“Prema preliminarnim podacima Monstata, crnogorska privreda je tokom 2020. godine, na osnovu kvartalnih procjena, ostvarila negativnu stopu ekonomskog rasta od 15,2%. Ekonomska kretanja tokom 2020. godine značajno su bila određena pojavom pandemije, što se snažno odrazilo na pad ekonomskih pokazatelja. Raspoloživi statistički pokazatelji ukazuju na negativne trendove u većini sektora. Smanjen je obim aktivnosti u građevinarstvu, trgovini, zabilježen je i značajan pad dolazaka i noćenja turista, pad ukupne industrijske proizvodnje, većine vidova saobraćaja, dok se jedino u šumarstvu bilježi rast proizvodnje.
Godišnja stopa inflacije u decembru 2020. godine, mjerena potrošačkim cijenama, iznosila je -0,9%, a mjereno harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena -1,3%, dok je prosječna stopa pada cijena iznosila -0,3%. Najveći pad zabilježen je u kategorijama prevoz i hoteli i restorani, što je direktna posljedica administrativnih mjera i ograničenja u suzbijanju širenja koronavirusa. Pad cijena nafte na međunarodnom tržištu je dodatno uticao na smanjenje cijena goriva u Crnoj Gori, a samim tim i na opšti nivo cijena.
Pandemija se odrazila na smanjenje ekonomske aktivnosti, pa samim tim i na pad naplate budžetskih prihoda. Istovremeno, primjena socio-ekonomskih mjera za pomoć privredi i građanima pogođenim pandemijom rezultirala je rastom budžetskih rashoda, što je doprinijelo znatnom povećanju budžetskog deficita u odnosu na 2019. godinu. Deficit na nivou 10,1% BDP-a je uticao i na rast neto javnog duga, koji je u 2020. godini, prema podacima Ministarstva finansija, dostigao iznos od 84,3% BDP-a.
Deficit tekućeg računa platnog bilansa bilježi rast od 46,4% u 2020. godini u odnosu na 2019. godinu. Povećanje deficita je posljedica smanjenja suficita na računu usluga, naročito usljed pada prihoda od turizma i transporta zbog razvoja pandemije. Usljed otežane međunarodne razmjene, spoljnotrgovinski deficit bio je za 20,6% manji nego u 2019. i iznosio je 1,6 milijardi eura ili 39,1% BDP-a. I dalje postoji visok nivo uvozne zavisnosti, mada je ukupan uvoz roba smanjen za 19%, dok je izvoz smanjen za 12,2% u odnosu na 2019. godinu. Uprkos padu prihoda od turizma, na računu usluga zabilježen je suficit, ali za 82,2% manji nego u 2019. godini. Ovi podaci ukazuju na jednu od najvećih ranjivosti crnogorske privrede, a to je nizak stepen diverzifikacije proizvodne strukture.
Sveukupna ekonomska kretanja izazvana pandemijom negativno su se odrazila i na tržište rada gdje je došlo do pada zaposlenih i rasta nezaposlenih lica. Zabilježen je pad prosječnog broja zaposlenih od 13,2% u odnosu na prethodnu godinu, kao i godišnji rast stope nezaposlenosti u decembru 2020. Godine od 4,27 p.p., prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore. Prosječan broj registrovanih nezaposlenih lica u 2020. godini bio je viši za 13,4% nego u prethodnoj godini.
Centralna banka je u 2020. godini nastavila sa regulatornim aktivnostima u pravcu dalje harmonizacije regulatornog okvira sa pravnom tekovinom EU u oblasti bankarskog sektora, platnog prometa i u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Takođe, propisivanjem privremenih mjera, implementiranih kroz pet paketa mjera, Centralna banka je tokom 2020, uticala na očuvanje likvidnosti banaka, rast kreditnog potencijala i prelivanja likvidnosti ka stanovništvu i privredi. Pravovremena reakcija Centralne banke i balansirani paketi mjera uspešno su djelovali na očuvanje stabilnosti bankarskog sektora, ali i na očuvanje likvidnosti i solventnosti klijenata.
U tom pravcu CBCG je koristila obaveznu rezervu kao instrument monetarne politike u cilju očuvanja finansijske stabilnosti i podsticanja kreditne aktivnosti. Izmjenama Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore, smanjena je stopa obavezne rezerve banaka za dva procentna poena, čime se se bankama oslobodio dio sredstava za plasiranje privredi i stanovništvu, a u cilju smanjenja negativnog uticaja izazvanog pandemijom.
