Istraživanje su sproveli Centar za demokratsku tranziciju (CDT) i Inicijativa mladih za ljudska prva (YIHR).Kako je saopštila zamjenik izvršnog direktora CDT-a Milica Kovačević, u državnom i opštinskim budžetima za NVO u prošloj godini bilo je planirano najmanje 5,8 miliona EUR.
„U Budžetu Crne Gore za 2009. godinu, za tri državna fonda koja vrše distribuciju sredstava nevladinim organizacijama bilo je planirano 4,6 miliona EUR“, kazala je ona dodajući da se obrađuju podaci na osnovu kojih će utvrditi koliko je novca isplaćeno tim organizacijama. Prema opštinskim budžetima i rebalansima za prošlu godinu, za NVO je planirano oko 1,1 milion EUR.„Prema završnim računima opština, nevladinim organizacijama isplaćeno je najmanje 840 hiljada EUR. Taj podatak ne ukjučuje iznose koji su eventualno isplaćeni NVO u Kolašinu, Pljevljima i Ulcinju, budući da završni računi budžeta za prošlu godinu tih opština još nijesu objavljeni“, objasnila je Kovačević na konferenciji za novinare.Ona je kazala da proces raspodjele novca nije dovoljno transparentan ni na nivou države, niti na nivou opština. „Od tri državna fonda koji finansiraju nevladine organizacije, samo Fond za manjine ima sopstveni veb sajt/website/. Komisija za raspodjelu dijela prihoda od igara na sreću informacije o konkursu i njegove rezultate objavljuje na sajtu Kancelarije za mlade, a Komisija za raspodjelu sredstava nevladinim organizacijama ne objavljuje rezultate konkursa na internetu“, navela je Kovačević.Ona je kazala da ministarstva uglavnom objavljuju konkurse i odluke na svojim veb stranicam, a Jedinice lokalne samouprave sporadično objavljuju konkurse i odluke o raspodjeli na svojim sajtovima, ukoliko ih imaju.
„Ipak, ni na jednom od ovih sajtova, o finansiranim projektima ne može se saznati ništa više od podataka o nosiocu i nazivu projekta i iznosu dodijeljenih sredstava. Na taj način građani Crne Gore ne mogu saznati kakve se aktivnosti i sa kakvim ciljevima i rezultatima finansiraju od njihovog novca“, saopštila je Kovačević.
Istraživanje je pokazalo da se novac iz državnog i opštinskih budžeta u velikom broju slučajeva dodjeljuje NVO koje ne zadovoljavaju osnovne kriterijume transparentnosti. „Među NVO koje dobijaju sredstva iz državnog budžeta, tek 13 odsto njih uopšte postoji na internetu, pa se može cijeniti i analizirati njihova transparentnost. Na lokalnom nivou situacija je još gora – tek deset odsto NVO koje dobijaju budžetska sredstva imaju vebsajt, a samo 4,5 odsto ima i ažurirane sajtove“, navela je Kovačević.
Prema rezultatima istraživanja, monitoring trošenja dodijeljenog novca NVO najčešće ne postoji, ili je izuzetno loš. Prema riječima Kovačević, u Crnoj Gori insititucije koje dodjeljuju novac NVO najčešće sprovode monitoring nakon završenog projekta, na osnovu narativnih i finansijskih izvještaja koje im dostavljaju nevladine organizacije. „Komisija za raspodijelu dijela prihoda od igara na sreću nas je obavijestila da ima interni i eksterni monitoring trošenja sredstava, ali nas nije upoznala sa procedurama monitoringa, niti nas uvjerila da on zaista i postoji.
CDT je bio korisnik sredstava iz ovog fonda u 2009. godini, kada naš projekat nije bio podložan nikakvom monitoringu, osim onome nakon predaje izvještaja“, navele je Kovačević.CDT i YIHR, na osnovu rezultata istraživanja, sačinili su i određene preporuke za unaprjeđenje saradnje između NVO i države.Oni navode da se u cilju unaprjeđenja oblasti finansiranja NVO iz budžeta treba fokusirati na dvije ključne oblasti - transparentnost procedura za finansiranje NVO-a od strane države i opština i transparentnost NVO koje apliciraju za novac iz državnog i opštinskih budžeta.“Iznos od oko šest miliona EUR govori da država i opštine daju dovoljno novca NVO sektoru, shodno mogućnostima, ali treba bolje da ih usmjeri i raspodijeli u transparentnoj proceduri”, kazala je Edina Hasanaga Čobaj iz YIHR.Ta organizacija i CDT smatraju da raspodjelu novca iz državnog budžeta treba sprovoditi sa jednog mjesta, odnosno sav novac usmjeriti u jedan fond. “Trenutno se najmanje novca iz državnih fondova opredjeljuje za projekte iz oblasti demokratije, ljudskih prava i borbe protiv korupcije, iako su prioriteti države evropske i evroatlantske integracije, koje zahtijevaju napredak i saradnju sa civilnim sektorom upravo u tim oblastima”, navele je Hasanaga Čobaj.Ona je kazala da raspodjelu treba sprovoditi po utvrđenim kriterijumima, kao i profesionalizovati komisiju koja bi se bavila tim poslom.“Neophodno je uvesti čvrste mehanizme za monitoring i kontrolu trošenja opredijeljenih sredstava, sa kaznenim odredbama.
Pored nužne kontrole finansijskog poslovanja, potrebno je utvrditi i mehanizme za monitoring realizacije projektnih aktivnosti za koje su dobijena sredstva”, preporuke su CDT i YIHR.Oni navode da je neophodno hitno kreirati javni i ažurni elektronski registar NVO, koji bi kao do sada, vodilo Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave, ili neka druga institucija sa odgovarajućim kapacitetima. Smatraju da je potrebno promijeniti kriterijume za izbor NVO predstavnika u Savjet za saradnju sa NVO, kao i ostale savjete u čijem radu i odlučivanju učestvuju predstavnici civilnog sektora. Kovačević je rekla da je praksa pokazala da nominovanje nije najbolji način izbora u sistemu u kome funkcioniše šest hiljada organizacija na 600 hiljada stanovnika. “Zbog toga se često dolazilo u situaciju da u savjetima nijesu predstavljene najuticajnije NVO”, dodala je ona.CDT i YIHR poručili su da je neophodno izmjeniti Zakon o nevladinim organizacijama i donijeti odgovarajuća podzakonska akta za njegovu implementaciju. “Kodifikovanjem svih pravila vezanih za funkcionisanje NVO u jedan zakon, odnosne odredbe postojećih pravnih akata bile bi stavljene van pravne snage”, naveli su iz CDT i YIHR.
