Pad Vlade Dritana Abazovića ne znači i propast projekta čiji je lider Ure bio glavni izvođač. Ukoliko Crna Gora brzo ne formira prelaznu odnosno činovničku vladu, a Abazović ostane kao premijer u tehničkom mandatu - nastaviće se ubrzana razgradnja političkog sistema i podređivanje crnogorskih nacionalnih interesa političkim potrebama Beograda i Moskve čiji je glavni cilj da Crna Gora ne bude prva sljedeća članica Evropske unije.
Premda je imao veliku šansu da, podržan od većine proevropskih stranaka u parlamentu i uz jaku potporu Zapada, sprovede najvažniji zadatak – ispunjavanje evropskih kriterijuma – Dritan Abazović je za samo 113 dana prevario sve i prekršio vlastita ključna obećanja. I to na tri nivoa.
PREVARA ZA PREVAROM
Lider Ure, kao prvi čovjek manjinske vlade, pod noge je bacio koalicioni sporazum potpisujući 3. avgusta, tajno i bez prethodnog dijaloga, po crnogorsku državu štetan ,,temeljni ugovor“ sa Crkvom Srbije, kojim se falsifikuje istorija pravoslavlja u Crnoj Gori, dariva srpskoj crkvi ono što joj ni po istorijskom pravu ni po crnogorskim zakonima ne pripada.
Tako su, stavljanjem Crkve Srbije u položaj da je država iznad države, razgrađeni temelji crnogorskog društva.
Koji dan ranije, 28. jula, uz čuveno 18 puta uzdržano glasanje poslanice Ure Suade Zoronjić, Abazović je brutalno izigrao dogovor za izbor sudija
Ustavnog suda i time je, upravo Ura, blokirala početne korake u reformi crnogorskog pravosuđa. O beskupoloznosti tadašnjeg premijera ,,u punom mandatu“ svjedoči i podatak da je u telefonskom razgovoru, noć prije sjednice Ustavnog odbora parlamenta, uvjeravao kandidata kojeg je Abazović lično predložio da ,,postoji sveobuhvatan dogovor o njegovom izboru“.
Sljedećeg jutra, poslušna poslanica Zoronjić je demonstrirala koliko dugo vrijedi Abazovićeva data riječ.
Kao što je varao političke partnere i političke protivnike unutar Crne Gore, premijer Abazović je za kratko vrijeme u potpunosti izigrao povjerenje Zapada, i članica Kvinte u Crnoj Gori i Brisela. Još sredinom jula glavna pregovaračica za EU Jovana Marović zvanično je upozorena da u briselskim krugovima ne postoji razumijevanje zbog čega se ,,u ključnom momentu za proces evropskih integracija fokus stavlja na pitanja kao što je 'Temeljni ugovor' i na taj način dovodi u pitanje istorijska šansa Crne Gore da ubrza svoj put ka EU“.
Ministarka Marović je uredno proslijedila stav Brisela - da se ,,prozor mogućnosti za Crnu Goru zatvara“ - ali iz kabineta Abazovića nije bilo reakcije. Naprotiv: već tada je odlučio da će ugovor sa Crkvom Srbije potpisati po svaku cijenu, pravdajući to da će onda imati ,,54 poslanička glasa za izbor sudija Ustavnog suda i članova Sudskog savjeta“.
Kao što je varao ranije, Abazović je nastavio sa političkim obmanama i ,,kola vlade“ su se slomila 19. avgusta na glasanju u skupštini Crne Gore.
ABAZOVIĆEV (NE)REALNI PLAN
Iako je doživio težak politički šamar i razvlašćen u parlamentu, lider Ure se i dalje nada da će, uz politički patronat Aleksandra Vučića, srpskih političkih satelita iz Demokratskog fronta te uz logističku potporu koncerna Vijesti i srpskih tabloida, uspjeti da opstruira formiranje nove vlade i ostane u tehničkom mandatu.
Računica je jednostavna: tako će ostati na poziciji moći i kontrolisati izborni proces, kada se stvore uslovi za vanredne parlamentarne izbore.
Moguće da je i takvo promišljanje dovelo do poteza koje je Abazović povukao: da blokadom reforme pravosuđa zbog koje nema uslova za vanredne izbore, koristeći polarizovanu političku scenu u kojoj je teško stvoriti novu parlamentarnu većinu za izbor nove vlade, lider Ura ostane u tehničkom mandatu najmanje do polovine 2023. godine?!
