Istraživanje je realizovano u okviru projekta „Multikulturalizam, manjinski narodi i druge manjinske nacionalne zajednice u crnogorskom obrazovnom sistemu” koje je sproveoCentar za građansko obrazovanje (CGO) uz finansijsku podršku Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava.
„Dominantna je percepcija građana i građanki da je crnogorsko društvo multikulturalno,što cijeni nešto više od 80% ispitanika/ca, dok je malo manje od petine suprotnog stava.No, građanstvo je podijeljeno u stavu da li u Crnoj Gori postoji diskriminacija po osnovu vjerske pripadnosti-48.4%njih smatra da postoji takva vrsta diskriminacije, a51.6%je mišljenja da ne postoji.Značajno je izraženija percepcija postojanja diskriminacije po nacionalnoj pripadnosti-oko 60% ispitanika/ca navodi njeno postojanje u Crnoj Gori, a40%je suprotnog stava.Ispitanici koji prepoznaju postojanje diskriminacija po osnovu nacionalne pripadnosti, navodeRome kao najdiskriminisaniju nacionalnu grupu, azatim Albance i Muslimane.Skoro dvije trećine ispitanika navodi da se nije osjećalo ugroženim zbog svoje etničke ili vjerske pripadnosti, dok jetrećina imala osjećaj takve ugroženosti”,kazao jeVasilije Radulović, saradnik na programima u CGO-u.
Građani i građanke su podijeljeni oko toga da li su pripadnici određene nacionalnosti privilegovani u odnosu na druge -51.5% potvrdno je odgovorilo, a 48.5% je suprotnog stava. Srbi i Crnogorci su one nacionalne grupe koje se vide kao najviše privilegovane, a Romi i Hrvati kao najmanje privilegovani, stoji unalazima istraživanja.
Oko 55% ispitanika smatra da su pripadnici njihove nacionalne zajednice dovoljno ili uglavnom zastupljeni na mjestima odlučivanja na državnom nivou, dok je oko36% suprotnog mišljenja.
„Građani i građanke smatraju daod institucija/organizacija kojenajviše doprinose jačanju svijesti javnosti o značaju multikulturalnostiprednjačeVlada (40.6%), nevladine organizacije (39.8%) i Ombudsman (36.6%), a danajmanji doprinosdajuSkupština (18.7%) i akademska zajednica (20.2%).Slično je i kad je riječ o onimakojinajviše doprinose smanjenju diskriminacije prema različitim grupama,gdje se kao ključne videOmbudsman (40.3%), nevladine organizacije (36.2%) i Vlada (29.8%), dok se nacionalni savjeti (5.6%) i Skupština (16.2%) percipiraju kao subjekti koji najmanje doprinose smanjenju diskriminacije“,objasnio je Radulović.
Blizu 60% ispitanika smatra da crnogorski Ustav i zakoni u dovoljnoj mjeri štite prava manjinskih naroda u Crnoj Gori.Među onima koji nisu tog stava prednjače ispitanici koji se nacionalno izjašnjavaju kao Romi i Albanci.
Približan je procenat ispitanika, oko trećine, koji smatraju da pitanje ostvarivanja prava manjinskih naroda nije, odnosno jeste, dovoljno zastupljeno u programima političkih partija.
Većinski je stav da Vlada mora svrstati diskriminaciju u svoje prioritete rada (42.2%),dok manje od trećine (29%) smatra da diskriminacija jeste problem, ali da postoje i drugi veći problemi koje treba rješavati. Da diskriminacija ne postoji u velikoj mjeri i ne predstavlja značajan problem smatra manje od petine (17.4%).
„Oko trećine ispitanika upoznato je sa radom Ministarstva ljudskih i manjinskih prava u dijelu afirmacije prava manjinskih naroda.Oni koji su upoznati sa radom Ministarstva u unaprjeđenju međuetničke tolerancije, na skali od 1 do 5, taj rad ocjenjuju saprosječnom ocjenom 3.00.Dvije trećine ispitanika nije upoznato da u Crnoj Gori postoje nacionalni savjeti manjinskih zajednica“,naveo je Vasilije Radulović.
Dominantna većina (75%) cijeni da su upoznati sa kulturom i običajima manjinskih naroda u Crnoj Gori, dok svaki četvrti ispitanik, uglavnom ili uopšte, nije upoznat sa kulturom i običajima manjinskih naroda u Crnoj Gori.
Najveći procenat ispitanika ima neutralan stav u pogledu informisanja i izvještavanja javnog servisa RTCG o njihovoj nacionalnoj zajednici, dok svaki treći izvještavanje i informisanje ocjenjuje pozitivnim, a svaki peti kao negativno.Sličan je odnos i kad je riječ o privatnim medijima.
„Oko 2/3 anketiranih smatra da mediji utiču na formiranje stavova prema nacionalnim manjinama,dok za 1/3 ispitanika oni nemaju takav uticaj.Dodatno, među onima koji smatraju da mediji utiču na formiranje stavova prema nacionalnim manjinama, najveći broj cijeni da je taj uticaj negativan (44.7%),dok je približan procenat onih koji smatraju da je taj uticaj neutralan ili pozitivan“, naglasio je Radulović.
Tamara Milaš,koordinatorka programaLjudska pravau CGO-u, predstavila je ostale dijelove istraživanja, počevši od percepcija diskriminacije manjinskih naroda u Crnoj Gori po oblastima.
