Crna Gora je zemlja kontrasta - prirodnih ali još više društvenih i političkih. Tako je, na primjer, ogromna većina građana Crne Gore izuzetno ponosna na svoju državu, a većina je zadovoljna i svakodnevnim životom. No, svaki drugi crnogorski građanin je nezadovoljan vladajućom političkom klasom! Dok opada povjerenje prema crnogorskim političarima, raste privrženost crnogorskim državnim simbolima - skoro dvije trećine građana podržava himnu, zastavu i grb. Podrška crnogorskom jeziku drastično je porasla ali se većina ipak protivi uvođenju dva nova slova u jezik čije imenovanje podržava...
Mnogo toga je podložno promjenama u životu savremenog crnogorskog građanina osim jedne, čini se vječne, stvari: proječan Crnogorac voli da država ima vođu jer je, kako kažu, „bez vođe svaki narod kao čovjek bez glave“.
Pobrojani stavovi tek su djelić opsežnog istraživanja javnog mnjenja koje je tokom juna organizovala Matica crnogorska uz logističku pomoć Centra za demokratiju i ljudska prava (CEDEM). Uzorak u istraživanju je bio dvostruko stratifikovan sa slučajnim izborom ispitanika unutar popisnih krugova, sa ukupnim brojem od 1001 ispitanika, što obezbjeđuje preciznost na nivou od oko tri odsto (preciznije: +/- 3.1%). U obimnom tekstu član Upravnog odbora Matice crnogorske Rade Bojović komentariše rezultate (kompletna analiza biće ovih dana objavljena na Portalu Analitika).
Istraživanje Matice crnogorske o identitetskim stavovima građana Crne Gore bila je, u stvari, potraga za odgonetanjem crnogorskog identitetskog koda, pokušaj da se odgovori na pitanje - ko je i što je savremeni Crnogorac?Kad su nezadovoljni – zadovoljni: Da vas upitaju: „Kada uzmete sve u obzir, koliko ste, ovih dana, zadovoljni svojim životom“, što bi bio vaš odgovor – uglavnom ste zadovoljni, nezadovoljni ste ili, možda, i nesrećni?
Većina crnogorskih građana - u godini kada teret ekonomske krize još pritiska i državni i kućni budžet - zadovoljna je kvalitetom vlastitog života! Na ponuđeno pitanje čak 58,3 odsto - dakle: svaki drugi čovjek u Crnoj Gori - zadovoljan je ili veoma zadovoljan a tek je svaki šesti (preciznije: 18 odsto) zaokružio je najnižu ocjenu 1 ili 2, što znači da je riječ o ljudima koji su ogorčeni odnosno veoma nezadovoljni sadašnjim životnim statusom.
U potpunom drugom pravcu se kreću odgovori građana na pitanje da li su zadovoljni kako se vodi država: gotovo svaki drugi čovjek (42,5) iskazuje nezadovoljstvo načinom na koji se upravlja Crnom Gorom, dok je tek svaki peti zadovoljan upravljačkim kvalitetima vladajuće političke klase. Slično je raspoloženje dostignutim nivoom demokratije: 60 odsto građana nije zadovoljno i smatra da bi u Crnoj Gori trebalo da bude više slobode.
„Podaci nedvosmisleno ukazuju na protivrječne stavove građana u pogledu percepcije ukupnog kvaliteta života u Crnoj Gori. Očigledno je da crnogorsko postsocijalističko društvo spada u izrazito socijalno neujednačene političke zajednice, što otvara pitanje pravednosti i socijalnog profila državne tranzicione ekonomske politike, ocjenjuje Rade Bojović podatke iz istraživanja Matice crnogorske.Neupitna nezavisnost: Četiri godine od referenduma, ideja nezavisnosti i dalje je vodeća u Crnoj Gori. Istini za volju, tek nešto više od polovine (51,2) građana bi za to dalo glas na referendumu. Taj podatak, izolovan od ostalih, mogao bi da pruži sliku o padu podrške nezavisnoj Crnoj Gori u odnosu na referendumski rezultat iz 2006. godine.
Nije, međutim, tako. Istraživanje Matice crnogorske pokazuje da se broj protivnika nezavisnosti drastično smanjio i da bi, danas, protiv samostalne Crne Gore glasala jedva trećina – 29,1 odsto ispitanika. Tako se referendumski jaz (55,5 : 44,5) u realnosti povećao u korist suverenista, nezavisna Crna Gora ima preimućtvo od - čak dvadeset i dva procenta.
