Nakon što je sedamdesetjednogodišnji Amfilohije Radović maja ove godine reizabran da predsjedava Sinodom SPC činilo se da njegov put do trona ništa ne može zaustaviti. Četiri sedmice prije izbornog Sabora Srpske pravoslavne crkve zakazanog za 22. januar sve su brojniji Amfilohijevi oponenti u vrhu SPC.
Crnogorac koga podržava Beograd: Oštrog pogleda i hitrog jezika, beskompromisno je punih dvadeset godina utjerivao pravoslavlje širom Crne Gore. Iako osporavan zbog užasavajućih ratnohuškačkih govora devedesetih godina prošlog vijeka, mitropolit Amfilohije - poslije dvije decenije provedene na rodnom tlu - može da vidi klijanje sjemena koje je posijao: ako i ode iz Crne Gore ostavlja za sobom obnovljenu, brojnu i ratobornu pastvu, crkve prepravljene po mjeri vizantijske, kolonijalne, Srbije. Uspio je, za dvije decenije, da promijeni crkvenu mapu Crne Gore.
Zato su njegove napore su uvijek cijenili u vrhu srpske države: nekad Slobodan Milošević, kojeg je ispovijedio u Hagu; potom Vojislav Koštunica sa kojim je lični prijatelj; na kraju i Boris Tadić, sa kojim održava dobru konekciju preko predsjednikovog oca Ljube Tadića. Naklonost zvaničnog Beograda potvrđivala je prognoze da će Amfilohije postati novi srpski patrijarh.
Amfilohiju jedino u prilog ne ide novi državni poredak na Balkanu. Uspostavljanjem međunarodno priznate Crne Gore, srpska crkva je na toj teritoriji postala „izvanjska”. Dugoročno gledano, snaženje crnogorske države znači i slabljenje uticaja srpske crkve na toj teriroriji. Uprkos galame, kletvi i anatema, Amfilohije nije presudno uticao da se slomi ideja nezavisnosti.
Bosanski protivnici: Izvori bliski Beogradskoj patrijaršiji tvrde da tokom posljednja dva mjeseca „bosanski vladičanski lobi” predano radi protiv mitropolita Amfilohija. Na čelu te grupe je kontroverzni vladika zvorničko-tuzlanski Vasilije Kačavenda. Sukob nije ideološki. Kada je počeo raspad SFRJ, poput Amfilohija, i vladika Vasilije je s radošću gledao u mapu svih srpskih zemalja. Sedamdesetogodišnji rođeni Sarajlija bio je poznat kao podržavalac Radovana Karadžića, Ratka Mladića i politike „krvi i tla”.
Na tragu ideje ujedinjenja srpskih zemalja, bosanske vladike danas upozoravaju da Srpska pravoslavna crkva mora da gleda u budućnost. Po njima, uloga SPC u Bosni može biti od klučnog značaja za objedinjavanje tog srpskog prostora sa maticom.
Naime, Dodikova državna vlast u velikoj je mjeri ograničena u djelovanju od strane Visokog predstavnika u BiH. Koliko se god kočoperio, Dodik ne može da se otrgne sa međunarodne uzice. Srpska crkva, međutim, takva ograničenja nema, niti može da ima. Tu se krije suština bosanske ideje: ukoliko se srpska crkva u BiH uspostavi kod srpskog naroda kao ideološki sistem, može da vrlo direktno utiče na političku svijest ljudi. Ukoliko bi budući srpski patrijarh bio iz Bosne, to bi – po mišljenju ove struje – bio značaj poticaj srpskom narodu u Bosni da drži veze sa maticom i da se na taj način zadrži, makar djelić, svesrpskog sna na Balkanu.
Treći put: U sukobu dva moćna kandidata mogao bi da profitira – treći čovjek (Nije li to bio slučaj i sa izborom patrijarha Pavla?). U javnosti se sve češće pominje ime episkopa šabačkog Lavrentija Trifunovića. Važi za mirnog i tolerantnog čovjeka. Još 1969. godine je postavljen za episkopa zapadnoevropskog i australijsko-novozelandskog. Pošto je stvorio uslove za formiranje nove eparhije u Australiji, vratio se u Evropu, u Njemačku, gdje je osnovao eparhijski centar.
Njegova prednost je – što je rođeni Srbin. U Beogradu su sve glasniji oni koji se zalažu da na tron SPC zasjedne neko ko je rođen i odrastao u matici. Vladika Lavrentije, međutim, ima i jednu osobinu koja mu može biti uzeta kao mana unutar nacionalno ratoborne SPC: važi za čovjeka koji ima dobre odnose sa predstavnicima drugih religija, još iz vremena službovanja na Zapadu. .
Prevagu će donijeti država: Dok se broje mogući glasovi jedne, druge ili treće struje, dobro upućeni u odnose unutar SPC, tvrde da će prevagu donijeti – sila van crkve. Sociolog religije Mirko Đorđević kaže da postoje brojni kandidati ali da ne želi licitirati ko ima najviše šansi.
„Ono što mogu sa sigurnošću da kažem - konačnu reč će na neki način imati država, preciznije predsjedničke strukture. Nikada u istoriji crkve, pa i u istoriji naše srpske crkve, državi nije bilo svejedno ko će postati patrijarh. Kako će se taj državni uticaj odvijati teško je reći jer su formalno država i crkva odvojene, ali da će uticaja biti, to je sigurno“, kaže Đorđević.
Da li će prijateljstvo sa Tadićem biti ključni faktor na strani mitropolita Amfilohija? Izbor novog srpskog patrijarha biće, procjenjuje se, završen do večeri 23. januara jer se očekuje, fatalistički, imenovanje novog baš na svetog savu, 27. januara. Do tada, osim unutarcrkvenih pregrupisavanja, biće očito puno kucanja i po vratima državnih dvorova.
D.Đuranović
