U mlijeku hrvatskih proizvođača „Dukat“ i „Vindija“ nema prisustva kancerogenog aflatoksina M1 - saopštila je Uprava za inspekcijske poslove na osnovu laboratorijskih analiza koje su urađene u Centru za ekotoksikološka ispitivanja.
Informacija je, nema sumnje, umirujuće djelovala nakon nekoliko dana uznemirenja zbog povlačenja robe hrvatskih proizvođača. Premda je epilog ovonedjeljnog “slučaja Dukat Vindija” pozitivan po građane, upravo su dešavanja ovih nekoliko dana aktuzelizovala brojna pitanja koja muče porodice u Crnoj Gori: kakvu hranu jedemo, koliko je hrana koju kupujemo bezbjedna, da li kvalitet zadovoljava standarde Evropske unije?
Jedno se, već na početku, može reći sa izvjesnošću: o kvalitetu namirnica koje postavljamo na trpezu brinemo - tek kada se u regionalnim medijima pojavi informacija o njihovoj neispravnosti!
Krajem prošle godine u žiži javnosti su bile tunjevina i riblji proizvodi sa Tajlanda i iz Hrvatske; potom je uslijedila “žitna afera”, gdje je pod lupom bio kukuruz iz Srbije. Naime, postojale su indicije da sporni kukuruz sadrži aflatoksin, najkancerogenije jedinjenje koje može izazvati rak jetre. Kukuruz je bio namijenjen prvenstveno za stočnu ishranu, ali su ljudi neminovno konzumacijom mesa bili u određenoj mjeri ugroženi.
I nije problem samo sa uvoznim artiklima. Ispitivanja su pokazala da u sirovom mlijeku u Crnoj Gori često se može naći doza antibiotika, jer se nije poštovalo pravilo da se ne izvodi muža krava koje su tretirane antibioticima; odnosno nije ostavljen dovoljni vremenski period da prusustvo antibiotika izbace iz organizma…
Može li država zaštiti svoje građane, da li Crna Gora ima efikasan sistem kontrole tona hrane koju svakodnevno uvozimo, ali i proizvoda domaćeg porijekla?
Sistem kontrole: Zakon o bezbjednosti hrane iz 2007. godine, detaljno opisuje i predviđa više nivoa kontrole. Nadležni organi, zaduženi za kontrolu robe životinskog ili biljnog porijekla su Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Ministarstvo zdravlja te organi uprave nadležni za poslove veterinarstva i fitosanitarne poslove. Pojedini se poslovi od javnog interesa mogu, propisano je Zakonom, povjeriti ovlašćenim pravnim licima.
Prvi nivo kontrole nakon provjere u matičnoj zemlji, vrši se na graničnim prelazima zemlje uvoznice. Prema riječima portparolke Uprave carina Marije Bulajić Škuletić, da bi se određene namirnice našle na crnogorskom tržištu, potrebno je da uvoznik posjeduje dokaz o veterinarskoj ili fitosanitarnoj ispravnosti, kao i sanitarno uvjerenje, u zavisnosti o kojoj namirnici je riječ.
- Roba se stavlja u slobodan promet nakon što se Carinarnici, uz carinsku deklaraciju, podnesu sva neophodna dokumenta - faktura, propisane dozvole, uvjerenja i sertifikati, kazala je za Portal Analitika portparolka Uprave carina.
Nakon što prođe carinu roba koja se smatra rizičnom šalje se na analizu, u zavisnosti od tipa namirnice, jednoj od tri inspekcije: fitosanitarnoj, sanitarnoj ili veterinarskoj. Od 575 uzoraka Fitosanitarna inspekcija je u prethodnoj godini izdala svega 12 zabrana uvoza. Kako nam je kazao glavni inspektor Uprave za inspekcijske poslove Spaso Popović, od toga sporne su bile banane iz Ekvadora, kafa iz Brazila, ječam i pečurke iz Srbije. Veterinarska i Sanitarna inspekcija tek treba da podnesu godišnji izvještaj nadležnim institucijama.