Međutim, ne treba ignorisati broj onih koji ne bi uopšte glasali (11,6) ili su neodlučni (8,1). „Nasuprot brzoj međunarodnoj integraciji i odgovarajućoj spoljnopolitičkoj afirmaciji Crne Gore, stoji i dalje snažna domaća rezervisanost velikog dijela populacije“, komentariše Bojović, naglašavajući da je jasno da za značajan dio crnogorskih građana nezavisna Crna Gora i dalje predstavlja neželjenu političku zajednicu. „Takav politički stav predstavlja realnu prepreku za progresivne političke i socijalne promjene i očigledno traži adekvatan društveni odgovor, koji bi išao u pravcu što većeg državotvornog jedinstva, zaključuje Bojović.
Podrška simbolima: Da ovdje žive ponosni gorštaci, odavno se znalo. No, da je ogromna većina crnogorskih građana – nešto više 70 odsto – ponosna na državljanstvo mlade države, to jeste zanimljiva informacija.
Baš kao i podaci o popularnosti državnih simbola. Sudeći prema raspoloženju običnih građana, koji su daleko od skupštinskih razmirica, simboli crnogorske države su skoro dvotrećinski prihvaćeni. Pozitivan osjećaj prema himni i grbu gaji 62 odsto a prema zastavi 61 odsto crnogorskih građana. Izgleda da su žučne rasprave o promjeni ili opstanku državnih simbola gubljenje vremena i energije – građani su ih većinski prihvatili.
Podaci iz istraživanja Matice crnogorske ukazuju da građani Crne Gore pozdravljaju i državnu odluku o imenovanju i uvođenju crnogorski jezika: 38,2 odsto građana izjasnilo se da govori crnogorskim, dok je 41,6 odsto reklo da priča srpskim jezikom. Upoređivanje sa popisa ukazuje da je za dvadeset odsto (!) porastao „tabor“ pristalica crnogorskog jezika a da se za gotovo istovjetan procenat smanjio broj onih koji govore srpskim jezikom. Skoro svaki drugi građanin Crne Gre smatra da je sasvim u redu što je Ustavom utvrđeno postojanje crnogorskog jezika. Zanimljivo, uvođenje dva nova slova većina građana za sada ne prihvata (40,5) dok tek trećina ispitanika podržava tu pravopisnu novinu.
(Ne)tolerantni građani: Doskorašnje slike o Crnogorcima kao netolerantnim, isključivim ljudima istraživanje Matice crnogorske odsječno pobija. Nasuprot predrasudama, svaki drugi građanin pokazuje nizak nivo nacionalne isključivosti a svega 16,6 odsto pokazuje izuzetan nivo nacionalne isključivosti.
Uočljiva je, ipak, doza uzdržanosti i nekog surovo realnog slikanja naše stvarnosti: polovina crnogorskih građana (49,9) smatra da se među nacijama može ostvariti saradnja ali ne i potpuno povjerenje. Nije detaljnije istraženo ali je logično pretpostaviti da su dvadesetogodišnje iskustvo raspada Jugoslavije i etnički sukobi koji su plamtjeli početkom devedesetih doprinijeli ovakvom, rezervisanom, stavu građana. Baš kao što se srpska nacionalna zajednica osjeća ugroženo u suverenoj Crnoj Gori: 29 odsto Srba se osjeća nacionalno ugroženima u samostalnoj crnogorskoj državi.
Možda se nekome može učinti da je sve to bez razloga, možda se i taj podatak može tumačiti refleksom referendumskog rezultata, ali tu činjenicu mora poštovati crnogorska vlast i djelovati da taj osjećaj postane prošlost.
U realnom životu, na terenu, izgleda da nema isključivosti. Odgovori na pitanje što čini „istinskog Crnogorca“ navode na zaključak da su građani nekadašnje najmanje jugoslovenske države svjesni građanskog karaktera društva i, posebno, značaja poštovanja pravne države. Na pitanje da definišu koja osobina čini „istinskog Crnogorca“ čak 78 odsto građana je odgovorilo – poštovanje političkih institucija i zakona Crne Gore!
Tek onda slijede odrednice „crnogorsko porijeklo“ ili „rođenje u Crnoj Gori“ ili „korišćenje crnogorskog jezika“. Ispada da građani vrednuju istinskim Crnogorcima one ljude koji – poštuju institucije i zakone. Ni da živimo u Skandinaviji a ne na politički trusnom Balkanu!
