Američko biračko tijelo izabralo je 3. novembra nove predstavnike vlasti, ali u političkom životu te zemlje nije se pojavilo mnogo novih lica. U debatama, posebno onim koje pokreću korisnici foruma i servisa kao što su Reddit i Quora, dominiraju pitanja zašto su američki političari toliko stari, da li su SAD zemlja sa najstarijim političarima na svijetu, kuda to može odvesti tu zemlju i može li se taj trend odsaziti na ostatak planete.
Novoizabrani predsjednik Džo Bajden biće najstariji Amerikanac u istoriji te zemlje koji je položio zakletvu za predsjednika. Sa 78 godina biće stariji i od prethodnog najstarijeg predsjednika svih vremena, koji je sa 77 godina napustio funkciju, a to je bio Ronald Reagan. Najstariji pri ulasku u Bijelu kuću bio je Donald Tramp, koji je zakletvu položio sa 70 godina, nešto više od Regana koji je to učinio 17 dana prije svog 70. rođendana i do tada držao rekord kao najstariji izabrani američki predsjednik i to u dva mandata.
Predsjednica Predstavničkog doma Nensi Pelosi ima 80 godina, njeni najbliži saradnici - lider demokrata u Predstavničkom domu Steni Hojer 81, a poslanik demokrata Džejms Kliburn 80. Vođa većine u Senatu Mič Mekonel ima 78 godina, a ukoliko demokrate dobiju mogućnost da njihov član bude na toj poziciji, zamijenio bi ga Čarls Šimer, koji će 23. novembra napuniti 70 godina.
Šimer će biti jedan od 23 člana Senata u sedamdesetim godinama ili starijih, od kojih je šest republikanaca i 17 demokrata. Među njima je četvoro onih koji imaju više od 85 godina, a to su republikanci Ričard Šelbi, Džejms Inhofe i Čarls Grasli, kao i demokratkinja Dajan Fajnstajn.
Gerontokratija – razlog za optimizam
Ako bi se pesimistički gledalo na ono što se u političkim komentarima sve češće naziva vašingtonskom gerontokratijom preovladao bi stav da je ova pojava jedan od simptoma nacionalnog propadanja, koji na neki ružan način pojedine podsjeća na sovjetske generalne sekretare slabog zdravlja, koji su zaredom umirali u posljednjim godinama Hladnog rata. U godinama prije raspada SSSR američka javnost je na njihove političke predstavnike gledala s čuđenjem, komentari bi bili puni podsmijeha, američke javne ličnosti komentarisali bi kako djeluju kao da su preparirani kada se tokom vojnih parada poredaju pred moskovskom javnošću. Ipak, najstariji među njima bio je Leonid Brežnjev, generalni sekretar Komunističke partije Sovjetskog Saveza, koji je posljednje dane na toj funkciji proveo sa 76 godina, što je znatno niže od prosjeka godina vodećih američkih političkih lidera današnjice.
Prosječna starost članova dosadašnjeg saziva Predstavničkog doma bila je 58, a Senata 63 godine, više i od prethodnog u kojem je prosjek u Senatu bio 62 godine, čineći ga najstarijim u istoriji. Prosječna starost u Kongresu opadala je tokom 1970-ih, ali je 1980-ih počela da se povećava. Iz takvog ugla gledano još izraženiji je kontrast između moći političkih veterana i energije koju donose političari kao na primjer najmlađa članica Kongresa Aleksandrija Okasio Kortez (31) iz Demokratske partije ili senator Misurija Džoš Holi (40) iz Republikanske partije. No, mnogo je optimističnije, ili čak realističnije, pretpostaviti da je grupa političara rođenih početkom 1940-ih upravo ono što Sjedinjenim Državama treba u ovom nestabilnom i opasnom trenutku.
