Piše: Branko VOJIČIĆ
Prvi put u istoriji Crna Gora je razriješila pitanje državnog statusa na miran način, demokratski, u skladu s međunarodnim standardima. Taj datum je, otuda, već istorijski utemeljen i od njega se odmjeravaju etape evropskog i evroatlantskog puta savremene Crne Gore.
,,KLAUZULA 55“
Independistička koalicija uspjela je da preskoči ,,famoznu klauzulu“ EU, a više od tri hiljade posmatrača OEBS-a, Savjeta Evrope, domaćih i stranih nevladinih organizacija, potvrdili su da je rezultat postignut u fer borbi, bez većih neregularnosti i u potpuno mirnoj atmosferi. Izlazak na birališta svjedoči o njihovoj visokoj svijesti, odlučivalo se o - državi. Crna Gora je izglasala nezavisnost sa 55,5 odsto glasova, dok je za ostanak zajedničke države sa Srbijom bilo 44,5 odsto. Tog dana glasalo je 419.240 građana ili 86,5 odsto od ukupno upisanih građana u biračkim spiskovima! S proglašenjem crnogorske nezavisnosti ugasila se državna zajednica Srbija i Crna Gora. Labav savez dvije države (u medijima prozvan ,,Solanija“), formiran pod pokroviteljstvom visokog predstavnika EU Havijera Solane, trajao je svega tri godine, a njim je Brisel želio da amortizuje težnju Crne Gore ka nezavisnosti i prolongira referendum, zbog ,,domino efekta“ u regionu, Kosova prije svega. Ali, nije lako išlo pregovaranje sa zvaničnim Beogradom, iako je tamo na tron zasjela ,,demokratka opozicija“ koja je svrgnula Miloševića. Prijedlog državnog rukovodstva Crne Gore o novim odnosima u savezu dvije samostalne i ravnopravne države, nije bio prihvaćen ni od Srbije, ni od Evropske unije, već je podržan Koštuničin plan - da se SRJ očuva. Posredovanje, zapravo pritisak EU, rezultirao je odustajanjem rukovodstva Crne Gore od referenduma o nezavisnosti planiranog za 2001/2, te dogovorom o stvaranju Drzavne zajednice SiCG. To je kod tvrdog suverenističkog dijela građana Crne Gore, koji su očekivali obećani referendum o nezavisnosti - dovelo do razočaranja, pa je sve upornije zahtijevana smjena vlasti, pod sloganom: „prvo demokratija, pa nezavisnost“. No, kako se Evropska unija na duže staze nije mogla oduprijeti rješenju kome je i sama kumovala Beogradskim sporazumom, aktivno se uključila u proces traženja modela po kojem bi referendum u Crnoj Gori bio prihvatljiv i za independistički i za prosrpski, unionistički blok.
KOŠTUNIČIN SPISAK
Iako je prema Ustavnoj povelji SCG, moratorijum na referendum o državnom statusu Crne Gore isticao 5. februara 2006, zvanični Beograd (personalno: Koštunica i Tadić), te velikosrpski krugovi, konstantno su pritiskali Podgoricu, prvo da se odgodi referendum, a potom obesmisli ideja osamostaljivanja, „preseljenjem“ glasačkog kontingenta Crnogoraca iz Srbije u Crnu Goru, čega nije bilo na referendumu 1992. Venecijanska komisija, stručno tijelo Savjeta Evrope, međutim, na decembarskom zasijedanju (2005) nije u svojim preporukama uzela u obzir taj Koštuničin prijedlog. Po principu „uzmi ili ostavi“, dogovoren je model, do tada nikad primijenjen igdje u svijetu: izlaznost od najmanje 50 odsto biračkog tijela i „kvalifikovana“ većina od 55 odsto važećih glasova za opciju „da“. Time je, tačno, obezbijeđen visoki legitimitet referendumskog rezultata i izbjegnut referendumski bojkot unionista. Ali, i visoki rizik „sive zone“. Jer se moglo desiti, kako je upozoravao Milo Đukanović, tadašnji predsjednik Vlade, da manjina od 45,1 odsto odlučuje o statusu Crne Gore, a da većina od 54,9 odsto - na to nema pravo.
DVA POKRETA
Dva državotvorna pokreta formirana su u Crnoj Gori januara 2005, u dva dana, kao „dvostruki kolosijek u crnogorskoj izvedbi“. Independistički blok sa Milom Đukanovićem na čelu činio je Pokret za nezavisnu i evropsku Crnu Goru, kao multietnička koalicija, koja je okupila najširi krug građana svih vjera i nacija, predvodile su partije i pripadnici civilnog društva koji su se protivili ratovima na prostoru ex Jugoslavije i hegemonističkoj velikosrpskoj miloševićevskoj politici, i koji se protive nastavljačima te politike u Srbiji. Na drugoj strani, unionistički blok - Pokret za zajedničku državu (sa Predragom Bulatovićem na čelu) činile su partije sa srpskim nacionalnim predznakom, zapravo prosrpske opozicione stranke u Crnoj Gori i srpska udruženja, uglavnom partijesaveznice Miloševićevog režima. Ovaj pokret, politički i finansijski otvoreno je podržavao Beograd, pod čijim su patronatom bile i ove stranke. Podržala je, očekivano, i Srpska pravoslavna crkva, koja je učestvovala u formiranju ,,Vijeća narodnih skupština“. Istoimeni pokret formiran je i u Beogradu, na čijem su čelu srpski akademici, tvorci Memoranduma SANU. U antireferendumskoj kampanji, Pokret je širio strah od predstojećeg izjašnjavanja građana, pa su predstavnici parlamentarnih stranaka, članice Pokreta, javno prijetile da će to biti „ratni referendum“. Pokret za zajedničku državu osnovali su u beogradskom Domu sindikata akademici Ljubomir Tadić i Matija Bećković, koji su oduvijek negirali crnogorsku naciju i državu.