Gdje ima razmjene ima i povjerenja: Naravno, ne podliježe sva roba kontroli tj. ne uzima se uzorak od svake pošiljke i šalje na analizu. Popović kaže da je zadatak inspektora da pregleda svu neophodnu dokumentaciju koja nužno posjeduje i pečat inspektora.
- Isto tako naša roba kada se izvozi, dokumentaciju potpisuje naš inspektor. E, tu je stvar povjerenja, između organa, zato se ne nosi sva roba na analizu – objašnjava Popović.
Na osnovu procjene inspektora, Fitosanitarna inspekcija je u 2012. godini od 11.000 uzoraka svega 10 odsto poslala na dalju analizu.
- Ako neka roba redovno dolazi u Crnu Goru - i smatramo da je zdrava i bezbjedna jer nam je takvo iskustvo ranijih kontrola - mi ćemo uzimati dva do tri uzorka. Recimo, prošle godine smo uzimali pet, a prethodne sedam. No, ako se tokom praćenja procijeni rizik i utvrdi da ima odstupanja u kvalitetu, onda ćemo broj uzoraka za ispitivanje i povećati, dodao je Popović.
Prema rezultatima Izvještaja o ispitivanju namirnica i predmeta opšte upotrebe za 2011. godinu, Instituta za javno zdravlje, u svim laboratorijama u Crnoj Gori ukupno je analizirano 10.488 namirnica. Mikrobiološki je bilo neispravno 16,71 odsto, a fizičko-hemijski 3,98 odsto analiziranih uzoraka namirnica.
No, iz Instituta za javno zdravlje tvrde da je nerealno očekivati da u današnjim uslovima postoji apsolutno zdrava i nekontaminirana hrana. Ono što je zadatak nacionalnih službi je da prepoznaju rizike i svedu ih na najmanju moguću mjeru.
Balkan pod lupom: Jedan od najpoznatijih toksikologa u Srbiji i regionu, profesor dr Dragan Joksović, u razgovoru za Portal Analitika napominje da kontrola bezbjednosti hrane mora biti stalna, a ne rezultat povremenih reakcija na događaje poput afere “Dukat” i “Vindija”.
Upoređujući našu praksu sa zemljama Evropske Unije, toksikolog Joksović kaže da je na nama teži zadatak: sva hrana koja se odobri u Francuskoj, a prethodno zadovolji sve neophodne testove, lako ode u Belgiju, Španiju... Međutim, ne možemo reći da je isti slučaj i kad su naše zemlje u pitanju.
- Države u našem regionu moraju više da vode računa o kontroli hrane. Podsjetiću vas, prošle godine pojavljivali su se kineski pesticidi, koji su pravljeni u zemljama EU, ali su samo nama prodavani, upozorava Joksović.
Nasuprot Joksoviću, glavni inspektor Uprave za inspekcijske poslove, Spaso Popović smatra da je namjerno i plansko odvajanje hrane „specijalno za zemlje Balkana“ neka vrst mita.
- U javnosti postoji zabluda da se specijalne pošiljlke iz velikih distributivnih centara, ciljano odvajaju samo za Crnu Goru. To su brodovi koji se pune, recimo, piletinom, i kad neko pozove distributera iz luke Bar, Trst, Malaga ili Split, on kontejnere prazni i isporučuje po redu, a ne ciljano za nas, izričit je Popović.
Falinke sistema: No, i pod pretpostavkom da su banane koje stižu u Crnu Goru iste kao i one namijenjene Francuskoj, njihova kontrola pak nije ista. U Akcionom planu za ishranu i bezbjednost hrane Crne Gore za period od 2010. godine do 2014. prepoznato je da je „najveći izazov Zakona o bezbjednosti hrane i njegove implementacije, nedostatak finansijskih sredstava, ljudskih resursa, koordinacije i ekspertize“.