Gerontokratija, koja doslovno znači vladavina starih, pojam je kod kojeg se od nastanka do danas mijenjala suština onoga što označava. Poštovanje autoriteta, iskustva i mudrosti bio je jedan od osnovnih principa u antičkoj Grčkoj, gdje se tiranijom nazivalo vrijeme u kojem stari počinju da se boje mladih. Posebno naglašavanje vrijednosti odvog sistema dao je Platon u „Državi“. Pojam se kasnije sve više širio na manje poželjen oblike vladavine, pa je poslužio i za nazivanje oligarhijskog pristupa u kojem grupa ljudi često koristi godine starosti da bi istakle moć i autoritet, nekada i u odsustvu drugih prednosti.
Građenje političke karijere
Bajden je u obraćanju 3. novembra najavio da će mu zadatak biti obnavljanje jedinstva nakon četvorogodišnjeg rasplamsavanja podjela u svim oblastima. Govor je obilovao izrazima kao što su „strpljenje“ i „smirenost“, koje se rijetko mogu čuti u obraćanjima mlađih političara. Ipak, Bajden i političari njegove generacije iskusili su, a i dobro pamte, godine političkog djelovanja prije nego što je došlo do oštrih unutarpartijskih ratova otkako je Njut Grinič pokrenuo „Republikansku revoluciju“ i 1994. godine preuzeo partijsko liderstvo.
Godine u kojima su se formirale političke karijere starijih političara bile su burne 1960-e i 1970-e, tokom kojih je pred Senatom i Kongresom bio niz izazova u svim oblastima. Razlika između njih tada i današnjih mladih političara je u tome što početke svoje političke karijere vežu za kretanje holovima Kongresa, umjesto izlazaka na ulicu i djelovanje u konvencionalnoj izbornoj politici, a ne na društvenim mrežama.
Bajden je postao senator 1973. godine, sa svega 30 godina, što je donja granica za tu funkciju, Pelosi i Hojer počeli su u svojoj matičnoj državi Merilendu političku karijeru kao pomoćnici demokratskog senatora Danijela Brustera, Kliburn, koji je crnac, postao je proteže umjerenog demokratskog guvernera Južne Karoline i tek sa 52 godine ušao u predstavnički dom... Dakle, put američkih političara ove generacije do današnjih funkcija bio je postepen, bez preskakanja koraka.
Od tada se mnogo toga promijenilo. Današnje uključivanje u politiku ljudi mlađih generacija funkcioniše na principu negativnog udruživanja i snažno podstiče netrpeljivost. Samouvjerenost većine mladih političara bazirana je na doživljaju da je ispravna stvar za koju se zalažu (ili češće – da je nepoželjna politika protiv koje se bore), pa zaslijepljeni tim osjećajem često ne uočavaju sopstvene nedostatke i preskaču korake na putu do političke zrelosti.
Godine angažmana prije sadašnjih funkcija starijim političarima daju veću političku slobodu djelovanja nego ikada ranije u njihovim dugim političkim karijerama. Oni više nemaju lične ambicije, niti volju za dokazivanjem da bi dobili još jedan mandat – njihova želja je da uđu u istoriju kao donosioci najboljih odluka za svijet kakav su godinama gradili.
Bajden ni među 10 najstarijih lidera na svijetu
Ipak, ni Bajdenovo predsjedavanje neće uvrstiti SAD među zemlje sa najstarijim političkim liderima. Prvih 10 mjesta na ovoj listi ipak pripada nešto starijima – na vrhu he britanska kraljica Elizabeta II sa 94 godinem slijedi kubanski Raul Kastro sa 89, vrhovni general Belizea Kolvil Jang sa 87, predsjednik Kameruna Pol Bija sa 87, predjsednik Libana Mišel Aun sa 85, palestinski predsjednik Mahmud Abas sa 84, kralj Saudijske Arabije Salman ibn Abdulazis el Saud sa 84, poglavar Vatikana papa Franjo sa 83, norveški kralj Herald V sa 83 i vladar Bahama Kornelijus Smit sa 83.
