Ovaj manastir koji se nalazi na ostrvu Starčeva Gorica, podsjeća on, smatra se najstarijim manastirom na ostrvima Skadarskog jezera iz doba Balšića. Njegova izgradnja se vezuje za period 1376-1378. godine. Ka osnivač manastira spominje se starac Makarije, po kojem su manastir i otok dobili ime. Krajem XIV stoljeća u manastiru se nalazio poznati prepisivački centar u kome se odvija intenzivan rad na prepisivanju knjiga(h) i đe su nastala dva značajna rukopisa: „Prolog Starčeve Gorice“ i „Četvorojevanđelje Starčeve Gorice“.
KARAKTERISTIKE
Manastirska crkva Uspenja Bogorodice - jednobrodna građevina (skromnijeh dimenzija, a skladnijeh proporcija), sa svojim arhitektonskim karakteristikama, uz još neke crkve u basenu Skadarskog jezera, tvori osobitu skupinu crkava(h) - u obliku trikonhosa (trikonhos: osnovatlocrt u obliku trolista). Starčevačku trikonhalnu crkvu formira podužni brod, zasveden blago prelomljenim svodom, sa bočnim konhama (konha: svod u obliku školjke - polukupola – u proširenom značenju apsida) uz centralni travej (travej: polje na svodu omeđeno-uokvireno uzdužnim i poprečnim lukovima) i polukružnom apsidom u širini oltarskog traveja.
Specifičnost ovoga trikonhosa je izgradnja polukružnih ojačanja uz zapadne krajeve bočnih konhi, kojima se neutrališu sile kupolne zone na bočne zidove i u kojima su bile izvedene (proporcionalno) duboke niše. Nad centralnim travejem izgrađena je kružna kupola odvojena od niskog kružnog tambura naglašenim poluobličastim vijencem. U krovnim masama vanka naglašen je poprečni, tkz. „lažni brod“. Uz zapadni zid crkve, ubrzo nakon gradnje crkve, bila je dozidana priprata (priprata: zapadni, ulazni dio crkve, koji je od ostatka crkve odvojen zidom i vratima), pri kojojzi su kasnije sa južne i śeverne strane prizidani bočni paraklisi (paraklis: crkvica prizidana uz veću crkvu ili uklopljena u nju - služila ka grobna kapela, a i ka krstionica) - od kojih južni ima malu polukružnu apsidu. Crkva je zidana pritesanim kamenom nejednake veličine, slaganim u horizontalne redove. Na manastirskoj crkvi je, u periodu od 1963. do 1965. godine, urađena rekonstrukcija i konzervatorski radovi.
BOŽIDAR VUKOVIĆ
U južnoj, bočnoj kapeli, po sopstvenoj želji, sahranjen je 1540. godine naš znameniti crnogorski štampar, vojvoda Božidar Vuković - Podgoričanin. Uzgred budi rečeno: Božidar Vuković je poimanje svojeg porijekla odredio svojeručno napisanom tvrdnjom, da je „iz sela Đulići kraj Podgorice, Dioklitske zemlje, makedonska strana“. Sve drugo je falsifikat, ka što je ona „pisanija“ pod bistom mu u parku u Titogradu, koja je nacionalno uvredljiva, sramotno „proračunata“ i politički naopaka „podvala“ ovdašnje vlasti. Obiće im se i ona „o glavu“ - ka što im se ta vrsta njihovoga „šurovanja“ i slične „igranke“ sa kvislinzima - odavno već obijaju.
Žalosno je, pogubno i najvažnije - što se ovakva (i slična mnogo „krupnija“) nedjela-zlodjela ovdašnjih vlastodržaca, obijaju „o glavu“ svima nama Crnogorcima, a obiće se svim budućim generacijama, našoj kulturi, tradiciji... - i time doslovno ugrozit naš opstanak! No, ta takva „pisanija“ pod onom bistom (sve i da je tačna, a nije - no je lažna), ipak ima i jednu pozitivnu stranu. Ista znači da: Andrija J. Paltašić - Kotoranin, Šimun Kotoranin, jeromonah Makarije, Pahomije od Rijeke Crnojevića („ot ostrov Dioklitijskago jezera“), itd, nijesu, nit mogu na nijedan Božji način bit – „tamo njihovi“ štampari. Nešto su stariji i nešto su malo priđe počeli stvarati-štampati od Vukovića.
KULTURNO DOBRO
Manastir Starčevo je dobro kulture od nacionalnog značaja! Na zli usud crnogorske kulture i ovoga 640 godina staroga manastira, sredinom ‘90-tih XX vijeka, Starčevu Goricu nastanjuje (uz „blagoslov“) „monah-izvanjac“, koji zapodijeva raznorazne „intervencije“ na manastiru, sporad ostvarivanja svojih i ciljeva SPC!