I Rade Bojović, autor komentara u časopisu Matice crnogorske, uočava ovu „ekstremnu“ građansku orijentaciju. „Zanimljivo je da je pretežnu podršku ispitanika dobio stav kojim se implicitno favorizuje radikalniji koncept građanske države (nacija kao politička zajednica)“ konstatuje Bojović ali i naglašava da ne treba prenaglašavati građanski profilaciju prosječnog Crnogorca.
- Činjenica je da su faktori tipični za tradicionalni nacionalizam - porijeklo, jezik, vezanost za teritoriju i matično tlo - takođe veoma izraženi u opisu “istinskog” Crnogorca. Polarizacija između političke modernosti i političkog tradicionalizma je još uvijek snažna, što u realnosti predstavlja nesumnjive političke i društvene izazove, ocjenjuje Rade Bojović.Strahopoštovanje prema državi i vođi: Za razliku od atipičnog izjašnjavanja o toleranciji ili poštovanju zakona, prosječan Crnogorac je u istraživanju Matice crnogorske potvrdio tradicionalno lojalan odnos prema – vođama.
Preciznije rečeno: ljubav prema autoritetu vođe i snazi države. Svako ima sve što mu je potrebno kada je zemlja jaka – to je stav i bukvalno dvije trećine (67,1 odsto) crnogorskih građana. Mnogi bi voljeli i da ih neka jaka ličnost autoritativno predvodi. Čak 60 procenata građana potvrđuje devizu da je „bez vođe je svaki narod kao čovjek bez glave“. Možda je iz ova dva stava lakše razumjeti crnogorsku privrženost jakim političkim figurama koje se postavljaju kao državni autoriteti, poput Miloševića početkom devedesetih ili Đukanovića u posljednje dvije decenije.
U cjelini gledano, savremeno crnogorsko društvo je u značajnoj mjeri privrženo normama tradicionalnog nacionalizma i tom smislu ne odstupa previše od komparativnih rezultata koji su tipični za veći dio evropskih društava. Međutim, sasvim je drugo pitanje nacionalne strukture crnogorskog društva i načina na koji se tradicionalni nacionalizam u političkoj ravni ispoljava u Crnoj Gori, kaže Bojović.
O tradicionalnoj osnovi prosječnog crnogorskog građanina govori i procenat religioznosti: dvije trećine (68 dsto) građana sebe smatra religioznim osobama. Ali, Crnogorci ne žele da njihova država arbitrira - većina se zalaže za jednak tretman svih vjerskih zajednica, uključujući i suprotstavljene - Crnogorsku pravoslavnu crkvu i Srpsku pravoslavnu crkvu. Zanimljivo je da se crnogorski građani, od kojih je velika većina religiozna, zalaže za laičku državu koja „ne treba da se miješa u crkvene poslove“ .
Društvo na vječnoj prekretnici: Istraživanje Matice crnogorske koje će u ponedjeljak ugledati svjetlo dana u crnogorskim knjižarama skreće pažnju na brojne crnogorske identitetske specifičnosti.
Prije svega, sasvim je jasno da samostalna crnogorska država ni dan-danas, četiri godine od sudbonosnog 21. maja, nije prihvaćena od značajnog dijela populacije. „Crnogorska država se još uvijek ne može smatrati konsolidovanom i stabilnom državnom zajednicom, jer je očigledno da je njen unutrašnji legitimitet nedovoljan i ranjiv. Iako je u pitanju politička manjina, značajan broj građana suštinski se još nije pomirio sa crnogorskom nezavisnošću, nadajući političkom obrtu koji bi mogao da otvori pitanje kredibilnosti suverene države, ocjenjuje Bojović.
Nacionalna podijeljenost, koja reflektuje različite poglede na državu Crnu Goru, samo je je djelić mozaika podijeljenog crnogorskog društva: kontrasti oko koncepta građanske države, sporenja oko crkve, jezika, novih slova...Možda će se nekima sva ta identitetska pitanja činiti kao kopanje po utrobi društva ali istraživanje Matice crnogorske upravo govori da priča o identitetu mora biti ispričana do kraja i riješena na zadovoljstvoo svih. Da se jednog dana ne bi, kao onomad početkom devedesetih, vratila kao istorijska kazna zbog nedovršenih poslova.
Draško ĐURANOVIĆ
