Poljska je prošle subote, 10. aprila, doživjela nacionalnu tragediju, kada je njen predsjednik i dio establišmenta tragično nastradao u padu aviona. Nesreća se dogodila kada se „tupoljev“ poljskog vojnog vazduhoplovstva - u pokušaju da sleti na aerodrom ruske baze kod Smolenska - srušio zakačivši prije toga drveće stotinjak metara prije piste.
Podaci iz „crne kutije“ su prije dva dana otkrili da je uzrok nesreće pogrešna procjena pilota, pošto su ignorisali upozorenja kontrolora aviosaobraćaja u Smolensku da preusmjere avion na neki drugi aerodrom. Istražitelji u Moskvi su takođe saopštili da niko od visokih zvaničnika Poljske nije primorao pilote da slete blizu Smolenska. Pored Kačinskog i njegove supruge Marije, u avionu se nalazilo još 94 putnika i članova posade koji su išli na obilježavanje 70. godišnjice masakra više hiljada Poljaka u Katinskoj šumi.
Kačinski nije jedini poljski visoki zvaničnik koji je stradao u padu aviona. Vladislav Sikorski, premijer te države u egzilu tokom Drugog svjetskog rata, poginuo je 4. jula 1943. godine u blizini Gibraltara. Ipak, nova tragedija je, svakako, u svjetskim razmjerama najveća u kojoj je pogino politički vrh jedne države.
Pogibije Trajkovskog i Bijedića: Makedonski predsjednik Boris Trajkovski poginuo je 27. februara 2004. godine u padu aviona blizu mostarskog aerodroma, sa još osam putnika i članova posade. Nedaleko od tog mjesta, 24. septembra 1997. godine, u padu helikoptera nastradalo je 12 stranih diplomata i humanitarnih radnika. No, ono što je svakako najviše potreslo ljude na prostoru nekadašnje Jugoslavije jeste pad aviona „lirdžet“ 18. januara 1977. godine. Naime, u njemu se nalazio tadašnji predsjednik Izvršnog vijeća SFRJ Džemal Bijedić, sa suprugom. Za sve nesreće se pretpostavlja da su uzrokovane lošim vremenskim uslovima.
Među ostalim predsjednicima država i vlada koji su tragično nastradali u padu aviona, najviše je onih iz siromašnih zemalja Afrike, Latinske Amerike i Dalekog Istoka. Godine 1957. nastradao je filipinski predsjednik, a dvije godine kasnije premijer tek proglašene Centralnoafričke republike Bartelemi Boganda, koji je trebalo da postane i njen prvi predsjednik. Od 1966. godine do danas stradali su još predsjednici Iraka, Ekvadora, Paname, Mozambika i Pakistana. Predsjednici Ruande i Burundija nalazili su se u istom avionu koji je 6. aprila 1994. godine pogodila raketna mina, i poginuli. Nastradali su se uglavnom nalazili u malim avionima, a nerijetko se govori da su nesreće, u stvari, bile atentati.
I švedski princ Gustav Adolf je žrtva pada aviona. On se 26. januara 1947. godine nalazio u avionu holandskog KLM-a koji se srušio blizu aerodroma glavnog grada Danske, Kopenhagena.
Tragedija porodice Kenedi: Ujedinjene nacije su 17. septembra 1961. godine izgubile tadašnjeg Generalnog sekretara Daga Hamarskjolda u padu aviona blizu aerodroma Ndola u Zambiji, a sa njim je putovalo još 15 osoba. Tim istražitelja UN-a je u svom izvještaju zapisao da nesreća nije posljedica greške pilota, ali da je avion letio prenisko. Ipak, mnogi smatraju da je pravi razlog nesreće eksplozija bombe u avionu neposredno prije pada.
Jedna od avionskih nesreća za koju se vezuju brojne nepoznanice jeste pad „pajpera“ 16. jula 1999. u kome su se nalazili posljednji nasljednici političke dinastije Kenedi – Džon mlađi, njegova supruga Karolin Beset i njena sestra Loran Beset. Avion je pao u okean, a kao razlog se navodi Džonovo neiskustvo u upravljanju avionom u sumrak. Međutim, pored članova njihove porodice koji su na druge tragične načine završili život, još dva Kenedija su poginula u padu aviona. To su Džozef, stariji brat predsjednika Džona, koji je stradao 1944. godine na frontu iznad Francuske, prevozeći eksploziv koji se prije vremena aktivirao. Godine 1948, njihova sestra Ketlin Kenedi Kevendiš stradala je takođe u Francuskoj, na letu ka Rivijeri, gdje je trebalo da se susretne sa cijelom porodicom.
