Crnogorsko crkveno pitanje dva puta je ozbiljno problematizovano u posljednjih dvadeset godina. Prvi put početkom devedesetih godina prošloga vijeka. U to vrijeme, za većinsku javnosti, crnogorskoj Crkvi čak je bila upitna i povjesna egzistencija. Godine su trebale da ona postane neupitna činjenica i u povjesnom i u sadržinskom smislu. Drugi put ovo pitanje, takođe ozbiljno potresa javnu scenu tokom posljednje tri godine. Tome je razlog u činjenici da je državno pitanje već riješeno a i pitanje imenovanja i standardizacije crnogorskog jezika.
Preostalo je, dakle, da se riješi još samo crkveno pitanje. Njegovo rješenje uporno zahtijeva i evropska administracija iz Brisela. No, naša državna administracija po zahtjevu nespornog evropskog autroriteta pokušava da riješi spor između srpske i crnogorske crkve na način kojim se ne može riješiti. Čini to tako što zastupa, čak, dva oprečna rješenja zbog čega izaziva prilično nervoze na javnoj crkvenoj sceni.
Istovremeno, proizvodi i probleme koje rješava ad hoc, od prilike do prilike, uglavnom na štetu crnogorske Crkve. Dio crnogorske državne administracije naklonjen preosvećenom Amfilohiju i u saglasju s njim pokušava da pitanje crnogorske crkve riješi u formalnoj ravni kao da je to titularno i formalno pitanje. Mada se u ovom pitanju ne radi o nazivu već o suštini crkve koja drži u posjedu svu našu pokretnu i nepokretnu crkvenu imovinu - a ona je srpska. Nažalost, srpska je crkva suverenija od našeg suverena.
Drugi dio administracije razumijeva da je to pitanje karaktera jedne crkve. Prosto, atribut je simbolički određuje po nacionalnoj naravi ali i bez atributa ona je, u našem slučaju, uvijek ili srpska ili crnogorska crkva. To je zabluda: upravo nacionalni karakter pravoslavnih crkava ne dopušta im da budu nadnacionalne niti takve postoji u vaseljeni. Dakle, spor je u pitanju karaktera domicilne crkve u Crnoj Gori i on se ne može riješiti likvidacijom atributa srpska ispred imenice crkva, niti se može uspostaviti jedinstvo različitih nacionalnih karaktera u jednoj nadnacionalnoj pravoslavnoj crkvi koju zagovaraju dvije visoke državne adrese.
Rješenje crkvenog spora je u odgovoru na pitanje smisla i cilja postojanja srpske crkve u zemlji u kojoj je donedavno crnogorska crkva bila domicilna. Očito, srpska se Crkva protegla u dužini mača srpske države koja se 1918 godine postavila kao hegemon koja je imala ambiciju i sredstva da uspostavi kompetencije nad Crnom Gorom. To je bio i pokušaj da se izbriše crnogorski indetitet i egzistencija crnogorske države i crkve, što je ostalao i trajna i vječna ambicija beogradske patrijaršije.
Zato se ovo pitanje, nažalost, ne može civilizovano riješiti bez posredovanja državne ili administracije evropske Unije. Više puta je to potvrđeno iz beogradske crkvene filjaile na Cetinju koja odbija čak i da razgovara a kamo li da rješava ovo pitanje. S vremena na vrijeme, ne libi se da upotrijebi i bilo koju vrstu nasilja čak ukoliko i posumnja da joj je ugrožen ekskluzivni status u zemlji. Očito je, međutim, da će u bliskoj budućnosti takvog statusa morati da se odrekne, ili pregovorima ili pod prijetnjom državnih instrumenata.
Razlog za to leži u činjenici da se crnogorska Crkva u ovih dvadeset godina obnovila u mjeri koja zaslužuje svaki respekt. Čine je jedan Mitropolit, dvojica episkopa i deset svještenika. U bliskoj budućnosti može se očekivati da se broj episkopa i svještenika udvostruči; tada, moguće, crnogorska pravoslavna Crkva i proizvede u dostojanstvo Patrijarhata. Posljednje ispitivanje javnog mnjenja pokazalo je snažnu podršku javnosti crnogorskoj Crkvi. Čini mi se da je ta činjenica izazvala priličnu nervozu u nekim crkvenim, državnim i inostranim krugovima koja izaziva neprilične probleme. Ne mislim da se tako može spriječiti crnogorska Crkva da preuzme pune duhovne i imovinske kompetencije na cijeloj teritoriji, svim objektima i nad našim narodom. Zato nije daleko dan kada će se ovo pitanje rješavati za pregovaračkim stolom.
Ne sumnjam da će u tome morati da posreduje bilo naša bilo administracija evropske Unije. U protivnom suočiće se sa nezadovoljnom javnošću koja će ih prisiliti na takav gest, i njih i srpsku Crkvu.
