Pravoslavlje se stoljećima borilo s različitim jeretičkim učenjima koja su iskrivljavala hršćansku istinu objavljenu od Boga i unosila nered u Crkvu. Poznato Vam je da Prvi vaseljenski sabor (325. g.) u Nikeji osudio Arija i poveo borbu protiv naknadnog rivalstva između jeretika i hrišćana koji su prihvatili Nikejski Simbol Vjere.
Drugi vaseljenski sabor, sazvan 381. g. u Carigradu, potvrdio je osudu arijanskog učenja i svih jeresi koje su nastale usled širenja arijanstva (makedonijanstva i savelijanstva).
Na Trećem Vaseljenskom saboru (431. g. ), koji je održan u Efesu, osuđen je Nestorije patrijarh carigradski (428 – 431. g. ), koji je odbacio božansku, i priznao da je u Hristu samo ljudska priroda. Četvrti Vaseljenski sabor održan je 451. godine u predgrađu Carigrada – Halkidonu, osudio je monofizitsku jeres arhimandrita Evtihija, njegovo pravoslavno učenje o odnosu dvaju priroda, božanske i čovječanske u Gospodu Isusu Hristu.
Šesti vaseljenski sabor (680-681. g) osudio je monotelitsku jeres, koja se pojavila 40-ih godina VII stoljeća i anatemisao je, između ostalog, četiri carigradska patrijarha Sergija, Pavle, Pira i Timoteja, pristalice monotelitstva.
Sve ovo navodim ne da bih Vam docirao, već da naglasim da su se sveti oci u prošlosti bez kompromisa obračunavali sa jeretičkim učenjima koja su narušavala crkveno jedinstvo i univerzalni karakter crkve. A i da pitam koji su razlozi što primus inter pares u pravoslavnom svijetu ne čini ništa kako bi se stalo na put sve većem kršenju, u dužem vremenskom periodu, kanonskih načela i pojavi jeretičkih učenja i krivovjerja u pravoslavlju već duže vrijeme na prostoru Balkana.
Crkveni kanoni apsolutno nigdje ne spominju nacionalne crkve, niti, daleko bilo, njihovu ulogu u „razvijanju identiteta“
Posebno kad je u pitanju najmlađe od svih tih krivovjerja - etnofiletizam, osuđen na carigradskom saboru 10.09.1872. Siguran sam da Vam je poznata pojava na Balkanu vjerskog nacionalizma, u kojemu dolazi do izjednačavanja i poistovjećivanja vjere i nacije, Crkve i države. O tome govore i neke Vaše izjave.
Mitropolit halkidonski Emanuil Adamakis, Vaš blizak saradnik, etnofiletizam karakteriše kao „najveću prijetnju za jedinstvo Istočno-pravoslavne Crkve“. „Bez Vaseljenske Patrijaršije, pravoslavlje će pasti u vrtlog nacionalizama, hvalisanja prošlošću, zatvorenosti u samodovoljnost, prezira savremenoga svijeta”, njegove su riječi. Moram da izrazim sumnju u tačnost vizavi uloge Vaseljenske Patrijašije obzirom na okolnosti u kojima živimo.
Jasno je da vezivanje vere i nacije logično povlači za sobom i to da se "nacionalna" crkva bavi politikom i svjetovnim stvarima, što je nešto što Isus i apostoli nikad nisu naučavali. Vjera postaje puko obilježje bez ikakvog suštinskog značaja, instrument u političkim i ideološkim nacionalnim projektima, viđeli smo, čak sa krvavim posljedicama. Kad govorimo o Crkvi Srbije, koja je najočigledniji primjer srastanja vjere i nacije, slobodno se može reći da u tome učestvuje njen čitav crkveni kler, naravno, obmanjujući vjernike da Bog blagosilja ovakve aktivnosti.