Očito, Abazović i njegovi savjetnici su napravili plan da - jedino tako - Ura i on kao stranački lider, mogu ostati bitan faktor na crnogorskoj političkoj sceni u bliskoj budućnosti.
Ono što je dobro za lični rejting Abazovića i političku snagu Ure, pogubno je za Crnu Goru. I nije uzalud Vladimir Bilčik, predsedavajući Delegacije Evropskog parlamenta za saradnju sa Crnom Gorom, napisao je na Tviteru dan nakon pada Vlade Dritana Abazovića: ,,Crnoj Gori je potrebna istinski proevropska vlada koja može dati prioritet strateškim reformama EU u odnosu na uske političke interese".
Ne treba čitati između redova: gospodin Bilčik je vrlo jasno poručio da Abazovićeva Vlada nije Crnu Goru pogurala ka Evropi.
Ali, kako da se formira ta nova ,,istinski evropska“ vlada kada ne postoji stabilna većina u crnogorskom parlamentu?
KALKULACIJE POLITIČKE KLASE
Za nepune dvije godine, od ,,istorijskih promjena“ 30. avgusta 2020. Crna Gora je već promijenila dvije vlade: Krivokapićevu ,,ekspertsku“ i Abazovićevu ,,manjinsku“. Prva je formirana u Manastiru Ostrog pod Amfilohijevim nadzorom i protiv interesa evropske Crne Gore, druga je ispunila sve ono što je Crkva Srbije tražila, na štetu evropske Crne Gore.
Obje su u početku bile dočekane sa puno nade, ali i podrške Zapada, a obje su suštinski ispunila očekivanja Beograda i Moskve. Pokazalo se da promjene mogu biti – promjene na gore.
Mnogo gore. Iza Vlade Dritana Abazovića ostala je pustoš i sad je Crna Gora pred teškim izazovom: da prebrodi duboku političku, institucionalnu i društvenu krizu.
Ali, kako? Od 14. septembra, kada se penzioniše sudija Miodrag Iličković, Ustavni sud ostaje sa – tri člana. Tehnički je nemoguće da, nakon neuspješnog izbora u julu, popuniti sastav: čak i pod pretpostavkom da bude vanredne sjednice parlamenta tokom septembra, većina od 54 glasa neće biti dosegnuta jer su u međuvremenu partije u Skupštini međusobno jako udaljene, čak i one sličnih programskih ciljeva.
Uz to, nakon poruke iz Vašingtona – da Demokratski front nije partner kojeg Zapad želi – izvjesno je da neće biti obnovljen san o ,,poštovanju narodne volje od 30. avgusta“.
Na drugoj strani, DPS Mila Đukanovića uspio je da sanira odnose sa SDP-om Raška Konjevića, nakon turbulencije oko pregovora poslije lokalnih izbora na Cetinju. Izvjesno je da Šehovićeve Socijaldemokrate, kao i Bošnjačka stranka Ervina Ibrahimovića, pa i dio albanskih stranaka, priželjkuju savezništvo sa prirodnim prijateljima iz suverenističkog bloka.
No, matematika je neumoljiva: ta grupa stranaka nema dovoljan broj glasova ni za formiranje stabilne Vlade, još manje za stavarnje dovoljne većine za odblokadu izbora u pravosuđu.
Iako su Demokrate Alekse Bečića glasale za obaranje Abazovićeve vlade, izvjesno je da oni neće preuzeti ulogu predsjednika Ure i neće stvarati formalne ili neformalne saveze sa DPS-om i partijama iz tog političkog spektra. A same Demokrate nemaju kapacitet nekog šireg povezivanja stranaka u jedinstveni blok. A obnavljanje ,,stare većine“ je, nakon javnog stava Vašingtona – nemoguće.
Ne treba mnogo analizirati, Crna Gora će polovinu septembra dočekati bez funkcionalnog Ustavnog suda, bez izbora članova Sudskog savjeta, bez izbora vrhovnog državnog tužioca. Prevedeno na jezik politike: održavanje izbora zakazanih za 23. oktobar, kao i eventualni vanredni parlamentarni izbori – su nemoguća misija. Jednako kao što je neizvodljivo brzo formiranje nove, političke vlade.
I to je svjedočanstvo o svojevrsnom raspadu političke elite, vlasti i opozicije, formiranih nakon 30. avgusta 2020. godine.