U julu 2020. godine uspješno je završen tvining projekat „Podrška regulaciji finansijskih usluga” koji je finansiran iz IPA 2014. Projekat je realizovan u saradnji sa konzorcijumom koji su činile Banka Njemačke, Hrvatska narodna banka, Banka Holandije, Njemačka savezna agencija za nadzor nad finansijskim uslugama (BaFin) i Hrvatska agencija za nadzor finansijskih usluga (HANFA). Projekat se odnosio na sve supervizore finansijskog sektora u Crnoj Gori, a njegov glavni cilj bio je obezbjeđivanje stabilnijih, održivijih i efikasnijih finansijskih usluga, usklađenih sa najboljim praksama EU, kao podrška razvoju privatnog sektora i jačanju konkurentnosti ekonomije. Tokom ovog projekta izrađena je regulative usklađena sa pravnim tekovinama EU, kojoj je u oblasti bankarstva fokus bio na implementaciji savremenih prudencijalnih supervizorskih standarda, kao i standarda u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, kao jednoj od obaveza Crne Gore u postupku pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji.
Sa ciljem daljeg jačanja povjerenja u bankarski sistem, Centralna banka je u 2020. započela proces procjene kvaliteta aktive (AQR), kao najefikasnijeg prudencionog instrumenta za procjenu kvaliteta aktive banaka. Procjena kvaliteta aktive crnogorskog bankarskog sistema obavlja se u skladu sa smjernicama i najboljom praksom propisanom priručnikom Evropske centralne banke.
Funkciju nadzora nad potrošačkim kreditiranjem, Centralna banka je realizovala vršeći ocjenu ostvarenog nivoa usklađenosti poslovanja sa propisima kojima se uređuje potrošačko kreditiranje, putem posrednih i neposrednih kontrola svih kreditora kojima je izdala dozvolu za rad. Ova funkcija je dodatno dobila na značaju u vrijeme primjene privremenih mjera, gdje je Centralna banka pružala pojašnjenja za pravilnu primjenu mjera donesenih u cilju ublažavanja negativnih uticaja pandemije na finansijski sistem.
U cilju uspostavljanja adekvatne funkcije sanacije banaka, Centralna banka je tokom 2020. godine intenzivno radila na kreiranju podzakonske regulative i uspostavljanju sveobuhvatnog regulatornog okvira za primjenu sanacionih ovlašćenja iz Zakona o sanaciji kreditnih institucija.
Na kraju prethodne godine u Crnoj Gori poslovalo je dvanaest banaka, devet mikrokreditnih finansijskih institucija, dvije lizing kompanije i jedna faktoring kompanija koje su bile pod kontinuiranim supervizorskim nadzorom Centralne banke. Bankarski sistem je, i pored negativnog uticaja pandemije, zadržao stabilnost, povećao otpornost i očuvao poslovanje. Tokom 2020. godine evidentirani su zadovoljavajući indikatori kod ključnih bilansnih pozicija, pad kamatnih stopa, uz blago lošiji kvalitet aktive. Uprkos naglašenim rizicima, bankarski sektor je pružio značajnu podršku privredi i stanovništvu tokom kriznog perioda.
Platni sistem Centralne banke je u 2020. godini poslovao stabilno i efikasno i obezbijedio maksimalnu raspoloživost (100%) i pouzdanost, kao i brzinu izvršavanja platnih transakcija. Ostvaren je niži obim i vrijednost realizovanog platnog prometa u odnosu na 2019. godinu za 8%, odnosno 10%, respektivno.
Centralna banka je upravljala međunarodnim rezervama na način koji je usklađen sa monetarnom politikom i kojim je obezbijeđeno nesmetano ispunjenje obaveza Crne Gore prema inostranstvu. Rukovodeći se načelima likvidnosti i sigurnosti ulaganja, a u skladu sa definisanom investicionom strategijom,
Centralna banka je efikasno upravljala sredstvima međunarodnih rezervi. Sve dospjele obaveze prema inostranstvu su realizovane, a korespondentski odnosi sa inostranim partnerima su u kontinuitetu unapređivani. Centralna banka je efikasno upravljala, kako sa sredstvima međunarodnih rezervi, tako i sa potrebama za gotovinom. Kontinuirano se pratilo stanje i tokovi gotovog novca, vršila procjena potreba i obezbjeđivala odgovarajuća količina i apoenska struktura novčanica i kovanog novca u eurima.
Saradnja sa međunarodnim finansijskim institucijama i organizacijama i drugim centralnim bankama je aktivno nastavljena i tokom 2020. godine, uprkos brojnim izazovima izazvanim pandemijom. Takođe, nastavljeno je sa ispunjavanjem obaveza koje Centralna banka ima u procesu pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji, kao i komunikacija sa MMF-om i Svjetskom bankom.