Nije nepoznato da je SPC snažno podržala krvavi režim i diktaturu kralja Aleksandra Karađorđevića, da je tokom Drugog svjetskog rata, sarađivala sa kvinslinzima i zločincima Draže Mihailovića, sa fašistima Dimitrija Ljotića, da je dolaskom na vlast 1987. Slobodana Miloševića došlo do revitalizacije snažne tradicionalne i višestruke povezanosti SPC i srpske države.
Uvezao ih je zajednički cilj – ostvarenje političkog projekta „svi Srbi u jednoj državi“. Skoro plebiscitarno, uz ogromnu ulogu Crkve Srbije, svi Srbi usvojili su političko – istorijsku teoriju o odnarođivanju Srba. Po toj teoriji, prvo je došlo u prošlosti do pokatoličavanja i islamizacije velikih dijelova srpskog naroda, da bi u drugoj fazi na osnovu toga stvorene nove „vještačke“ nacije i jezici, i na kraju nove države tih naroda. Ova teorija je postala i vjersko uvjerenje, pretočeno u praktični vjerski život.
Opšte je mjesto da je svetosavska crkva organizovala političke proteste i litije sa ciljem smjene vlasti u Crnoj Gori, što se i desilo zahvaljujući njima avgusta 2020.
U članu 11. Zakona o crkvama i vjerskim zajednicama Srbije, u drugom paragrafu doslovno piše: „Srpska pravoslavna crkva ima izuzetnu istorijsku, državotvornu i civilizacijsku u oblikovanju, očuvanju i razvijanju identiteta srpskog naroda“. Crkveni kanoni apsolutno nigdje ne spominju nacionalne crkve, niti, daleko bilo, njihovu ulogu u „razvijanju identiteta“.
Kompletno osnovno kanonsko pravo pravoslavne crkve poznaje isključivo crkvu kao svjetsku organizaciju, a unutar nje samoupravne arhiepiskopije-mitropolije, organizovane isključivo po teritorijalnom principu, obuhvaćajući sve vjernike na nekom području, bez obzira na njihovu naciju, jezik, rasu itd. Ovaj paragraf je time opasniji što Crkva Srbije prelazi granice drugih država, što je dobila zaslugom same Vaseljenske Patrijaršije prilikom formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine i dobijenim tomosom 1922. godine.
To novostvorenoj crkvi na teritoriji čitave novostvorene države, nekanonski je pridodata i Cetinjska mitropolija (Crna Gora), iako potpuno nezavisna i van jurisdikcije Vaseljenske Patrijaršije. Da farsa bude još veća to je učinjeno sa samo dva potpisa članova Sinoda, od sedam koliko ih je Sinod imao. Vjerujem da Vam je poznato da se takve odluke ne donose odlukama Sinoda, posebno ne dvojice od sedam članova, već crkvenim saborima. Dražava koja je stvorena 1918. godine, odavno ne postoji, pa je svrsishodno razmišljati o povratku statusa Cetinjske mitropolije, jer nijesu kanoni (17. kanon IV Vaseljenskog sabora i 38. pravilo Tulskog sabora) bez razloga propisali crkveno razređenje sa politčkim. Time se na najbolji način neutrališu zloupotrebe Crkve i njeno djelovanje u političko – ideološke svrhe i učestvovanje u teritorijalnim pretenzijama i asimilacionim procesima.
A ovo sve tim prije jer je Crkva Srbije pravoslavnu eklisiologiju zamijenila svetosavskom ideologijom, koja u najboljme maniru odlikava klasično jeretičko krivotvorenje pravoslavne vjere. A evo i zašto. Sama ideologija svetosavlja nastala je u tridesetim godinama XX stoljeća kao doktrina ekspanzije i učvršćivanja organizacije Crkve Srbije na teritoriji cijele Jugoslavije.
Svetosavlje nije teološka doktrina Sv. Save, već politički projekat. Njena ideološka podloga je zasnovana na izmišljenom nacionalizmu Sv. Save. U svom radu "Nacionalizam Svetog Save" vladika žički Crkve Srbije, Nikolaj Velimirović, tvrdi da je nacionalna crkva, tj. borba za nju, "osnov pravog, jevandeljskog i organskog nacionalizma" i da je takvu crkvu srpskom narodu stvorio Sveti Sava.
