Crna Gora je 2006. godine vratila, poslije skoro 100 godina, nepravedno izgubljenu svoju vjekovnu državnost, što je svakako najznačajniji datum njene novije istorije. Nakon toga je poslije 11 godina uključila svoju odbranu u kolektivni sistem bezbjednosti. Članstvom u NATO naša zemlja je u tom trenutku dobila najbolje moguće garancije očuvanja državnog suvereniteta od strane i dalje najmoćnije alijanse u ljudskoj istoriji do sada.
Svjesni onoga što se događalo u ne tako davnoj prošlosti, upravo ovo vrijeme zahtijeva primjenu pozitivnih iskustva i starih dobrih praksi
Podsjetiću ovom prilikom na funkcionisanje sistema odbrane u nekom ranijem periodu kada je Crna Gora bila integrisana u jugoslovensku zajednicu, gdje su postojala jako dobra sistemska rješenja, koja su mlade ljude obrazovno uvodila u vojno-odbrambenu teoriju i praksu, već od srednje škole, pa kasnije fakulteta kroz nastavni program predvojničke obuke i opštenarodne odbrane i društvene samozaštite.
Smatram da bi prije nego bi se eventualno donijela odluka o uvođenju redovne vojne obaveze trebalo sagledati da se možda neke od ovih starih praksi i pozitivnih iskustava ponovo inkorporiraju u obrazovni sistem.
Podsjećanja radi, tada se učilo o opštenarodnoj odbrani kroz organizovanje građana u sistem društvene samozaštite i teritorijalne odbrane, što je pored redovne armije bio drugi stub na kojem je počivala odbrana zemlje. To je u suštini bio najširi oblik pripreme i organizovanja radnih ljudi i građana za potencijalni oružani sukob. Dobru praksu i rješenja iz tog perioda svakako da bi trebalo sagledati i možda u nekom inoviranom obliku i prilagođenu sadašnjim okolnostima razmotriti da eventualno ponovo nađe mjesto u osposobljavanju mladih za slučaj potrebe odbrane zemlje.
U tom pogledu valja se podsjetiti da su i neke sportske organizacije kao što su streljačkii borilački sportovi imali značajnu ulogu u sveukupnom sistemu opštenarodne odbrane i bili podržavani od strane državnih organa iz oblasti odbrane i bezbjednosti. Sistem odbrane započinje u samoj bazi i to već u mjesnoj zajednici i lokalnoj samoupravi kroz razne zajedničke vidove aktivnosti kojima se podiže odbrambena sposobnost društva.
Dakle, ne samo da se ponovo počelo razmišljati o uvođenju obaveznog služenja vojnog roka u našem susjedstvu, pa i kod naših saveznika Hrvata, a posebno kod Slovenaca, čiji ugledni analitičari već javno debatiraju o vraćanju u sistem odbrane pomenute nekadašnje dobre prakse. Upravo je koncept opšte narodne odbrane i društvene samozaštite, kao i republičke teritorijalne odbrane pomogao Slovencima 1991. godine u sukobu koji nije dugo trajao sa Jugoslavenskom narodnom armijom.
0
Podsjetiću one koji duže pamte na poznate parole iz tog perioda “Ništa nas ne smije iznenaditi” i “Radimo kao da će 100 godina biti mir, a spremajmo se kao da će sjutra biti rat”. Da to nije bilo bezrazložno nametnuto od strane tadašnjeg državnog i partijskog vođstva, najbolje smo se uvjerili devedesetih godina, tokom ratova na prostoru bivše zajedničke države.
Tome, nažalost, svjedočimo i danas kada svakodnevno gledamo što se događa sa stradanjem ukrajinskog naroda i svakodnevnim masakrima stanovništva u pojasu Gaze, malo znajući za slične krvave brutalnosti koje se istovremeno događaju u Africi i Aziji.
