Inicijativa za podizanje spomen obilježja Svetom Vladimiru i Kosari na mjestu čuvenog manastira Prečista Krajinska je lijep gest i iza takve inicijative stoje plemeniti motivi, ali ona nije izvodljiva. Prečista Krajinska je kao spomenik kulture obilježje samo po sebi i tamo ne bi trebalo ništa raditi – kaže za Portal Analitika ugledni istoričar umjetnosti Aleksandar Čilikov.
Nedavno su inicijativu za podizanje spomen obilježja na Prečistoj Krajinskoj predsjednicima Crne Gore i Makedonije Filipu Vujanoviću i Đorđu Ivanovu uputili predstavnici Zajednice Crnogoraca u Makedoniji i Makedonaca u Crnoj Gori. Oni su naveli da izuzetna priča o Vladimiru i Kosari koja je obilježila 11. vijek treba da bude i simbol viševjekovnog crogorsko- makedonskog prijateljstva.
Istoričar umjetnosti Aleksandar Čilikov naglašava da manastirski kompleks Prečiste Krajinske još nije dovoljno istražen.
-Kompleks i njegova geneza nije do kraja u nauci definisan. Tamo su vršena značajna arheološka istraživanja i ona su ustanovila, što se tiče arhitekture koju vidimo danas, da ona potiče s početka 15 vijeka, kada je napravljena jedna velika obnova kompleksa za vrijeme Balšića. To je vrijeme kraja njihove vladavine, kada je u jednom kratkom periodu tu bilo i sjedište Zetske mitropolije. To je vrlo pouzdan podatak. Međutim, prilikom tih istraživanja nađen je, istina, dosta skroman broj materijalnih nalaza koji se smještaju u vrijeme 11. i 12. vijeka. Potrebno je nastaviti dalja istraživanja i planom Ministarstva kulture o arheološkim istraživanjima do 2016. godine, predviđeno je da se u ovoj godini radi na kompleksu Prečiste Krajinske, kaže Čilikov.Naš sagovornik naglašava da se mora sačekati da se izvrše istraživanja, jer prema istorijskim izvorima tamo se nije nalazio samo manastir, čije je ktitor bio čuveni knez Vladimir, nego se nalazio i njegov dvorac. “Dodatna istraživanja su neophodna. Kada se taj posao završi, a on će dugo trajati, onda se eventualno može govoriti o nekim spomen obilježjima, mada ja mislim da je lokalitet spomenik sam po sebi i da tamo ne bi trebalo ništa raditi“, ističe Čilikov.
ANALITIKA: Poznato je da sa gradnjom u okviru spomeničnih kompleksa treba biti vrlo oprezan, kao i da je neophodna saglasnost nadležnih institucija...
ČILIKOV: U pravu ste. To je spomenik kulture visoke kategorije spomenične vrijednosti i tamo je izvršena djelimična rekonstrukcija jedne dosta velike manastirske kule. Međutim, sve dok se ne završe istraživanja i ne ustanove faze geneze razvoja kompleksa, tamo se ne može govoriti o nikakvoj rekonstrukciji, niti totalnoj rekonstrukciji nekadašnje crkve i drugih objekata, koji su tu postojali. O eventualnoj rekonstrukciji sud treba da daju relevantni stručnjaci, poslije obavljenih istraživanja i arheoloških i arhivskih.
ANALITIKA: Recite nam nešto o Prečistoj Krajinskoj, koliko je ona važna za našu istoriju. Čini se da su to djelovi prošlosti o kojima nedovoljno znamo.
ČILIKOV: Prečista Krajinska je jedno od najznačajnijih svetilišta prve crnogorske države Duklje. Prema nekim istorijskim izvorima tamo je u okviru kompleksa postojao dvor Vladimira vladara Duklje, a Vladimir je legendarna ličnost. On je i vladar i svetac. Svi su čuli za tu izvanrednu priču o Vladimiru i Kosari. To je jedno od najljepših srednjevjekovnih dijela, ne samo kod nas, već u Evropi. Reći ću samo neke detalje. Vladimir je mučenički stradao tako što je na prevaru bio doveden kod sinovca makedonskog cara Samuila, koji mu je odrubio glavu. Sahranjen je u Prečistoj Krajinskoj, a njegova žena Kosara, koja je bila Samuilova ćerka, se zamonašila, prema jednom podatku pod imenom Teodora, i sahranjena je uz svoga muža. Kasnije su njegove mošti preseljene i danas se nalaze u Tirani. To je dugo bilo kultno mjesto, jer je on čak i za života smatran za sveca. Poslije je dobio titulu beatus, što je prva faza prema kanonizaciji. Tada je crkva bila jedinstvena. Kasnije je prihvaćen kao svetac i kod pravoslavaca. Prečista Krajinska je mjesto koje se vjekovima obilazilo i imalo je uticaja na politički i kulturni život srednjovjekovne Duklje, a kasnije Zete. To je svetilište koje nema samo duhovni značaj, već za nas ima i istorijski, politički i kulturni značaj.
