Ko je u novom vijeku makar jednom posjetio ovu malu mediteransku državu, sigurno nije došao poslednji put, jer njena priroda, položaj, klima, ljudi, atmosfera, daju sve razloge da ona zauvijek ostane na mapi najpoželjnijih mjesta za odmor. Mnogima i kao mjesto za život bez histerije velikih urbanih i industrijskih centara.
Uprkos tom lirskom osvrtu na bolju stranu ovdašnjih prizora, Crna Gora još nije na pravi način iskoristila svoje najveće blago: more, planine, jezera, tri klimatska pojasa na malom prostoru…
Zašto tom prirodnom resursu danas ozbiljno prijeti uništenja, mada bi mnogim bolje organizovanim i angažovanijim nacijama donosio milijarde eura i dolara prihoda, a njihovim građanima ugodan život bez socijalne drame i stresova?
Dok se čeka odgovor na to pitanje i dok mala Crna Gora “snom mrtvijem spava”, nekome se ova zemlja veoma dopala i učiniće sve da postane njegova nova domovina. Zašto i ne bi, pored najboljeg dijela Jadrana, sa prozorom u čitav svijet, sa četiri godišnja doba i činjenicom da iz svake tačke ove države može za sat vremena biti ili na planini ili na moru.
Neke brojke govore da je taj proces već u terminalnoj fazi, što pokazuje broj stanovnika Crne Gore i Boke Kotorske koji je ostao isti tokom poslednje decenije, o čemu svjedoči poslednji popis stanovništva. U međuvremenu je broj stranih državljana dvostruko povećan sa perspektivom da bude još veći u vrlo kratkom roku. Od 623.633 stanovnika Crne Gore, blizu 100.000 su strani državljani, prema podacima Ministarstva unutrašnjih poslova iz septembra 2024. koji su dostavljeni Radiju Slobodna Evropa.
Jedna druga informacija, takođe poznata statističarima, govori da je u protekloj deceniji, skoro isto toliko domaćeg stanovništva napustilo Crnu Goru. Jedna od tri opštine Boke Kotorske potpuno je promijenila demografsku sliku i u njoj danas živi tri četvrtine novih stanovnika.
U jednom kratkom, ali savršeno jasnom eseju o slavnoj Bokeljskoj mornarici i njenoj tradiciji, piše da su u ovom zalivu tokom dvije i po hiljade godina živjeli pripadnici raznih naroda, etničkih, kulturnih i vjerskih zajednica koji su davali svoj veliki doprinos kulturi Boke.
Glavna snaga te kosmopolitske zajednica bilo je pomorstvo koje ih je spajalo sa svijetom. Danas se širom Boke Kotorske na svakom koraku nalaze slojevi te kulture, kao i u drugim mediteranskim zemljama i gradovima u kojima se vijekovima živjelo na principima međusobnog uvažavanja i tolerancije.
Boka Kotorska je po više osnova stala u red svjetskih dragulja, kao istorijsko stanište visokih civilizacija, a uz nju i zaleđe Crne Gore sa velikim arheološkim naslijeđem, nekropolama iz dva prethodna milenijuma.
Zašto takva Crna Gora i Boka Kotorska danas nemaju sve ovo kao apsolutni prioritet nad svim prioritetima?
Skoro polovinu budžeta Republike Italije, čini novac od rijeke turista koji 365 dana u godini obilaze takve nekropole, istorijska mjesta, svjedočanstva rimske kulture.
Umjesto takvih i sličnih primjera, jedan od nadležnih pohvalio se nedavno kako će Crna Gora dobiti 74 nove plaže u ovoj godini! Kao da ih do sada nije ni bilo. Pa je još dodao kako je to navodno “najznačajniji izvor prihoda”… Od svih koje bi ova država mogla i morala da ima.
Niko od bataljona savjetnika svih boja i nijansi nije znao da podsjeti odgovornu ličnost da Crna Gora spada među vodom najbogatije zemlje svijeta (u odnosu na prostor i broj stanovnika), i da je ustvari prebogata resursom koji je već danas nesaglediva vrijednost, a u najskorijoj budućnosti biće vrijedniji od takozvanih plemenitih metala.
Kažu oni koji se bave hidrografijom da je “specifični oticaj po jedinici površine” 43 litra u sekundi po kilometru kvadratnom, čime je Crna Gora u samom svjetskom vrhu.
Još važnije: Crna Gora raspolaže sa 95,3 odsto voda koje se formiraju na sopstvenoj teritoriji. Svoja pitka voda u svojoj državi, bez zavisnosti od tuđih voda.To je najznačajniji prirodni resurs kojim Crna Gora danas raspolaže zajedno sa svojim dijelom Jadranskog mora.
Ipak, uprkos naučnom potencijalu koji postoji, plitki umovi samostalno razmišljaju o dubokom moru ikako da najljepše obale Jadrana zatrpaju drobljenim pijeskom iz kamenoloma…
Na tužnoj slici sadašnje stvarnosti nema ničega osim neznanja i diletantizma, a iz njega ide sve drugo, od toga da Crna Gora tri duge decenije ne zna za razvijenu pomorsku industriju, da joj je turizam stavljen u ruke stihije domaćih i stranih desperadosa, da je ugrožan svaki lokalitet kulturnih dobara, da joj razni “veleumni” autsajderi kroje takozvane strategija razvoja, prepisujući neke tuđe, uglavnom neprikladne za državu ovog gabarita i mogućnosti.
