zaključuje Andrijašević.
REVOLUCIJA BEZ KRAJA Istoričar Dragutin Papović smatra da je Podgorička skupština u crnogorsku politiku uvela revoluciju kao način promjene vlasti, državnog i političkog sistema i da su njene posljedice vidljive i dan danas.
- Postojao je autohton proces političkog preobražaja Crne Gore i nakon 1905. godine, u optimističnoj perspektivi, naziralo se širenje političkih sloboda, jačanje parlamenta i smanjenje moći monarha. Takav razvoj crnogorskog političkog sistema zaustavila je Podgorička skupština, koja je nelegalno i nelegitimno, odnosno državnim prevratom, promijenila državno-pravni poredak. Podgorička skupština je u crnogorsku politiku uvela revoluciju kao način promjene vlasti, državnog i političkog sistema. Revolucija je do tada bila nepoznata Crnoj Gori - objasnio je Papović. On naglašava da je ova revolucija imala nekoliko specifičnosti.
- Spoljna specifičnost je to da se desila na kraju Prvog svjetskog rata, u vremenu kada su revolucije podstaknute Oktobarskom revolucijom iz Rusije, zahvatile istočnu i centralnu Evropu i svima im je bilo zajedničko odbacivanje prethodnih sistema. No, u slučaju Podgoričke skupštine bilo je dodatnih ciljeva. Nije izvršeno samo zbacivanje prethodnog režima i pravnog poretka, nego i ukidanje države. Podgorička skupština je bila revolucija protiv crnogorske držav e . V l a d a S r b i j e j e organizovala Podgoričku skupštinu kako bi ostvarila državno-nacionalni program i za to je iskoristila srpski nacionalizam u Crnoj Gori. Zato Podgoričku skupštinu možemo preciznije definisati kao srpsku nacionalnu revoluciju u Crnoj Gori - objašnjava Papović. Naglašava da su ovi događaji konačno razotkrili suštinu nacionalnog identiteta kralja Nikole i njegove državne politike.
- Njegovo srpstvo je okončano. Podgorička skupština ga je odbacila kao lažno. Ocjene o nedosljednom i dvostranom srpstvu kralja Nikole koje su saopštene na Podgoričkoj skupštini su uglavnom tačne. O tome svjedoči i knjiga dr Živka Andrijaševića „Crnogorska ideologija“ u kojoj se vidi da je nacionalna politika kralja Nikole bila srpska u sferi propagande, a crnogorska u sferi interesa. Ta dvostrana i opasna nacionalna ideologija je doživjela kraj 1918. godine. Ukinuli su je Podgorička skupština i realnost. Kralj Nikola nije više imao prostora za manevarske poteze i ostao je na čistini sa crnogorstvom, ali daleko od Crne Gore - objašnjava Papović.
NEUSPJEH On podsjeća da je odbacivanjem prijedloga da se na Podgoričkoj skupštini sa srpskom nacionalnom izvede i socijalistička revolucija spašena monarhija Karađorđevića, ali je srpska nacionalna ideologija tako sebi zapisala razlog za neuspjeh u Crnoj Gori.