Nikako se ne smije smetnuti sa uma da su sveti oci bili veoma svjesni kakvi problemi mogu nastati i kako se crkva može poretvoriti u ideološko – politički subjekt
Na ime „svetosavlje“ vjerovatno je najviše uticao teolog Dimitrije Najdanovič tekstom „Svetosavska paralipomena“ iz 1932. godine, kada je ustanovio i istoimeni časopis. Najdanović objašnjava što je to nacija ovako: „…mi možemo sad i ovde dati sledeću odredbu: porodica je uvećani čovek, pleme uvećana zadruga, nacija (narod) uvećano pleme, makroantropos... U ohristovljenom narodnom geniju Svetoga Save uspeo se srpski narod do prestola Hristovog i tako se u Hristu uprestolio. Tim uprestoljenjem srpska narodna duša, inače puna paganske sirovine, postala je nacija sa svim oznakama jedne velike nacije... Tako postao i sam narod-crkva i, kao takav, saćelijnik Crkve kao mističkog tela Hristovog“.
„Svetosavlje prima, usvaja i ispoveda hristovski i ohristovljeni nacionalizam kao nacionalizam višega reda, kao nad-nacionalizam, nacionalizam uznesen i preuznesen u Hristovu „noosferu“, čisti i oplemenjeni svetosavski, svetolazarski i svetocrkveni nacionalizam...“, piše dalje Najdanović.
Najdanović sam priznaje istovjetnost svog shvatanja nacije sa nacističkim i fašističkim: „Nacistički i fašistički totalitarizam dva ‘firera’ Nemačke i Italije novijih dana potvrđuju na klasičan način našu postavku o naciji kao etnobiološkom telu… U njemu vaskrsava drevni fenomen religiskoga kulta cezara.“
Najdanović se idejno formirao u sjenci žičkog vladike Nikolaja Velimirovića, po čijem je nagovoru pristupio 1934. godine fašističkom pokretu Zbor Dimitrija Ljotića. Mnogi ih smatraju ideolozima pokreta Dimitrija Ljotića. Po Najdanoviću cilj svetosavlja je da Srbi budu „sveti organizam, narod sveti. Njegovo polazište je da je srpski nacionalizam „hristonosni“, da je najstariji u Evropi, da je moguć i nasušan jedan svetosavski nacionalizam ... ohristovljeni nacionalizam kao nacionalizam višeg reda“.
Žički vladika, Nikolaj Velimirović, održao je predavanje na beogradskom Kolarcu 1935. godine pod naslovom „Nacionalizam Svetog Save“. Čuvena je njegova premisada nacionalističke ideje Sv. Save, kako ih on „prepoznaje“, realizuje veliki vođa Adolf Hitler:
„ I evo u XX veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju. A nama je taj posao svršio Sveti Sava, prvi među svetiteljima, prvi među genijima i prvi među herojima u našoj istoriji. Svršio ga je savršeno, svršio ga je bez borbe i bez krvi, i svršio ga je ne juče ili prekjuče nego pre 700 godina. Otuda je nacionalizam srpski, kao stvarnost, najstariji u Evropi.”
O samom svetosavlju i njegovoj ideološkoj podlozi moguće je još mnogo toga napisati, ali i ovo je dovoljno da se, poput prvobitnih vaseljenskih sabora, ili sabora u manjem obimu, postavi pitanje da li je svetosavlje u skladu sa pravoslavnom eklisiologijom i svetim kanonima, uključujući i kanonska načela o etnofiletizmu sa carigradskog sabora 10.09.1872. Podśetimo se i samih božjih zapovjesti, posebno prve i druge.