Umjesto toga, ono što se kolokvijalno zove Država, služi danas kao servis poslovima lokalnih faraona koji gaze sve pred sobom, i istoriju i geografiju,biosferu i život dostojan čovjeka, sve suprotno od onoga kako su to radile stare mudre civilizacije i njihovi nastavljači u novijim vijekovima.
Frensis S. Stivenson (1862 -1938), engleski istoriograf, fasciniran ovim podnebljem i njegovim narodom, pisao je prije jednog vijeka o tome kako je istorijska važnost Crne Gore “potpuno neproporcionalna sa prostorom koji ova država zauzima na Zemljinoj površini”.
Stivenson je žestoko kritikovao evropske države da ne znaju kakvu veličanstvenu prirodu, ljude i istoriju ima Crna Gora, pa je timpovodom kazao:
“Izuzimajući politički beznačajne republike San Marino i Andoru, i kneževine Monako i Lihtenštajn, to je najmanja jedinica u jedinstvu evropskih država; a ipak je sposobna da na stranama svojih anala predstavi zapise o upornom heroizmu kojem nijedna druga država ne pravi paralelu.
Skoro pet vjekova njeni stameni gorštaci vodili su borbu za opstanak protiv mnogo brojnijeg neprijatelja; i dok su preostali Sloveni na Balkanskom poluostrvu bili prinuđeni (većim dijelom barem u tom periodu) da prihvate stranu dominaciju, samo su Crnogorci uspjeli da zadrže svoju nacionalnu nezavisnost nedirnutom.”
Šta je na početku novog vijeka Crna Gora sa Bokom Kotorskom od svoje nekadašnje reputacije iskoristila u svrhe promocije pred Evropom, kojoj pripada u svakom smislu?
Ako je pomorstvo u pitanju, onda je to prebogata prošlost, duga jedan milenijum, ali, ono danas praktično više ne postoji.
Ako je bogatstvo kulturnog nasljeđa u pitanju, onda je ono starije i od antičkog doba, jer jadranska obala i zaleđe stare Crne Gore kriju tragove kulture još od Feničana.
Umjesto podizanja svijesti o tome šta Crna Gora sa Bokom Kotorskom ima da ponudi svijetu, pa i ozbiljnog rada na uspostavljanju urbanističke ravnoteže između savremenog i sveprisutnog istorijskog blaga, onako kako to rade sve zemlje Mediterana, na vrhu države cvjeta samo prazno govorništvo, bolje nego u antičkoj Heladi ili u Rimu.
Gomila površnih priča, jalovih govora prolaznih ministara i još praznijih obećanja pred evropskim i svjetskim institucijama za zaštitu tih dobara, iza kojih nema ničega osim tihog ali vidljivog propadanja naslijeđa koje bi trebalo da živi i donosi prihode…
A, toga ima znatno više nego što se vidi…
Nakon razornog zemljotresa 1979. godine, došlo je do neočekivanih arheoloških otkrića, otkriveni su slojevi gradnje i detalji koji su ranije bili potpuno nepoznati.
U Kotoru su, kažu stručni ljudi “pronađeni elementi romaničko-gotičke faze gradnje, koja je bila prekrivena kasnijim dogradnjama.” Budva je otkrila bogatu prošlost, gdje su “otkriveni ostaci antičkih javnih objekata, dijelova ulica, detalji i fragmenti, koji su pokazali da se antička Budva nalazila ispod temelja srednjovjekovnog grada.”
Gdje se sve to sada nalazi? Gdje su one rijeke turista koje bi svjedočanstva antičkih kultura obilazile tokom čitave godine? Zašto turizam u Crnoj Gori traje do prve hladne kiše krajem avgusta? Ko je taj koji je sebi dozvolio da označava početak ljetne sezone kad je ona već odavno počela?
Neko sve ovo očigledno ne razumije, nije mu blisko, nema dovoljno škole ili je uopšte nema, ali vjerovatno ima brzo stečenih miliona kojima je zaorao zelena brda i zazidao sve vidike prema plavom moru.
Nešto je ipak vitalno, sigurno u svoju vrijednost, u svoju dugu tradiciju, i žilavo se bori protiv novih Varvara koji samo što nisu i zvanično proglasili da istorija baš od njih počinje. To je svakako Bokeljska mornarica u čijim aktima jasno stoje neke važnje činjenice:
“Bokeljska mornarica, kako proizilazi iz njenog imena, pripada Boki Kotorskoj i Bokeljima.Boka Kotorska se nalazi u Crnoj Gori koja danas baštini materijalne i nematerijalne kulturne vrijednosti koje su stvorenetokom cijele istorije od raznih civilizacija, kultura, etničkih i vjerskih zajednica, kao i država koje su postojale na njenoj današnjojteritoriji.Bokelji kao stanovnici Boke Kotorske baštine i dijele vrijednosti koje su u toku njene duge i bogate istorije stvorene na ovomprostoru”.
Ako postoji jedan ovakav primjer da je trijumf civilizacije nad destrukcijom ipak moguć, sigurno je da ih može biti još.
Pred Crnom Gorom i Bokom Kotorskom stoji velika prilika, a iza je ozbiljan istorijski background ovog podneblja koji može da otvori sva vrata Evrope i svijeta.
(Tekst objavljujemo po dogovoru sa autorom, u okviru saradnje dva portala)
