Visoko uzdignuta ruka, obmotana crnim kukastim krstom. Nacistički pozdrav preplavio je Evropu od zloslutne 1939. godine. Okupirao istorijske prijestonice drevnih civilizacija i filozofije, žarišta umjetnosti, kulture i nauke; porobio centre aristokratije, diplomatije i političke misli; osvojio bogate trgovačke luke i središta industrije. Sa starih, renesansnih i baroknih zdanja, kultnih pozorišta, muzeja, bioskopa, hotela i gostionica, nestali su amblemi državnosti, obilježja nezavisnosti, grbovi plemićkih familija, portreti nacionalnih junaka. Gasila se razigranost i polet knjižara i biblioteka, samostalnost i umnost univerziteta. Fašističke horde zlokobno streme, stoljećima netaknutoj, odavno uljuljkanoj engleskoj monarhiji, nezadrživo nadiru i ka istoku. Nacionalni komitet oslobođenja Francuske boravi u otmjenoj vili prestižnog St. James parka, nadomak Bakingemske palate. Kraljevske i plemićke loze Starog kontinenta ušuškane u elitnim londonskim četvrtima. Podrhtava neutralnost Švajcarske. Veliki valovi i dubine Atlantika, daljine i nedodirljive Sjedinjene Američke Države. Jedino je prkosni pozdrav stisnutom pesnicom zračio odlučnošću, nepokolebljivošću, besmrtnošću dostojne antičkih junaka. Izvirao iz mitskog stijenja, opjevanog, ljutog, crnogorskog krša i nije prihvatao slom duha nacije, izdaju sjena i djela glasovitih predaka. Ropstvo i podaništvo nije klijalo u Crnoj Gori. Njeni istinski sinovi, prekaljeni borci ,,Republikanske armije Španije“ i međunarodnih brigada, s nesalomljivim ,,No pasaran“ vraćaju se domovini, epskoj zemlji crnogorskoj.
Ustaničke baklje
Trinaestojulske, ustaničke baklje slobode 1941. Jedinstvene. Prve u porobljenoj Evropi. Kako i dolikuje Crnogorcima. Od Virpazara, Čeva do Berana đe je formiran prvi Narodnooslobodilački odbor u tadašnjoj potopljenoj Jugoslaviji. Trofejno oružje, revolveri ,,gaseri“ i ,,naganti“ iz oslobodilačkih ratova s Otomanskom imperijom i Austrougarskim carstvom,
kratke puške ,,talijanke“, oteti ,,šmajseri“ i ,,berete“ i po koji mitraljez u partizanskim bataljonima ,,Miljan Vukov“, ,,Marko Miljanov“, ,,Jole Piletić“, ,,Bajo Pivljanin“, nazvani po silnim vojvodama, serdaru i hajduku, neustrašivim ratnicima, čija djela su natapala tradicijom neosvojivosti rodoljube Crne Gore. Uzdizali su sjetnu simboliku starog, slavnog, crnogorskog krstaš barjaka, koji poslije gordih komitskih zanosa, iz skrovitih škrinja, sa junačkih ognjišta, nakon godina mraka, bljesnu odsjajem nepokornosti i ponovo, ponosno zavijori u snažnim antifašističkim rukama na Belvederskim demonstracijama 1936.
