I Samodovoljna politička klasa
Iako je državno pitanje riješeno prije skoro četiri godine, glavna linija podjele među strankama je i dalje vezana za legitimitet države i identitetske dileme. Vlast se postavila kao ekskluzivni zaštitnik obnovljene države, iako DPS i dalje ne razumije problem nedovršenosti crnogorskog nacionalnog pitanja. Istovremeno, bivša unionistička opozicija u manjoj ili većoj mjeri podržava hegemonističku ideju o srpskom identitetu Crne Gore, što zakonomjerno vodi u osporavanje države i nastavak asimilacije Crnogoraca (npr. samo u posljednjih 40 godina broj Crnogoraca se smanjio sa 67,15% na 43,16%).
Takva polazišta koja, nezavisno od dnevnopolitičkih manipulacija, imaju uporište u realnosti, uslovila su stvaranje postreferendumskih »ukopanih« političkih pozicija. Direktna posljedica je distanca prema opoziciji od strane izborne većine koja ne želi prihvatiti reafirmaciju propale politike. Ujedno, istrajavanje opozicije na mutiranoj velikosrpskoj politici (SNP,Nova), kao i indiferentan odnos prema crnogorskom identitetu od strane PZPa, predstavljaju ključne razloge zbog čega multietnički birači tolerišu grijehe i očigledne mane vladajuće koalicije.
Naprosto, opozicija koja Crnu Goru smatra privremenom državom, Crnogorce vještačkom ili novoformiranom nacijom, državne simbole nepodnošljivim teretom, dok suverenu politiku zamišlja kao podražavanje ili slijeđenje tuđih interesa, teško će sebe nametnuti kao prihvatljivu političku alternativu.
Iako postoji mnoštvo argumenata protiv lošeg upravljanja vladajuće koalicije, uključujući i razumne sumnje u pogledu veza sa podzemljem, opoziciona politika stoji na staklenim nogama ukoliko ignoriše suštinu crnogorskog državnog pitanja. Konačno, stranački stavovi prema fundamentalnim ali i pretpolitičkim pitanjima, doveli su do toga da se crnogorski višepartijski sistem sveo na nesmjenjivu vlast i opoziciju po zanimanju. Tegoban je politički sistem kojim dominira stranka koja je srasla sa državnim aparatom, dok su njeni oponenti partije koje osporavaju državu u kojoj žele da vrše vlast.
Time je podstaknut proces hibernizacije aktuelne političke klase i istovremeno se minimiziraju izgledi za potrebne društvene promjene. To praktično podrazumijeva trajniji opstanak vladajuće koalicije, čiji trenutni institucionalni i unutrašnji politički dometi jedva da idu dalje od obnove države. Takođe, sadašnji odnos snaga dugoročno vodi prema oblikovanju začaurene opozicije koja nije u stanju da ponudi prihvatljivu, formulisanu i efektivnu politiku. Postaje sve jasnije da perspektiva crnogorske države zavisi od prijeko potrebnih unutarpartijskih reformi, kao i neophodnosti redefinisanja domaće političke scene.
II Nestanak partijskih ideologija
Stranački merkantilizam, hipokrizija lidera i materijalni interesi, porazili su politiku načela, odgovornosti, tradicije i uvjerenja. Vladajuće socijaldemokratske stranke snose odgovornost za razvoj predatorskog kapitalizma, klijentelistički i tajkunski biznis, razmah korupcije i organizovanog kriminala, neprihvatljivu socijalnu nejednakost i moralno propadanje društva.
Dodatno, Đukanović i Marović, kao težišni lideri dominantne vladajuće partije, stalno su izloženi medijskim i političkim optužbama u kojima se apostrofira njihovo bogatstvo stečeno na sumnjiv način, upozorava na nepotizam i konflikte interesa, kao i veze sa kriminalnim miljeom.