Prvi čovjek u svemiru, Juri Gagarin, poginuo je 27. marta 1968. godine pilotirajući MIG-om na treningu blizu Moskve.
Još jedan poznati pilot i još poznatiji pisac, Antoan de Sen-Egziperi, nestao je posljednjeg dana jula 1944. godine iznad Mediterana, odlazeći na redovni zadatak da fotografiše njemačke položaje.
Olupina je nađena tek 2000, blizu Marseja, a vjerodostojnost je potvrđena 2004. godine. Postoje dvije verzije razloga pada njegovog aviona: da su motori bili tehnički neispravni ili da je Sen-Egziperi počinio samoubistvo.
Poznati u olupinama: Da se nesreće dešavaju i većim profesionalcima, dokazuje i pogibija sina Dina Martina, Dina Pola Marina, 1987. godine. Din Pol je takođe bio glumac, ali i kapetan u Nacionalnoj vazdušnoj gardi Kalifornije, poginuo je u lovcu “fantom”, pokušavši da isproba „maksimalne performanse aviona u brišućem letu“. Filip Kusto, sin Žaka Kustoa, poginuo je 1979. godine u avionu kojim je upravljao, prilikom slijetanja. Jedan od propelera njegove letjelice, koja je upravo stigla sa remonta, se otkačio, udario u kokpit i usmrtio Kustoa.
Treći februar 1959. godine ljubitelji ranog rokenrola smatraju “danom kada je umrla muzika”. Tri tada najveća rokera, Badi Holi, Big Boper Ričardson i Ritči Valens poginuli su te olujne večeri letjevši malim avionom iznad Ajove. Osim njih, među nesrećno nastradalim muzičarima su Glen Miler i Otis Reding, kao i mlada rok - bluz pjevačica Alaja, koja je 25. avgusta 2001. godine poginula vraćajući se sa Bahama, gdje je snimala video spot.
Bokser Roki Marćano, šampion srednjeteške kategorije i inspiracija za više filmova sa njegovim imenom, poginuo je 31. avgusta 1969. godine, samo dan prije 46. rođendana. Avion se srušio usljed velikog nevremena.
Crni bilans avio-saobraćaja: Nesreća sa najvećim brojem žrtava u putničkom avionskom saobraćaju, čak 583, desila se 27. marta 1977. godine na Tenerifama, kada su na aerodrom Los Rodeos jedan na drugog naletjela dva aviona kompanija KLM i PanAm. Uzroci nesreće su bili brojni, počev od vanrednog stanja, preko slabe vidljivosti, do grešaka pilota i kontrolnog tornja.
Prema procjenama evropskih i američkih institucija koja se bave sigurnošću u vazdušnom saobraćaju, najčešći razlog nesreća je nepoštovanje međunarodne procedure, koja precizno određuje način komunikacije, prijem i odgovor na poruke koje šalje kako kontrola leta, tako i piloti. Ako se zanemare ove greške u komunikaciji, najčešći razlog pada aviona je upravo greška pilota, odnosno kabinskog osoblja. Daleko iza njega je broj slučajeva sa fatalnim ishodom vezanih za tehiničko-mehaničke propuste i kvarove, zatim za dizajn letjelice i, konačno, nedostatak goriva.
Prošle godine je u 122 vazdušne nesreće u svijetu poginulo 1.103 osoba, dok je 2008. u čak 156 nezgoda stradalo 884 putnika i članova posade. U posljednjih deset godina neslavni rekord po broju padova aviona ima 1999, sa 211 nesreća. Godinu dana kasnije, broj nesreća se smanjio za više od 20, ali je zato 2000. godina prva na listi po crnom bilansu, sa čak 1.582 poginulih.
Iako se iz godine u godinu povećava sigurnost i letjelica i kontrole letova, a avio-prevoz i dalje drži prvo mjesto na listi najsigurnijeg načina putovanja, svjetski stručnjaci procjenjuju da će se u naredne dvije decenije broj nesreća značajno povećati. Ipak, za utjehu je sigurno da ista istraživanja pokazuju da putnici prežive u 95 odsto slučajeva pada aviona. Zato i dalje treba više brinuti kada se nalazite u automobilu, nego u avionu.
Kristina Jerkov