- Crnogorsko društvo je vapilo za tom revolucijom. Ona je pripremana odavno, jer su se socijalne i ekonomske tenzije pojavile neposredno nakon Berlinskog kongresa, a eskalirale su do 1918. Nemogućnost režima i države da to riješe ubrzali su revoluciju 1918. godine. Tražilo se rješenje koje će ukinuti glad u Crnoj Gori. No, to nije bio prioritet srpske vlasti i nove države. Odlaganje rješavanja socijalnih problema na Podgoričkoj skupštini i tokom međuratnog perioda od tadašnjih vlasti, uslovilo je da se KPJ i socijalistička revolucija vežu za crnogorski nacionalni pokret. Srpska ideologija u Crnoj Gori je odbacila rješavanje socijalnog pitanja, a Crna Gora je odbacila srpsku državu što je crnogorskom nacionalnom pokretu dalo iznenađujuću drugu šansu. Ta šansa je iskorišćena 1945. godine, kada su socijalistička revolucija i crnogorski nacionalni pokret zajednički trijumfovali u okviru NOP-a. Socijalistička revolucija je bila motivisana negativnim rezultatima revolucije iz 1918. Kada je na prvom zasijedanju ZAVNO Crne Gore i Boke u novembru 1943. godine u Kolašin u o d l u č i va n o o n ovo j državno-nacionalnoj koncepciji Crne Gore, Ivan Milutinović je istakao parolu „Ne dozvolite da se ponovi 1918!“
Revolucija je opet pobijedila, a ovoga puta crnogorska državnost i nacionalnost su dobili drugu priliku. Kao i u slučaju Podgoričke skupštine, i ova revolucija je izvedena tokom svjetskog rata, odnosno u procesu globalnog zbacivanja prethodnog državno-političkog sistema. Za razliku od revolucije iz 1918. godine koja je imala trenutni zadatak, socijalistička revolucija iz 1945. godine je imala trajni status. Bila je „revolucija koja teče“. Treća crnogorska revolucija 1989. godine, nazvana AB-revolucija, motive je imala i u socijalnom i u nacionalnom segmentu. Znakovito je da se desila u vrijeme kada se opet pojavila fama o gladnima u Crnoj Gori - podsjeća Papović.
NEMA RJEŠENJA Objašnjava da je revolucija iz 1989. godine ostala nedorečena u nacionalnom pogledu.
- Zvanična politika je bila da crnogorska država i nacija podržavaju nacionalne ciljeve Srbije. To je ličilo na dvostranu nacionalnu ideologiju kralja Nikole, a u stvari je značilo postojanje sukoba dva nacionalna koncepta u okviru vladajućeg DPS. Neriješena situacija nije mogla dugo da se održi i ona je dovela do četvrte revolucije koja se odigrala 1997/98. godine. Počela je kao unutarpartijski sukob između predsjednika Republike Momira Bulatovića i predsjednika Vlade Mila Đukanovića, a potom se prenijela na državni nivo i zahvatila čitavo društvo. U odnosu na prethodne razlikovala se prije svega u karakteru. To nije bila revolucija protiv pravnog poretka i institucija, niti je bila nasilna promjena vlasti, već je bila revolucija u zaokretu državne i nacionalne politike i u usvajanju novih vrijednosti. Od tada je Crna Gora na proevropskom putu i na putu tranzicije u demokratski sistem i društvo. Dominaciju je ostvarila crnogorska državotvorna ideja. I u ovoj revoluciji Podgorička skupština je dobila važno mjesto u nacionalnim ideologijama. Ona je postala zajednički motiv crnogorskih suverenista i srpskih unionista. Interesovanje za Podgoričku skupštinu tada dostiže vrhunac u sferi politike i istoriografije - objašnjava Papović.
Ističe da je projekat crnogorske državne nezavisnosti pobijedio na referendumu 2006. godine jer je bio realniji i održiviji.
- Ovaj proces je trebalo da donese novo poglavlje političkog života i savremena pravila političke utakmice. Poražena strana na to nije pristala, i ona ne dozvoljava da se u Crnoj Gori u političkom smislu okonča XX vijek. Zato je ideološki program Podgoričke skupštine živ i on je i dalje politički program većinske opozcije. Pokušaji nasilne smjene vlasti iz 2015. i 2016. godine ukazuju na to, a proslava 100. godišnjice Podgoričke skupštine koju organizuju ove snage jasna je poruka da ova ideologija nije uništena. Možda se od 1918. godine nalazimo u permanentnoj revoluciji. Možda živimo samo u jednoj od mijena ovog konstantnog revolucionarnog ciklusa čiji se kraj i rješenje ne naziru - zaključuje Papović.
