Šta će obilježiti XXI vijek? Da ste me to pitali prije 20 godina, recimo, 10. septembra 2001, imao bih jasan odgovor: napredovanje liberalizma. Nakon pada Berlinskog zida, kraja aparthejda, reformi Deng Ksjiaopinga u Kini, činilo se da skup marširajućih vrijednosti čine demokratija, kapitalizam, egalitarizam, individualna sloboda.
Zatim je tokom narednih decenija širenje demokratije zaustavljeno, a potom preokrenuto. Pojavila se autoritarna vlast u Kini, centralnoj i istočnoj Evropi i šire. Ušli smo u, sada poznato, takmičenje između demokratskog liberalizma i autoritarizma.
Ali u posljednjih nekoliko godina dogodilo se nešto zanimljivo: autoritarni lideri su pronašli boga. Koristili su se vjerskim simbolima kao oznakama nacionalističkog identiteta i okupljanja. Oni su ujedinili mase, podstičući vječite ratove u kulturi. Oni su preoblikovali globalnu debatu. Više se nijesu vodili između demokratije i diktature; bilo je to između moralne dekadencije zapadnih elita i tradicionalnih vrijednosti i superiorne duhovnosti dobrih, normalnih ljudi u njihovim domovinama.
XXI vijek se pretvara u doba svetih ratova koji se prostiru širom svijeta u vrijeme kada je izgledalo da je privlačnost stvarne religije na izmaku.
Koristili su se vjerskim simbolima kao oznakama nacionalističkog identiteta i okupljanja. Oni su ujedinili mase, podstičući vječite ratove u kulturi
Si Đinping je jedan od arhitekata ovog duhovno obloženog autoritarizma. Mao Cedung je s prezirom gledao na predrevolucionarnu Kinu. Međutim, Sijev režim je učinio sve da prihvati stare običaje i tradicionalne vrijednosti. Istoričar carske Kine Maks Ojdtman kaže da ovo ograničava nezavisne vjerske entitete stvarajući „pogled na socijalističku srž vrijednosti“, vjeroispovest koja uključuje mješavinu konfučijanizma, taoizma, marksizma i maoizma.
Prošle nedjelje je kineska vlada naredila bojkot isfeminiziranih poznatih ličnosti. Riječ je o muškarcima delikatnog izgleda koji djeluju krhko i optužuju ih za feminiziranje kineske muževnosti. Ovo je samo jedan od napada u ratu kultura koji je osmišljen da ilustruje kako režim štiti Kinu od moralne korupcije Zapada.
Moralni populizam režima odozgo nadolje ima efekta. „Danas tradicionalizam dobija na zamahu među običnim Kinezima, intelektualcima i političarima“, napisao je Ksuetong Ian sa Univerziteta Tsingua 2018. Kineski internet je očigledno sada prepun napada na dekadentnu „bijelu ljevicu“ – obrazovane američke i evropske naprednjake koji se zalažu za feminizam, LGBTQ prava i slično.
Vladimir Putin i drugi regionalni autoritaristi igraju sličnu igru. Putin se dugo povezivao sa religijskim filozofima poput Ivana Iljina i Nikolaja Berđajeva. U eseju za Berkley Center na Univerzitetu Džordžtaun, Dmitrij Uzlaner navodi da se režim smatra „posljednjim bastionom hrišćanskih vrijednosti“ koji sprečava svijet da padne u liberalni moralni haos.
Kulturni rat je i tamo u punom zamahu, s obzirom na to da je režim ograničio internet, pokušao da ograniči pravo na abortus, ublažio borbu protiv nasilja u porodici i nametnuo zakone o bogohulstvu i zabranu pružanja informacija maloljetnim osobama koje podržavaju „netradicionalne seksualne odnose“.
Čak i oni koji žele da budu autoritarni u Americi i Zapadnoj Evropi ulaze u igru. Stručnjak za međunarodne poslove Tobias Kremer pokazao je da mnogi od takozvanih hrišćanskih nacionalista koji čine pokrete krajnje desnice na objema stranama Atlantika zapravo nijesu toliko religiozni.
Motivisani su nativističkim i antiimigrantskim stavovima, a zatim se hvataju za hrišćanske simbole kako bi odvojili „njih“ od „nas“. U Njemačkoj, na primjer, krajnje desničarska grupa koja agresivno izigrava svoj hrišćanski identitet ima loš rezultat među biračima koji su zapravo religiozni.
Ovi religijom ogrnuti autoritarijanci prirodno su izazvali antireligijsku reakciju među onima koji, razumljivo, sada povezuju religiju sa autoritarizmom, nativizmom i opštim razbojništvom
U drugom eseju Berkley Centra, Kremer piše da desničarski američki ekstremisti „paradiraju hrišćanskim krstovima na mitinzima, koriste slike krstaša na svojim slikama, a nekad traže i saveze sa konzervativnim hrišćanskim grupama. Ali takve reference se ne odnose na stvarnu, živu, univerzalnu i sve raznovrsniju vjeru u Isusa Hrista koja se praktikuje u ogromnoj većini današnjih američkih crkava.
Umjesto toga, kroz identitet bjelaca, hrišćanstvo se u velikoj mjeri pretvorilo u sekularizovani „hristijanizam“: oznaku kulturnog identiteta i simbol bjelaca koji se može zamijeniti vikinškim oklopom, zastavom Konfederacije ili neopaganskim simbolima.
Ovi religijom ogrnuti autoritarijanci prirodno su izazvali antireligijsku reakciju među onima koji, razumljivo, sada povezuju religiju sa autoritarizmom, nativizmom i opštim razbojništvom. Rastući i bez presedana nivoi sekularizma u Evropi i SAD u posljednjih nekoliko decenija nijesu proizveli manje opake kulturne i duhovne ratove.
Pseudoreligiozni autoritaristi podigli su moralni prag. Ponašaju se kao da su individualizam, ljudska prava, različitost, rodna ravnopravnost, LGBTQ prava i vjerske slobode samo najnoviji oblici zapadnog moralnog imperijalizma i glasnici društvenog i moralnog haosa.
Mi na strani zapadnog liberalizma nemamo drugog izbora nego da se borimo protiv ovoga i na duhovnom i kulturnom planu, da pokažemo da je pluralizam suprotnost dekadenciji i da je duhovno bogat, praktično efikasan način za podizanje ljudskog dostojanstva i ono što pokreće koherentno društvo.
* * * * *
Autor je Dejvid Bruks, američki novinar, književnik i kolumnist lista The New York Times, član je Američke akademije umjetnosti i nauka i predavač na Jejlu
