Dvije godine nakon crnogorskog učlanjenja u NATO juna 2017. godine, Komitet za investicije Alijanse odobrio je da se Crnoj Gori donira radar.
Iako je trebalo da bude postavljen 2021. godine, sada se u dokumentu o stanju u Ministarstvu odbrane kao rok završetka postavljanja navodi septembar 2025.
O posledicama ukoliko taj rok ne bude ispoštovan upozoreno je u dokumentu Ministarstva odbrane, koji je izradila Vlada premijera Milojka Spajića u momentu preuzimanja dužnosti 31. oktobra.
“Postoji realna mogućnost da Crna Gora ostane bez radara i da se trajno izgube finansijska sredstva koja su do sada uložena”, navodi se u dokumentu.
Radar HR-3000 treba da bude postavljen na sjeveru Crne Gore, na planini Bjelasica, između gradova Kolašin i Berane. Konkretno na vrhu Zekova Glava, koji se nalazi na visini od 2.117 metara.
Glavni problem tiče se planirane lokacije na koju sa Zekove Glave treba izmjestiti televizijske i druge repetitore, da bi bio instaliran radar.
Sa 2021. došli do 2025. godine
Iz Ministarstva odbrane je juna 2019. godine saopšteno da će “u naredne dvije godine” biti instaliran radar koji je od “nacionalne važnosti za sistem odbrane Crne Gore”.
“Ovo je najpovoljnije srednjoročno rješenje za nadzor crnogorskog vazdušnog prostora koje će dodatno unaprijediti suverenitet i bezbjednost vazdušnog saobraćaja u našoj zemlji”, navedeno je u saopštenju iz 2019.
Međutim, njegovo postavljanje prvo je usporila pandemija koronavirusa 2020. godine.
Zatim je uslijedila serija obećanja – prvo da će biti postavljen do kraja 2022, pa do kraja ove, a onda do kraja sljedeće godine.
Dugoročnim planom razvoja odbrane Crne Gore postavljanje radara jeste planirano najkasnije 2025. godine.
Problem sa lokacijom u Nacionalnom parku
Da bi se na bjelasičkom vrhu Zekova Glava postavio radar, sa njega treba izmjestiti repetitore Radio-difuznog centra (RDC) neophodne za emitovanje televizijskog signala u Crnoj Gori.
Upravo izmještanje repetitora na susjedni vrh Troglava, koji je udaljen oko kilometar vazdušne linije, jedan je od razloga za prolongiranje postavljanje radara.
U revizorskom izvještaju RDC za prošlu godinu se navodi da realizacija iseljenja nije ni počela zbog administrativnih problema vezanih za dobijanje urbanističko tehničkih uslova za lokaciju Troglava.
Iz RDC nisu odgovorili na upit Radija Slobodna Evropa (RSE) o preseljenju repetitora.
Iz Ministarstva odbrane su za RSE pojasnili da se Troglava nalazi u zoni Nacionalnog parka Bjelasica, gdje su stroži uslovi gradnje.
U cilju rješavanja problema u martu 2023. godine formirana je radna grupa.
“Cilj je stvaranje preduslova za preseljenje RDC-a. Neophodno je da Vlada proglasi lokaciju Troglava za javni interes i da se obezbijedi izdavanje urbanističko-tehničkih uslova RDC-u za izgradnju potrebnih objekata na toj lokaciji”, kazali su iz Ministarstva.
Novac za radar preusmjeravan na druge projekte
Projekat instalacije radara je urađen a Ministarstvo odbrane planira da od 1. juna 2024. počne sa gradnjom radarskog položaja, do kada je definisan rok RDC-u da isele repetitore.
A Ministarstvo treba da dovrši posao do septembra 2025.
Na upit RSE o upozorenju da bi mogli ostati bez radara, iz Ministarstva su kazali da će sa NATO agencijom pronaći adekvatno rješenje ukoliko iz “objektivnih razloga dođe do pomjeranja rokova instalacije”.
Da se mnogo ne radi na tom pitanju, vidi se iz više Vladinih odluka da se sredstva namijenjena za ovaj projekat preusmjeravaju za druge namjene.
Tako je, na primjer, dokumentom Uprave za kapitalne projekte iz juna ove godine iz budžeta planiranog za postavljanje radara na Bjelasici dva miliona eura preusmjereno na druge projekte.
Iz Uprave za kapitalne projekte su za RSE kazali da je ova odluka rezultat toga što “nije dostavljeno ništa od dokumentacije vezano za realizaciju navedenog projekta”.
Nemogućnost pružanja podrške NATO Misiji na Kosovu
Bez radara, Crna Gora ne bi mogla da se integriše u sistem vazdušnog osmatranja NATO ali ni da pruži podršku njihovoj Misiji na Kosovu (KFOR), upozorava se u dokumentu Ministarstva odbrane.
U Misiji trenutno učestvuje 27 zemalja, među kojima i više zemalja koje nisu članice NATO.
Iz NATO nisu odgovorili na upit RSE o radaru.
Kampanja proruskih medija i političara zbog radara
Kada je ministar odbrane Predrag Bošković novembra 2018. godine saopštio da Crna Gora planira nabavku 3D radara, mediji bliski zvaničnom Beogradu i Moskvi krenuli su u kampanju protiv crnogorskih vlasti.
Digitalni forenzički centar (DFC) je zabilježio, između ostalog, naslove “Crnogorsko nebo preuzeli Amerikanci! U dugovima do guše, a daju milione NATO za nove radare” i “Sa Bjelasice preko Srbije NATO snima i Rusiju!”.
Proruski portal IN4S objavio je tekst pod naslovom “Crna Gora postaje legitimna meta ruskih raketa: NATO radar na Bjelasici”.
U analizi DFC-a s navodi a su poslanici tadašnjeg Demokratskog fronta, Andrija Mandić i Strahinja Bulajić, isticali kako je radar usmjeren protiv Srbije i Rusije, ali i da će on služiti avionima koji su vršili bombarodovanje 1999.
Mandić je krajem oktobra imenovan za predsjednika Skupštine Crne Gore. Time je po funkciji posto član Savjeta za bezbjednost i odbranu, tijela koje komanduje Vojskom Crne Gore.
On se koalicionim sporazumom obavezao da će poštovati obaveze Crne Gore prema NATO.