Manjak kadra, iskreno napominje Popović, značajno otežava rad na terenu.
- U Crnoj Gori radi 41 zdravstveno-sanitarni, 21 veterinarski i 17 fitosanitarnih inspektora. Smatram da bi taj broj trebalo da bude veći, što je Planom integracija i planirano, posebno u sektoru bezbjednosti hrane. Da bi kontrola bila bolja i jača, treba veći broj ljudi, specijalizovanih izvršilaca tih poslova. Mi smo ti koji ukazujemo i predlažemo Vladi da je neophodno povećati broj sistematizovanih radnih mjesta. Na žalost, zbog ograničenih finansijskih sredstava, trenutno nijesmo u mogućnosti to da učinimo, objašnjava Popović.
Nije samo manjak kadra ono što utiče na kvalitet kontrole hrane. Problematično je i puko prepisivanje evropske regulative kojoj crnogorska realnost ne može da parira, pravljenje zakona koji nijesu lako sprovodivi u crnogorskim uslovima. Nepostojanje podzakonskih propisa koji dublje regulišu ovu oblast, napravilo je problem u sistemu kontrole i bezbjednosti hrane.
Profesor Dragan Joksović navodi i da je upitno koliko se regulativa EU uopšte sprovodi u zemljama regiona Balkana.
- Ovih dana sam pratio zakonodavstvo Hrvatske. Oni su razdvojili gdje je zabranjena koncentracija štetnih materija: u mesu posebno, u voću posebno. Kod nas je to sve na jednom mjestu. Recimo, tamo se zabranjuju bilo kakvi aditivi, a Srbija je, recimo - prepuna crnog hleba! Samo, ovo što mi jedemo nije crni hljeb, njegova boja dolazi iz vještačke farbe! Pretpostavljam da je slična situacija i u Crnoj Gori, kategoričan je Joksović.
Svijetleći kukuruz: Stručnjaci ukazuju na neke zakonitosti. Tako, na primjer, famozni aflatoksin – čije je prisustvo ispitivano kod mlijeka iz Hrvatske - da bi doveo do kancerogenih promjena u organizmu, treba biti konzumiran u većim količinama u kontinuiranom vremenskom periodu. Mikotoksini, aditivi i pesticidi takođe predstavlju realan problem sa kojim treba da se uhvatimo u koštac.
Ali, prava borba se vodi na polju genetski modifikovane hrane koja polako osvaja globalno tržište.
- Na Kongresu toksikologa sam čuo da su proizveli kukuruz u koji su ubacili gen svica, da bi moglo da svijetli cijelo polje tokom noći. Na Grenlandu, paradajz raste na temperaturi od 4 stepena, jer su ugradili gen od pastrmki iz ledenih voda. Gdje to sve može da nas odvede? Nema još validnih studija koji kažu da je genetski modifikovana hrana zdrava za čovjeka. Ima statističkih podataka da je u Americi porast karcinoma za 30 odsto. To treba da prate naše stručne službe, odlučan je Joksović.
No, zbog redovnih „napada panike“ - izazvanih informacijama o kontaminiranim namirnica za koje se, po oobičaju, ispostavi da su ispravne za upotrebu - problem genetski modifikane hrane je prosto - stavljen po strani. Pošto su priče o kukuruzu, mlijeku i tunjevini završene u maniru „tresla se gora, rodio se miš“, možda je sazrelo vrijeme je da se pažnja usmjeri i na ovu drugu opasnost koja je realnost i crnogorska svakodnevica. Ukoliko, možda, ne da čekamo da krompir iz Kolašina - umjesto Elektroprivrede Crne Gore - osvjetljava sjever, a da pivska pastrmka proizvodi energiju umjesto hidroelektrana.
Kristina ĆETKOVIĆ / Aleksandra STANKOVIĆ