Ukoliko Crna Gora brzo ne formira činovničku vladu, a Abazović ostane kao premijer u tehničkom mandatu nastaviće se ubrzana razgradnja političkog sistema i podređivanje crnogorskih nacionalnih interesa političkim potrebama Beograda i Moskve čiji je glavni cilj da Crna Gora ne bude prva sljedeća članica Evropske unije.
Zato je vitalni nacionalni interes vrlo promtno formiranje nove adminstrativne, činovničke vlade. Pitanje je, samo, da li je to realno izvodljivo u Crnoj Gori.
KONCEPT ČINOVNIČKE VLADE
Svojevremeno je koncept administrativne, činovničke vlade pokušan u Slovačkoj, nakon što je prva slovačka premijeraka u istoriji, Iveta Radičova, smijenjena kada je Skupština glasala protiv da Slovačka daje novac za EU fond za stabilizaciju eurozone.
Tada je pokušano da se formira nova, adminstrativna, vlada u koju ne bi ulazili čelnici parlamentarnih stranaka, već takozvani drugi ili treći partijski ešalon. Ideja je bila u startu većinski podržana, ali su prevladali partijski interesi, pa je za novog premijera izabran Robert Fico, koji je kasnije takođe smijenjen.
Najviše iskustva sa tehničkim, neko će reći i prelaznim, vladama imala je Italija, koja je promijenila od Drugog svjetskog rata čak 67 vlada. Pa i nedavno, nakon što je januara 2021. pala Vlada Đuzepea Kontea, predsjednik Italije Luiđi Matarela, odredio je Marija Dragija za novog mandatara, tehnokratu, bivšeg ševa Evropske centralne banke. Ta je Vlada pokazala uspješnost u borbi protiv pandemije, bile je neka vrsta tehnokratske Vlade, ali je trajala samo 14 mjeseci i pala je nedavno, ovog jula, kada je izgubila podršku jedne partije široke koalicije.
Uprkos različitim iskustvima, u današnjoj, po partijskim šavovima izrezbarenoj Crnoj Gori formiranje neke vrste administrativne, činovničke vlade pokazuje se kao ,,poželjna mogućnos“t. Ne za dugu vladavinu, već za stvaranje širokog konszenzusa među crnogorskim partijama koji imaju u svojim programima pridruživanje evroatlanskim integracijama. Što će reći i EU, ali i jasna privrženost ugovoru sa NATO.
CRNOGORSKI IZAZOV
U političkom smislu, formiranje ,,činovničke vlade“ podrazumijeva da se partije koje skupa imaju dvije trećine ili najmanje tri petine poslanika dogovore o stvaranju prelazne vlade, čiji bi minstri bili iz takozvanog ,,drugog stranačkog ešalona“. Što će reći – ne predsjednici ili potpredsjednici stranaka.
Takva Vlada bi, kako je ocijenio profesor Branislav Radulović, senator DRI, imala tri primarna cilja – deblokiranje institucija, usvajanje inoviranog izbornog zakonodavstva i zakazivanje prijevremenih parlemntarnih izbora.
Suštinski, osnovni preduslov je da se partije dogovore o samo jednoj stvari: stvaranju uslova za nove vanredne izbore. Dakle, strukturu nove vlade bi odredile stranke nakon dogovora, i ta bi se ,,činovnička struktura“ ponudila novom premijeru, nestranačkoj ličnosti, nekom ko nije u parlamenta.
Ta bi se vlada formirala po obrnutom principu, nego one nakon izbora: partije bi dogovorile sastav koji bi bio ponuđen novom prmijeru koji je bez direktnih veza sa bilo kojom strankom ili politički orjentisanom nevladinom sektoru.
I ta bi vlada, 44. po redu, zvali je prelazna ili administrativna ili činovnička, imala samo jedan ključni zadatak: da mandat preda novom premijeru, za tri ili šest mjeseci, nakon izbora sudija Ustavnog suda i održanih vanrednih parlamentarnih izbora.
Koncept je sličan nečemu što je Crna Gora već praktikovala: onoj Vladi izbornog povjerenja 2016. godine, ali sada bez lidera stranaka, kako bi se izbjegao uticaj na partijske rejtinge pred izbore.
To se čini kao jedini, ,,prirodan“ izlaz za krizu u kojoj se Crna Gora našla. No, znajući crnogorske prilike, ali i stavove političke elite iz crnogorskog parlamenta, najpoželjniji i najbolji scenario teško kada bude i – realan scenario.