U prvoj se kaže: „Ja sam Gospod Bog Tvoj, nemoj imati drugih bogova osim mene“, a u drugoj: „Ne pravi sebi idola niti kakva lika, nemoj im se klanjati niti im služiti“. Više je nego očigledno da svetosavlje krši obije božje zapovjesti uzdizanjem Sv. Save , na isti ili člak veći pijedestal od samog Isusa Hrista.
Da je svetosavlje ideološko – politički projekat pokazali su i ratovi devedesetih godina prošlog stoljeća, kada je Crkva Srbije imala istaknutu ulogu u promovisanju mržnje i nacionalnih antagonizama. Od tih vremena pa do danas ona je glavni nosila i promoter širenja srpske nacionalne ideje u regionu i zloupotrebe crkve u asimilaciji okolnih naroda sa idejom objedinjavanja svih Srba u jednu političko – identitetsku cjelinu.
Opšte je mjesto da je svetosavska crkva organizovala političke proteste i litije sa ciljem smjene vlasti u Crnoj Gori, što se i desilo zahvaljujući njima avgusta 2020. godine. Svetosavska crkva, Crkva Srbije, bila je glavni faktor u sastavljanju novih vlasti, izboru premijera, ministara.
Danas je ona najvažniji politički faktor u Crnoj Gori od čije volje zavise mnogi politički subjekti, čime se direktno krše sva načela pravoslavne crkve i kanonskog principa da je bavljenje sekularnim stvarima u crkvi jeres. Nakon smrti blagopočivšeg mitropolita Amfilohija, na čelo eparhija u Crnoj Gori postavljani su ekstremni velikosrpski nacionalisti, bivši pripadnici specijalnih jedinica vojske Srbije, Cetinjska mitropolija je potpuno degradirana i svedena na nivo bilo koje eparhije Crkve Srbije, iako je imala vrlo posebnu istorijsku težinu, sve sa ciljem da to bude poslušnička ekspozitura u stvaranju ideje Velike Srbije.
Ukinuta je i autonomija koja je postojala u vrijeme mitropolita Amfilohija, promjenjeno je i ime Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, koje je bilo potpuno u skladu sa crkvenim kanonima koji prepoznaju pravoslavnu crkvu kao svjetsku organizaciju, a unutar nje arhiepiskopije (status koji je nakon smrti mitropolita Cetinjska mitropolija izgubila) i mitropolije kao pomjesne, ne nacionalne.
U stvari, svi problemi sa svetosavskom crkvom Srbije nastali su zato što su Vaseljenska Patrijaršija i drugi sveti oci izbjegavali, iz najčistijeg oportunizma, rješavanje crkvenog pitanja nakon raspada bivše Jugoslavije, imajući u vidu način na koji je došlo do formiranja tzv. Novostvore srpske pravoslavne crkve 1920, kako su je nazivale svjetovne vlasti, odnosno Beogradske patrijaršije kako je postojala u nomenklaturi Vaselejnske Patrijašije od 1922. godine.
U stvaranju te novokomponovane vjerske organizacija, koja je obuhvatila mnoge crkve nad kojima nije imala nikakvu jurisdikciju, crnogorsku autokefalnu crkvu, koja je bila potpuno samostalna u odnosu na sve druge crkve, ..., u čijem stvaranju je bilo i simonije, ili kako Sinod Vaseljenske patrijašije sam piše da nije urađeno u skladu sa svetim kanonima, već više iz ekonomskih razloga (čitaj 1,5 miliona zlatnih franaka), sve su razlozi da se u pravoslavlje u zemaljama, nastalim raspadom bivše Jugoslavije, uvede red i na kanonski način razriješe stvoreni problemi.
Nikako se ne smije smetnuti sa uma da su sveti oci bili veoma svjesni kakvi problemi mogu nastati i kako se crkva može poretvoriti u ideološko – politički subjekt ukoliko se ne poštuje pravilo o crkvenom i političkom razređenju (17. Kanon IV Vaseljenskog sabora i 38. pravilo Tulskog sabora).