ANALITIKA: Interesantna je legenda o Vladimiru i Kosari, o njihovoj ljubavi. Inicijatori je pominju kao početak viševjekovnog prijateljstva između Crne Gore i Makedonije.
ČILIKOV: To je zaista jedna divna priča. Razumijem inicijatore potpuno, ali mi treba da istražimo kompleks i da mu kao država posvetimo punu pažnju. Stručnjaci treba da odrede da li će to biti konzervirani arheološki lokalitet, ili će se raditi neke rekonstrukcije. Međutim, i kad bi bila urađena rekonstrukcija, nameće se pitanje kome bi trebalo, u smislu duhovnog korišćenja, da pripadne taj manastir. Tu je jedno vrijeme bila Zetska mitropolija, ali to je bilo i mjesto kada je postojala jedinstvena hrišćanska crkva. Mislim da to treba da ostane neka vrsta arheološkog parka.
ANALITIKA: Kada govorimo o Vladimiru zanimljivo je ono što se danas dešava sa njegovim kultom. Poznato je da je on svetac poštovan u Makedoniji, u Grčkoj, a u Crnoj Gori predstavnici sve tri vjere vjekovima su organizovali procesiju njemu u čast. Nažalost, svjedoci smo što se desilo sa ovim lijepim običajem nakon postavljanja metalne crkve na Rumiji. Stoga se zaista postavlja pitanje što bi se dogodilo i sa Prečistom Krajinskom ako se struka ne bude poštovala…
ČILIKOV: Ne samo zbog mogućeg klerikalno–političkog problema, nego uopšte, zbog nečega što znači civilizacijsku oznaku, mi moramo da poštujemo struku. Živimo u državi koja ima svoje zakone, koja je potpisala sve međunarodne konvencije koje se tiču zaštite kulturne baštine. Struka mora da odlučuje o tome kakav će status taj lokalitet imati. Imamo mi i druge probleme u Crnoj Gori. Recimo, tu je problem sa čuvenim manastirskom kompleksom na Zlatici, koji je isto rani srednjevjekovni kompleks neobično važan za istoriju Crne Gore. I tu se traži da se kompleks obnovi. Mislim da i to treba da bude arheološki lokalitet.
ANALITIKA: Novi Zakon o kulturnoj baštini prepoznaje i zaštitu nematerijalnih dobara. Po ocjeni nekih istoričara umjetnosti, procesija na Rumiji posvećena Svetom Vladimiru ima sve elemente nematerijalnog dobra… ČILIKOV: Nažalost, mi smo taj dio baštine zapostavili, i ne samo mi već i države u regionu. Radi se u posljednje vrijeme na tome da se zaštiti i nematerijalna baština i sigurno je da bi procesija na Rumiji ušla u zaštićena nematerijalna dobra, kao običaj koji je krajnje plemenit- da konfesije koje su u dogmi suprotstavljene učestvuju u jednom zajedničkom duhovnom činu.
ANALITIKA: Procesiju posvećenu Vladimiru upoređuju sa procesijom “Za križen” na Hvaru, a ona je postala baština UNESCO-a.
ČILIKOV: Počelo je i ovdje da se radi na zaštiti nematerijalne baštne. Tu mogu ući i čuvena fašinada u Perastu. Čitava ta tradicija vezana za nastanak Gospe od Škrpjela kao svetilišta je veoma značajna. Tu je i čuveno Bokeljsko kolo na dan svatoga Tripuna, kada su takođe zajedno i pravoslavni i katolici. Takvih viševjekovnih manifestacija koje su plemenite i krajnje humane u Crnoj Gori ima mnogo i sigurno je da trebaju da postanu nematerijalna baština.
ANALITIKA: Da se vratimo Prečistoj Krajinskoj. Ona se pominje kao grobno mjesto Vladimira i Kosare, ali koliko znam Vladimirove mošti su u Albaniji…
ČILIKOV: Tačno, Vladimirove kosti su u Tirani. Karlo Topi, albanski velikaš je u 14. vijeku smjestio mošti u jednu crkvu kod Elbasana i tu se dolazilo na poklonjenje Svetom Vladimiru. Inače, Vladimir je zaštitnik grada Drača. Jedno vrijeme su mošti bile u Draču, a kasnije su prebačene u Tiranu.
ANALITIKA: Vladimir je poštovan i van naših granica. Čime se može objasniti ovakvo poštovanje našeg čuvenog kneza Vladimira?
ČILIKOV: Njegov kult nalazimo u Bugarskoj, Grčkoj, Makedoniji. Vladimir je bio izuzetno plemenit. Bio je dobar Vladar podanicima, a bio je izuzetno pobožan. Na kraju krajeva on je i stradao kao hrišćanska žrtva. Bio je popularan i za života kao darežljiv vladar, kao tolerantan čovjek. Već za života pripisivani su mu atributi sveca.
Suzana KAPETANOVIĆ
foto: npskadarlake.org