Naime, tokom 2020. godine, nastavljeno je sa ispunjavanjem svih obaveza za pregovaračka poglavlja koja se odnose na oblasti vezane za funkcije Centralne banke i kojima rukovode zaposleni u Centralnoj banci (IV Sloboda kretanja kapitala, IX Finansijske usluge i XVII Ekonomska i monetarna unija), i u kojima ima aktivnu ulogu (XVIII Statistika i XXXII Finansijski nadzor). Centralna banka je aktivno učestvovala u izradi Priloga za godišnji Izvještaj Evropske komisije za Crnu Goru, kao i u pripremi nacionalnih strateških dokumenata, kao što su Program ekonomskih reformi Crne Gore za period 2021−2023. godine i Program pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji 2021−2023. godine.
Centralna banka je i u godini krize izazvane pandemijom COVID-19, ostala dosljedna politici transparentnog informisanja javnosti o svim aspektima svog funkcionisanja, te je redovno i intenzivno održavala komunikaciju sa medijima i ostalom zainteresovanom javnošću. Prepoznajući da pandemija, osim po zdravlje ljudi, predstavlja i rizik za zdravlje i otpornost bankarskog sistema, Centralna banka je nastojala da kroz intenzivnu i kontinuiranu saradnju sa medijima doprinese podizanju nivoa informisanosti i boljem razumijevanju pozicije i uloge CBCG u doba krize. Posebnu pažnju u oblasti komunikacija, Centralna banka je ispoljila kroz pojačano informisanje javnosti u vezi sa primjenom privremenih mjera za ublažavanje negativnih uticaja pandemije na finansijski sistem.
Aktivnosti na unapređenju znanja zaposlenih nastavljene su i u 2020. godini, premda se, zbog pandemije, realizacija stručnog usavršavanja zaposlenih odvijala u nešto smanjenom obimu i uglavnom putem onlajn programa.
Značajna pažnja posvećena je i funkciji društvene odgovornosti Centralne banke, kroz mnogobrojne humanitarne aktivnosti, podršku aktivnostima od opšteg društvenog značaja, kao i podizanje nivoa finansijske edukacije i inkluzije.
Treba istaći da se Centralna banka pridružila institucijama, kompanijama i pojedincima u prikupljanju sredstava za borbu protiv pandemije i donirala značajna sredstva u ove svrhe. Takođe, obezbijeđena je i donacija za Republiku Hrvatsku za saniranje štete od posljedica razornog zemljotresa. U 2020. Su nastavljene redovne aktivnosti na obilježavanju Svjetske nedjelje novca i Svjetskog dana štednje, kao i dodjela Godišnje nagrade CBCG.
Finansijsko poslovanje Centralne banke u 2020. godini bilo je uspješno i odraz je odgovornog upravljanja svim sredstvima Centralne banke. Posebna pažnja je posvećena praćenju i analizi faktora koji utiču na ostvarivanje prihoda i izvršavanje rashoda, naročito u uslovima pandemije. Ukupno ostvareni prihodi Centralne banke bili su viši za 11,9% u odnosu na plan i za 1,93% u odnosu na prihode iz 2019. godine. Takođe, i troškovi poslovanja su odraz racionalnog poslovanja Centralne banke. Naime, troškovi poslovanja izvršeni su na nižem nivou od troškova iz 2019. godine za 0,43%, odnosno za 5,78% niže od plana. Kao rezultat ovakvog poslovanja Centralne banke, u 2020. godini ostvarena je neto dobit u iznosu od 5,12 miliona eura, što je kontinuitet rasta dobiti za prethodnih deset godina. Osnovni kapital povećan je za 6,38%, a ukupan kapital za 8,52% u odnosu na kraj prethodne godine. Raspodjela dobiti za 2020. godinu u iznosu od 5,12 miliona eura, realizovana je u skladu sa odredbama Zakona o Centralnoj banci Crne Gore i to na način da je u opšte rezerve izdvojeno 50%, odnosno 2,56 miliona eura, u specijalne rezerve 10% ili 511,77 hiljada eura i kao prihod budžeta Crne Gore 40% ili 2,05 miliona eura.
Ključni izazov u 2021. godini biće saniranje posljedica pandemije COVID-19, kao i očuvanje ukupne stabilnosti sistema i standarda stanovništva. Imajući u vidu i dalje prisutnu nestabilnost ukupnog makroekonomskog ambijenta, sigurno je da će se posljedice krize osjećati i u narednom periodu. Očekivanje Centralne banke je da će nakon uspješno sprovedene imunizacije, doći do oporavka, ali da će on ipak trajati duže od godinu dana. Na kreatorima politike je da sinergetski djeluju sa ciljem očuvanja potencijala rasta i da kroz zajedničku saradnju sa međunarodnim institucijama, naročito EU institucijama, pronađu adekvatan balans u kreiranju socioekonomskih mjera. Očuvanje stimulativnog poslovnog ambijenta, uz poštovanje međunarodnih standarda je ključno za materijalizaciju budućeg potencijalnog rasta”.
