Članovi i članice Evropskog parlamenta u pismu Vladi Crne Gore iznijeli su svoje procjene mjera potrebnih za punu implementaciju Poglavlja 23, i to potpunu implementaciju Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola kroz usklađivanje zakonodavnog okvira, te usvajanje aktuelnog Nacrta zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja.
Navode da bi se tim zakonom uskladio crnogorski pravni okvir sa sudskom praksom Evropskog suda za ljudska prava i drugim međunarodnim standardima u vezi sa pravnim prepoznavanjem rodnog identiteta, te da je kao takav ključan u pristupu Crne Gore Evropskoj Uniji.
Pismo prenosimo integralno:
Poštovani predsjedniče Vlade Milojko Spajiću,
poštovani ministre za ljudska i manjinska prava Fatmire Đeka,
Mi, dolje potpisani članovi Evropskog parlamenta, obraćamo vam se u vezi sa Izvještajem EU o procjeni ispunjenja privremenih mjerila za Crnu Goru za Poglavlje 23 o pravosuđu i osnovnim pravima, usvojenom 21. juna ove godine. Kao što znate, ovaj izvještaj predstavlja ocjenu napretka koji je Crna Gora postigla u implementaciji Poglavlja 23, kao i konačnih mjerila koje je potrebno ispuniti kako bi se poglavlje zatvorilo. Izvještaj takođe traži od vaše Vlade da usvoji novi Akcioni plan za implementaciju ovog poglavlja. Na osnovu procjene EU, želimo da istaknemo ključne aspekte koje treba uključiti u akcioni plan kako bi se unaprijedila prava i životi LGBTIQ+ osoba u Crnoj Gori.
U svojoj procjeni mjera koje je potrebno preduzeti za punu implementaciju Poglavlja 23, EU je pozvala Crnu Goru da „intenzivira napore kako bi zaštitila prava LGBTIQ osoba na vjerodostojan i sistematičan način, uključujući usklađivanje zakonodavnog okvira sa Zakonom o životnom partnerstvu lica istog pola, te poziva Crnu Goru da obrati posebnu pažnju na ispravno sprovođenje prava i sloboda utvrđenih Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, njenim protokolima, njenom sudskom praksom i na sprovođenje presuda Evropskog suda za ljudska prava“. Posebno se ističe da se Poglavlje 23 može zatvoriti samo kada Crna Gora, između ostalog, „obezbijedi efikasno sprovođenje i primjenu prava i sloboda utvrđenih Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, njenim protokolima i sudskom praksom Evropskog suda za ljudska prava“.
Ponovo ističemo poziv za potpunu implementaciju Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola kroz usklađivanje zakonodavnog okvira, i naglašavamo to kao ključni korak ka poboljšanju života i prava LGBTIQ+ osoba. Takođe bismo željeli da skrenemo pažnju na potrebu za usvajanjem drugog zakonodavnog akta koji bi, kada bude usvojen, značajno unaprijedio živote i prava LGBTIQ+ osoba. Ovaj zakonodavni okvir je aktuelni Nacrt zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja koji bi uskladio crnogorski pravni okvir sa sudskom praksom Evropskog suda za ljudska prava i drugim međunarodnim standardima u vezi sa pravnim prepoznavanjem rodnog identiteta. Takođe bi pozitivno odgovorio na poslednje poglavlje Izvještaja o napretku Evropske komisije za Crnu Goru, koje ukazuje na to da Nacrt zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta još uvijek nije usvojen.
Postojeća procedura pravnog prepoznavanja rodnog identiteta u Crnoj Gori zahtijeva da i maloljetne i punoljetne osobe prolaze kroz obaveznu sterilizaciju kako bi ostvarile pravo na promjenu oznake pola, a procedura se ne zasniva na samoodređenju. Ova ograničenja su u suprotnosti sa međunarodnim i evropskim standardima ljudskih prava.
Parlamentarna skupština Savjeta Evrope (PACE) pozvala je države članice da „razviju brze, transparentne i dostupne procedure zasnovane na samoodređenju“. Posebno se zalaže za ukidanje pravnih zahtjeva za sterilizaciju i druge obavezne medicinske tretmane kako bi se omogućio pristup pravnom prepoznavanju rodnog identiteta. Dana 14. marta 2024. godine, komesarka Savjeta Evrope za ljudska prava objavila je izvještaj o ljudskim pravima transrodnih osoba u Evropi. Jedna od preporuka za osiguranje punog uživanja ljudskih prava trans osoba jeste da države članice „usvoje zakone koji garantuju pristup brzim, transparentnim i dostupnim administrativnim procedurama za pravno prepoznavanje rodnog identiteta zasnovanog na samoodređenju. Ove procedure treba da budu dostupne i maloljetnicima uz poštovanje njihovih stavova, zrelosti i najboljeg interesa, idealno bez proizvoljnih starosnih ograničenja.“
Što se tiče sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava, čija implementacija je zahtijevana od strane EU kako bi se ispunila mjerila za zatvaranje Poglavlja 23, bilo je nekoliko slučajeva u kojima je Sud presudio da odsustvo regulatornog okvira za pravno prepoznavanje rodnog identiteta predstavlja kršenje člana 8 Konvencije.
U presudi iz 2019. godine u predmetu X protiv Sjeverne Makedonije, Sud je naveo preporuku CM/Rec(2010)5, napominjući da procedure za pravno prepoznavanje rodnog identiteta treba da budu „brze, transparentne i dostupne“. Najnovija presuda Evropskog suda za ljudska prava o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta donesena je u decembru 2022. godine protiv Gruzije (A.D. i drugi protiv Gruzije). Sud je utvrdio povredu člana 8 Evropske konvencije o ljudskim pravima zbog toga što Gruzija nije imala brzu, dostupnu i transparentnu proceduru za pravno prepoznavanje rodnog identiteta, a njihova trenutna praksa sadrži zahtjev za invazivne hirurške intervencije (procedure prilagođavanja pola) kako bi trans osobe mogle promijeniti oznaku pola u identifikacionim dokumentima.
Pozdravljamo Nacrt zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta koji je vaša Vlada pripremila u saradnji s LGBTIQ+ civilnim sektorom. Ovaj zakon, ako bude usvojen, doveo bi Crnu Goru u sklad sa sudskom praksom Evropskog suda za ljudska prava u vezi s pravnim prepoznavanjem rodnog identiteta i predstavljao ključni korak ka unapređenju zaštitnog okvira za LGBTIQ+ osobe u Crnoj Gori. Zapažamo da je ovaj zakon uključen u Vladin program za pristupanje Crne Gore EU za period 2023-2024. godine, i tražimo da bude uključen i u novi akcioni plan Vlade za implementaciju Poglavlja 23, na osnovu gore navedenih zahtjeva sadržanih u Izvještaju o procjeni privremenih mjerila EU.