Diplomatski proboji
Plameni razgorjelih, herojskih vatri veselo su poskakivali; radovali se slobodi, darovali zlatnu boju srpa i čekića. Pronosili ih crnogorski partizani, komunisti, proleteri, od Pljevaljske bitke, Neretve, Sutjeske… Snažno su plamtjele partizanske vatre; crvene, jarke boje, razbuktane na prolivenoj krvi napredne, dične crnogorske mladosti; skojevaca, antifašista, patriota, sjedinjene sa crvenim zvijezdama petokrakama. Nijesu ih ugasile strašne grmljavine avijacije, smrtonosne munje i olovne kiše neprijateljskih bombi sručenih iz zlokobnih ,,messerschmitta“ i ,,štuka“. Saveznički, britanski piloti iz ,,hurricanea“ i ,,spitfirea“ s nevjericom, divili su se užarenim tačkama, veličanstvenim partizanskim vatrama, koje su osvjetljavale pobjedničke staze, plodne brazde bratstva i jedinstva. Glas hrabrosti i časti uzdizao se do operskih visina. More slobode talasalo je do Kazablanke, Teherana, međunarodnih konferencija saveznika, razgovora predsjednika velikih sila. Krvave epopeje Ljubinog groba, Vilića Gumna, Zelengore, iskale su svileni, međunarodni plet formalnog priznanja. I opet borba, diplomatska. Interesne sfere. Vojnička, čvrsta olovka neumoljivo crta buduće granice Evrope.
Napokon, podstrek! Jasna poruka iz Londona, iz Parlamenta Ujedinjenog Kraljevstva, Antoni Idn, dugogodišnji ministar vanjskih djela, decembra 1943. izjavljuje: ,,Već mnogo mjeseci srce i duša otpora protiv neprijatelja u Jugoslaviji bili su partizani sa svojim vrhovnim komandantom generalom Titom.
Iz svih izvještaja koje smo primili jasno je da partizani zadržavaju i angažuju veliki broj njemačkih divizija. Mi činimo sve što možemo da ih snabdijemo municijom i da ih podržimo na svaki mogući način. Našu akciju u vezi s ovim, naravno, podržavaju i naši saveznici… Sovjetska vlada i vlada Sjedinjenih Američkih Država.“ Nakon otmjenih aristokrata Ficroja Maklejna i Vilijama Dikina, šefova britanskih vojnih misija, ličnih prijatelja harizmatičnog državnika Vinstona Čerčila, kao i oficira SAD, konačno, uz podršku Royal Air Force (Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva Velike Britanije), u Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske stiže general Kornejev i vojna misija Sovjetskog Saveza.
Diplomatski proboji Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije, nadahnuti nepokolebljivošću slavne Treće divizije, legendarnog komandanta Save Kovačevića.
Nosila ih je hrabrost proleterskih brigada, genijalnost, srčanost njihovih vojskovođa, Crnogoraca, Peka Dapčevića i Danila Lekića, oštroumnost i lucidnost Koče Popovića i neizbrisiv pečat Tita, jedinog vrhovnog komandanta u višegodišnjem krvavom ratu koji nije nosio paradnu uniformu, već ožiljke i rane iz surovih borbi sa fašistima, kao i hiljade njegovih drugova i boraca. Neukrotiva Narodnooslobodilačka borba imala je dubok jaz, jasan pravac nacionalne ravnopravnosti, neprestanu bujicu ratnika, odvažnih crnogorskih partizana.
Predratni advokat, narodni heroj, omiljeni predśednik Blažo Jovanović govorio je o gordoj epopeji svijetle crnogorske povijesti: ,,U borbi su se našle tri generacije, ali jedna ideja i jedna akcija, ‘Smrt fašizmu sloboda narodu’… Više nego ikada u svojoj slavnoj istoriji izdigla se Crna Gora u ustanku i socijalističkoj revoluciji. Otvorila se nova epoha u životu crnogorskog naroda, epoha napretka, bratstva i konačnog nestajanja ugnjetača svih vrsta“.
Veličanstvene Trinaestojulske ustaničke baklje slobode 1941. i vatre državnosti Crne Gore, prkosno i ponosno, postojano plamte na zlatnim i srebrnim svijećnjacima, u raskošnim zdanjima, rezidencijama, salonima i blistavim odajama širom svijeta, sjetnim dušama i toplim srcima našeg iseljeništva. Crnogorske vatre plamte i pamte; neugasli žar i radosno pucketanje suverenosti.
(Autor je crnogorski diplomata)