„Anketirani građani i građanke,bez obzira na njihovu nacionalnu pripadnost, kao i na druge socio-demografske karakteristike,smatraju da su manjinski narodi u Crnoj Gori najviše diskriminisani u oblasti zapošljavanja, i to kako u državnom, tako i u privatnom sektoru, a da sunajmanje diskriminisani u ostvarivanju zdravstvene zaštite“, kazala je Milaš.
„Zabrinjavajući je nivo vjerske i etničke distance, koja jenajizraženija u odnosu načlana porodice ili člana porodice partnera/partnerke.U poslovnom i opštem okruženju bilježi se nešto manja frekvencija, ali i dalje postoji. Kad je u pitanju vjera, najveća distanca se notira u odnosu premalicima jevrejske vjeroispovjesti,a zatim prema osobama islamske i katoličke vjeroispovjesti. U dijelu etničke distance, distanca je najizraženija prema Romima, pa zatim Hrvatima i Albancima. Takođe,podijeljen je stav građana kada je riječ o sklopanju brakasa partnerom/kom druge etničke grupe–50,4% ispitanika/ca ne bi sklopilo braksa partnerom/kom druge etničke grupe, ablizu tri petine (58%) ispitanika je izjavilo da ne bi sklopilo brak sa partnerom/kom različite vjeroispovjesti.U najvećem procentu (62%) anketirani građani koji se nacionalno izjašnjavaju kao Srbi, Bošnjaci i Albanci ne bi sklopili brak sa partnerom/ kom druge etničke grupe, dok 61% ispitanika koji se izjašnjavaju kao Crnogorci bi stupilo u brak sa osobom druge etničke grupe.Najveći procenat onih koji bi stupili u brak sa partnerom/kom različite vjeroispovjesti su iz reda onih koji nisu religiozni (70.3%)“, pojasnila je Mlaš.
Suzdržanost prema pripadnicima druge etničke grupe ili vjeroispovjesti izražavaskoro 30% ispitanika.
Nešto više od 57% anketiranih smatra da je svaka nacija bogata istorijom i kulturom na svoj način, dok manje od petine (18.9%) misli da je istorija i kultura njegove nacije mnogo bogatija od istorije i kulture drugih nacija, a manje od sedmine (13.4%) je stava da istorija i kultura njegove nacije nije mnogo bogatija od istorije i kulture drugih nacija.
“Kada govorimo o otvorenosti društvaprema migrantima i/ili izbjeglicama,60% anketiranih mišljenja je da je crnogorsko društvo otvoreno prema njima,a preko 75% anketiranih iskazuje stav da bi ih prihvatili kao člana porodice, prijatelja, nadređenog..Nešto manje od polovine (44.8%) anketiranih smatra da već postoji dovoljno mehanizama za njihovu integraciju, dok oko trećine misli da je da je potrebno da država omogući više mehanizama kako bi se migrantima i izbjeglicama pomoglo u integraciji. Međutim, vrijedi notirati i dasvaki peti ispitanik (20.8%) smatra da migrante i izbjeglice ne treba zadržavati na teritoriji Crne Gore”,kazala je Milaš.
Prema mišljenju anketiranih građananajviše se poštujepravo manjinskih naroda na izražavanje, čuvanje, razvijanje i javno ispoljavanje nacionalne, etničke, kulturne i vjerske posebnosti(83.5%), a zatimpravo na izbor, upotrebu i javno isticanje nacionalnih simbola i obilježavanje nacionalnih praznika(82.9%). Skoro svaki četvrti (24.5%) ispitanik smatra da se ne poštuje pravo manjinskih naroda na srazmjernu zastupljenost u javnim službama, organima državne vlasti i lokalne samouprave.
Skoro 60% ispitanika smatra da su u udžbenicima djelimično i adekvatno zastupljene teme koje se bave kulturom manjinskih naroda,dok trećina (33.7%) navodi da su nedovoljno zastupljene.
“Oko 60% ispitanika smatra da je većina incidenata, kojima javno svjedočimo u društvu posljednje dvije godine, dominantno motivisana vjerskom i etničkom netrpeljivošću, dok je nešto manje od 40% nije suprotnog stava. Bošnjaci u najvećem procentu smatraju da je većina ovih incidenata uglavnom motivisana vjerskom i etničkom netrpeljivošću, a slijede Albanci i Crnogorci.Na otvoreno pitanje o drugim razlozimakoji uzrokuju javne incidente u crnogorskom društvu,građani većinski navode politiku (29.1%), podjele na nacionalnoj osnovi(7.5%),vjerske podjele(4.0%), a skorotrećina ispitanika nema stav,” navela je Milaš.
“Kompleksnost popisa nije adekvatno iskomunicirana što rezultira i time da su anketirani građani i građanke Crne Gore podijeljeni oko toga da li je aktuelna društveno-politička situacija u zemlji dobar trenutak za sprovođenje popisa stanovništva. Tako oko trećine njih smatra da je povoljna, trećina da je nepovoljna i nešto više od 1/3 nema stav o ovom pitanju”, zaključila je Milaš.
Istraživanje je sprovedenood 09. do 14. aprila 2023. godine, CAPI metodom, na stratifikovanom slučajnom uzorku od1005 ispitanika/ca. Stručnu podršku u sprovođenju ovog istraživanja pružila je agencija DAMAR.