Kada je riječ o američkim predsjednicima, najstariji u istoriji na funkcijama, nakon Trampa i Regana, kao i Vilijama Henrija Harisona, koji je 1841. na predsjedničkoj funkciji proveo svega 31 dan i umro u 69. godini bili su Džejms Bjukenan, koji je položio zakletvu sa 65 godina, a sa nje otišao sa 69, Džordž Buš stariji (64-68), Zekeri Tejlor, koji je zakletvu položio sa 64 godine, ali je umro već u drugoj godini predsjedavanja, Dvajt Ajzenhauer (62-80), Endru Džekson (61-69) i Džon Adams (61-65). Najdugovječniji američki predsjednici, bez obzira na trajanje funkcije, bili su Džimi Karter, koji danas ima 96 godina, Džordž Buš stariji, koji je živio 94 godine, Džerald Ford (93), Ronald Regan (90), Džomn Adams (90) i Herbert Huver (90).
Obama i Klinton među petoricom najmlađih u SAD
Među pet najmlađih Amerikanaca u istoriji koji su preuzeli predsjedničku funkciju spadaju Bil Klinton i Barak Obama. Najmlađi koji je položio zakletvu bio je Teodor Ruzvelt sa 42 godine, slijedi Džon Kenedi sa 43, Bil Klinton sa 46, Julisiz Grant sa 46 te Barak Obama sa 47.
Najmlađe lidere imaju San Marino – Alesandro Kardeli (29), Austrija – Sebastijan Kurc (34), Finska – Sana Marin (34), Sjeverna Koreja – Kim Džong Un (37) i El Salvador – Najib Bukele (39).
Nazire li se kraj ejdžizmu?
Američki psiholozi i sociolozi povjerenje političkoj eliti starijoj od 70 ili češto 80 godina smatraju i pobjedom nad ejdžizmom (ageism), koji je u pojedinim životnim segmentima bio veoma izražena, a za koji sve do 1969. godine nije bilo naziva. U pitanju je pojava koja se odnosi na sistematsko diskriminisanje ljudi jer su stari, a održava se kroz negativne stereotipe i mitove koji se tiču ove društvene grupe. Za ovu pojavu nije bilo imena do 1969. godine, kada je termin „ageism“ počeo da koristi američki gerontolog i psihijatar dr Robert Batler.
Prema ocjeni Svjetske zdravstvene organizacije edžizam je široko rasprostranjena i podmukla praksa koja štetno djeluje na zdravlje starijih ljudi. SZO naglašava da je za veliki broj ove populacije ejdžizam savkodnevni izazov, posebno kada je u pitanju zapošljavanje, pružanje socijalnih usluga ili plasiranje stereotipa u medijima, jer marginalizuje i isključuje starije ljude iz učešća u društvenom životu.
Ovdje ipak nije riječ o humoru, poput onog tipičnog za voditelja Džimija Felona, koji je za unutarstranačkog kandidata demokrata Bernija Sandersa (77) u šali (na kojoj Sanders nije zamjerio) rekao da je bio prisutan prilikom potpisivanja Ustava SAD (inače potpisan 1787. godine), a da mu je podrška u kampanji Metamucil, već o nevidljivom imperativu potrošačkog društva da se forsira mladolikost i sakrivanje godina, kao i u poslovnom svijetu, u kojem se sve više ističe potreba za dolaskom mladog kadra, jer se stariji proziva zbog nefleksibilnosti, usporenosti i neinventivnosti, praveći skrivene napade na starost koji su činili da se milioni starijih Amerikanaca osjećaju nepoželjno za uključivanje u društveno-političke aktivnosti.
Bajdenovo predsjedavanje moglo bi preokrenuti ovaj trend i podstaći uključivanje iskusnijih i mudrijih u procese donošenja odluka širom svijeta. Prema američkom Ustavu minimalan broj godina za kandidaturu za predsjednika te zemlje je 35, a dok se globalna javnost pita može li se za tu funkciju bit previše star ovaj dokument na to ne daje odgovor, a naredne četiri godine trebalo bi da nas uvjere zašto je propisano baš tako.