Nigdje u svijetu nema apsolutne bezbjednosti, niti apsolutne otpornosti, a nažalost, nema ni vječitog mira. To bar nama sa Zapadnog Balkana mora biti jasno
Nakon ratova iz devedesetih pa sve do agresije Rusije na Ukrajinu živjeli smo u ubjeđenju da će mir biti vječit i da se rat više nikada ne može ponovo dogoditi na tlu Evrope, posebno ne klasičan konvencionalni sukob. Zaboravili smo da su Rusi u tadašnjem Sovjetskom Savezu, u savezništvu sa ostalim članicama Varšavskog pakta, koje je Moskva držala na okupu silom, 1956. napali Mađarsku, a 1968. godine izvršili invaziju na tadašnju Čehoslovačku, zbog želje ovih zemalja da krenu putem demokratije i pobjegnu od komunizma.
Bilans tih tenkovskih operacija je bio više stotina ubijenih i ranjenih i preko trista hiljada raseljenih lica. To je bila još jedna spoznaja da su Rusi, odnosno tada Sovjeti, zajedno sa svojim saveznicima, bili spremni da silom okupiraju SFRJ. Od tada je i počela bojazan da Sovjetski Savez može napasti Jugoslaviju. To se ipak nije dogodilo. U međuvremenu je Tito stvorio savezništvosa Grčkom i Turskom, koje su postale članice NATO-a 1952. godine.
Sa ove vremenske distance zaboravlja se da je tadašnja Jugoslavija bila ozbiljan kandidat za članstvo u NATO. Odluka je ipak bila da se stvori treći blok, tzv. nesvrstanih, gdje su se ujedinile uglavnom novoformirane bivše kolonijalne države. Jugoslavija je u ekonomskom smislu imala značajne benefite od članstva u Pokretu nesvrstanih. U bezbjednosnom ne mnogo, što se najbolje vidjelo kroz njen krvavi raspad.
Da je kojim slučajem polovinom prošlog vijeka imala snage da napravi taj odlučujući korak ka članstvu u NATO, njen kraj sigurno ne bi bio ovako tragičan, ako bi se uopšte i desio. Svjesni onoga što se događalo u ne tako davnoj prošlosti, upravo ovo vrijeme zahtijeva primjenu pozitivnih iskustva i starih dobrih praksi, prilagođenih današnjim potrebama podizanja odbrambenih sposobnosti i patriotske svijesti mladih u Crnoj Gori. Jačanje otpornosti države, društva i pojedinca bi trebalo da bude u stalnom fokusu države i društva koje vodi računa i brine o svojoj egzistenciji, naravno bez histerije stvaranja straha od rata.
Regija Zapadnog Balkana je, kao što znamo, nesigurno evropsko područje, zato i EU želi da ga sada (ali ne i do sada) što prije vdi u svom integracionom okviru. Društvo danas u Crnoj Gori kao članici NATO i možda ubrzo EU čini se da ima kontinuitet navike još iz perioda SFRJ, kada se tadašnja naša federalna republika nalazila na jaslima Fonda za nerazvijena područja, pa i danas pogrešno baštini osjećaj da će o njenoj sigurnosti i egzistenciji brinuti Alijansa i Unija.
Bezbjednost i održavanje mira nijesu jeftini, ali to ne znači da trebamo kupovati skupe brodove…, već da moramo ispuniti obećanja koja smo sami dali, kao što su izdvajanja za odbranu u obećanom procentu BDP i to, prije svega zbog nas samih. Naravno da ovo trebamo raditi zajedno sa našim evropskim saveznicima i partnerima, jer glavni izazov u godinama koje su pred nama biće uspostavljanje zadovoljavajućeg nivoa odbrambenih sposobnosti, i otpornosti. Crna Gora nije i neće biti agresor, a da li može biti žrtva agresije, to joj ne može niko garantovati.
Nigdje u svijetu nema apsolutne bezbjednosti, niti apsolutne otpornosti, a nažalost, nema ni vječitog mira. To bar nama sa Zapadnog Balkana mora biti jasno. Stoga, navedena pozitivna iskustva koja su kao dobra praksa postojala u prethodnoj velikoj zajedničkoj državi, ali i u nekim drugim evropskim zemljama valjalo bi, danas više nego ikad do sada, ozbiljno sagledati.
(Autor je bivši ministar odbrane Crne Gore)