PRITISAK
Predrag Bulatović je početkom 2006, uoči referenduma, tražio da se u Crnoj Gori formira koncentraciona vlada. On je pokušao da napravi savez za ,,obaranje crnogorske vlasti“ sa Nebojšom Medojevićem, čelnikom Grupe za promjene, Andrijom Jovićevićem, bivšim ministrom policije i Miodragom Lekićem, bivšim ambasadorom SRJ u Rimu. Beogradska štampa je gromoglasno najavila njihov odlazak u SAD ,,na poziv Stejt departmenta“. Iz Vašingtona je demantovano da se radi o zvaničnoj posjeti, a ova četvorka se potom nije oglašavala. Savez je propao a Bulatović je i dalje tvrdio da je „moguće obnavljanje pitanja zajedništva Srbije i Crne Gore“.
RAZOTKRIVANJE PODVALA
Referendum u Crnoj Gori nije bio samo glasanje o državnom statusu, već politički sudar dva suprotstavljena bloka, dva pogleda na sadašnjost i budućnost, svijet. Tek su se proglašenjem nezavisnosti otvorile perspektive oslobađanja teških okova mitova i predrasuda, počev od onog da Crna Gora ne može sama sebe izdržavati, do onog ključnog - imamo li pravo na državu i naciju. U godinama nakon referenduma negirane su brojne predreferendumske neistine i podvale: da će crnogorski državljani koji žive u Srbiji izgubiti građanska prava; da će imovina srpskih građana biti ugrožena u Crnoj Gori; da će liječenje crnogorskih građana u Srbiji biti neizvjesno; da će crnogorski studenti teško studirati u Srbiji; da će srpski investitori postati nepoželjni; da će se Crna Gora teško odbraniti od neprijatelja... Srpski mediji su permanentno podgrijavali strah od referenduma i širili priču da će doći do nestabilnosti na Balkanu. Tvrdilo se da će se, u slučaju pobjede indipendista, sjeverni dio Crne Gore otcijepiti i pripojiti Srbiji, a u scenario uključuju Boku, „koja će tražiti autonomiju“. Objavljuju i mapu na kojoj su obilježeni djelovi koji će pripasti „Velikoj Albaniji“…
STABILIZACIJA REGIONA
Referendum o nezavisnosti Crne Gore ne samo što nije destabilizovao region, već je, na miran, demokratski način, riješio jedan potencijalno ozbiljan regionalni proglem i žarište krize. Način kako je organizovan i protekao, primljen je u međunarodnoj zajednici sa velikim olakšanjem, te je to podstaklo brzo prihvatanje njegovih rezultata, međunarodno priznanje, uspostavljanje diplomatskih odnosa, članstva u UN i drugim međunarodnim i regionalnim organizacijama. Islandu je pripala čast što je prvi priznao nezavisnost Crne Gore. Dva dana nakon obljavljivanja rezultata, portparol Stejt departmenta Šon Mekormak izjavio je da SAD pozdravljaju miroljubiv i demokratski odnos građana Crne Gore prema referendumu, ističući da za to zasluge imaju oba bloka. A zamjenik ministra spoljnih poslova Rusije Vladimir Titov rekao je u razgovoru sa predsjednikom Vlade Đukanovićem da Rusija uvažava većinsku volju građana Crne Gore. Crnogorska Skupština je proglasila samostalnost Crne Gore 3. juna 2006. i donijela Deklaraciju nezavisne Republike Crne Gore koju je prihvatila i Evropska unija. Brzo priznanje Crne Gore od strane EU, SAD, Rusije, Kine i čitave međunarodne zajednice, kao i prijem Crne Gore u UN, bili su svojevrsna podrška Crnoj Gori. Zemlje regiona su među prvima priznale nezavisnu Crnu Goru, dok je Srbija to učinila sa zakašnjenjem – prvo predsjednik Tadić, pod pritiskom EU, a kasnije, premijer Koštunica pod uticajem ruskog predsjednika Putina. Prosrpske stranke nijesu priznale rezultat referenduma a odbijale su da priznaju državne simbole iako se crnogorska nacionalna zastava vijorila na Ist Riveru ispred palate UN u Njujorku. Odluku o proglašenju nezavisnosti usvojili su poslanici vladajuće koalicije – Demokratske partije socijalista i Socijaldemokratske partije, kao i Građanske partije, Liberalne partije, Demokratske unije Albanaca i Demokratskog saveza. Sjednicu su bojkotovali poslanici Socijalističke narodne partije, Narodne stranke, Srpske narodne stranke i Demokratske srpske stranke.