Liše primjedbi da su: - ugrađene metalne dveri na ulaz u manastirsku crkvu - položen olovni lim (table) ka krovni pokrivač, namjesto našeg tradicionalnog mediteranskog pokrivača (tigle kanalice) ili, na ovdašnjim crkvama, izvornih kamenih štiva-ploča pri zidu bočne južne apside prislonjeni solarni paneli - stari pod od opeke u slogu „riblja kost“, zamijenjen fabrički rezanim kamenim pločama, postavljenim malo u „redove“, malo „riblja kost“ (u svakojem slučaju - nakončavan je ka da se „autor“ ruga) – skromno oblikovani ikonostas i časna trpeza; - pri/na obnovljenom konaku dodati estetski i kroz materijalizaciju, neprimjereni trijemovi - ugrađena metalna vrata i teleri okana(h), a na oknima metalne škure – i ovđe prislonjeni solarni paneli; - podignute dvije samostojeće pomoćne „kućice“; - obnovljena kapija na ulazu u portu nije zasnovana na tradicionalnim rješenjima kod kojih se šljeme dvovodne kapije postavlja paralelno sa zidom, tako da se – uvođenjem novih elemenata (kakvo je krovno rješenje kapije) - gube podaci o autentičnim, tradicionalnim rješenjima; - izmijenjena je konfiguracije dijela terena, koje devastiraju, degradiraju i ruže manastirski kompleks, to jes, negativno uplivaju na arhitektonske i ambijentalne vrijednosti ovoga bisera našeg sakralnog našljeđa, ali su (eto) uz demontažu, zamjenu, oburdavanje, štemovanje, ... - ove „intervencije“ ipak (manje ili više) otklonjive, popravljive i zamjenljive - postoje i „intervencije“ (opis istih slijedi naprijed u tekstu), od kojih je prva „neispravljiva do u potpunosti“, a druga je „u potpunosti neispravljiva“.
Manastirska crkva je nekad bila fresko-pisana. Ne zna se tačan period nastanka tadašnjeg oslikavanja unutrašnjosti crkve, ali je za pretpostavit da se to najvjerovatnije desilo u prvim decenijama nakon izgradnje Manastira (obično je tako bivalo). Vaskoliki freskopis iz tog perioda je otpa-nesta, skupa sa podlogom na kojoj je slikano – pa su se dugo već viđeli apsolutno „čisti“ zidovi od našeg „ljutog krša“ i sige na svodu kupole. Na tom otpalom materijalu nađeno je zanemarljivo malo sitnih djelova fresko-boje, koji su mogli poslužit samo ka dokaz da je unutrašnjost crkve nekad bila fresko-pisana. Znači - ne zna se kako je nekadašnje fresko-slikarstvo u Manastiru Starčevo izgledalo, to jes, ne zna se koje i kakve su to freske (svece, slikarske kompozicije, ...) Balšići i drugizi, svojim očima gledali u ovom i ostalim njihovim manastirima (naravno - liše motiva iz Svetog pisma).
AUTENTIČNOST
Mnim i tvrdim da su, ka i stoljećima prije, unutrašnji arhitektonski sklop i graditeljski slog - morali ostat „vidljivi“ (znači: originalni zidovi, tehnika zidanja, vještina i način konstruisanja nosećih lukova, svodova i kupole) i da tako očuvani, budu śedočanstvo jednog divnog i osobitog doba srednjevjekovne (Zetske) sakralne arhitekture, koja pripada korpusu mediteranske arhitekture - umjetnosti - kulture. Ima značajnih starih manastirskih crkava koje su ostale neoslikane: - jer nema dovoljno „podatakaostataka“ nekadašnjeg freskoslikarstva da bi se uradila odgovorna-stručna rekonstrukcija; - što se, potlje više stoljeća „zakašnjenja“, u umjetničkom smislu smatra neprikladnim i neozbiljnim danas oslikavat te starinske Božje kuće - to ne bi bio „odraz“ vremena, okolnosti, kulturološkog konteksta, ... - ukratko, to ne bi bila istina; - jer je (skupa s dva gornja stava), jednostavno neuporedivo značajnije i jedino vrijedno: sačuvat i pokazat - autentičnu arhitekturu.
U tom smislu, ka pozitivne primjere (među ostalijema), spomenuću: Manastir Stanjeviće (nema fresko-boje na njegovijema zidovima i na svodu) i Crkvu Svetog Petra i Pavla u Bijelom Polju, đe su ostaci (manji ili veći fragmenti) nekadašnjeg fresko-pisa, konzervirani i pokrivaju malu površinu unutrašnjosti crkve, dok je dominantni dio površine zidova i svodova, nakon „gubitka-propadanja“ fresaka, osta „ogoljen“, sa svim vidnim i vrijednim ondašnjim graditeljstvom (barem je tako bilo 2004. godine, kad sam ka član „Komisije za utvrđivanje stanja nepokretne baštine kulture Crne Gore“, obigra vaskoliku Crnu Goru i pośetio i ovu crkvu). Nadam se da se niko u današnje doba neće „zaigrat“ ili „zagnat“ - da ih malteriše i freskopiše.