Pritom, crnogorska deklarativna ljevica je očigledno postala moćna interesna politička grupa koja kombinuje sinekuristički model vladanja (npr. najprestižnija kadrovska mjesta pokrivaju oko 800 državnih i preko 1500 lokalnih funkcionera), percepciju države kao poslužnog dobra (stvoren je ekonomski neodrživ sistem koji iz budžeta i javnih fondova finansira oko 52.000 zaposlenih i oko 100.000 penzionera, dok je izvan budžeta u legalnom radnom odnosu manje od 110.000 zaposlenih), očigledno favorizovanje krupnog kapitala i zanemarivanje onih građana koji žive od svog rada.
S druge strane, protivnici vlasti pretežno predstavljaju kombinaciju ruralne desničarske demagogije, nacional-socijalističke retorike i tuđe velikodržavne ideologije. Vodeće opozicione partije (SNP/Nova/PZP), osim što ih vezuje afektivan odnos prema vlasti, do sada nijesu bile u stanju da ponude konzistentan, ozbiljan i alternativan politički program.
Zato ne iznenađuje kada opozicija kod prosječnog birača ostavlja utisak usplahirenih revanšista koji jedva čekaju da razapnu “kriminalizovanu vlast” i demontiraju neželjenu državu. Pritom, opozicija ne ostavlja dojam nekoga ko bi obezbijedio stabilnost poretka i kompetentnost u vršenju vlasti. Radi podsjećanja, dosadašnja iskustva sa upravljanjem na lokalnom nivou od strane opozicionih stranaka ni po čemu ne odstupaju od najgorih primjera unutar vladajuće garniture. Za sve ove godine, bivša unionistička opozicija nije uspjela da, makar u jednom slučaju vršenja inače ograničene lokalne vlasti, nagovijesti upravljačku kreativnost i posvećenost, koja bi predstavljala garanciju poštenijeg i spsobnijeg upravljanja javnim resursima. Sve u svemu, topljenje partijskih ideologija, pored cvjetanja lukrativne politike i marginalizovanja javnog interesa, ostavlja opor utisak o crnogorskoj političkoj klasi čiji jedan dio je nedorastao izgradnji konstitucionalne demokratije i funkcionalne države, dok drugi dio nije u stanju da ponudi održivu političku alternativu.
III Opoziciona praznina
Očigledno je da današnjom Crnom Gorom dominiraju stranke koje personifikuju nadmoć kameleonske i palanačke politike.
DPS je pokazao kako se isplatilo radikalno konvertitstvo, dok su SNP i Nova uspjeli da se, sa svojom nedržavotvornom populističkom politikom, čvrsto ukorijene na višepartijskoj sceni. S druge strane, najmanji uticaj u biračkom tijelu imaju oni koje ne opsjeda zli duh devedesetih. SDP je, iako independistički istrajna, zahvaljujući slabom utisku tokom decenijskog učešća u vlasti, ostala bez značajnije podrške u biračkom tijelu, dok je PZP školski primjer dezorijentisane politike i upropašćene šanse.
Radi podsjećanja, investiranje u adaptabilnu politiku (DPS) i uporno slijeđenje interesa Beograda i srpskih ekspanzionističkih ideja (SNP, SNS), obilježili su domaću političku scenu u proteklih trinaest godina. Nasuprot tome, partije (reformisti, liberali, socijaldemokrati), koje su afirmisale mir, evro-integracije, državotvornost, multietničnost i demokratiju u vremenu raspada Jugoslavije, prestale su postojati ili su marginalizovane u biračkom tijelu.
Danas je sasvim izvjesno, da su političke partije (DPS,SNP, Nova) koje su aktivno participarale u razaranju Jugoslavije, podsticale na mržnju prema manjinskim narodima, podržavale hegemonističko gutanje Crne Gore i presudno doprinijele uništenju ekonomskog i pravnog poretka, uspješno preživjele sve ove godine i trenutno predstavljaju dvije trećine biračkog tijela.
Pritom, nije zabilježeno da se bilo koja od ovih stranaka eksplicitno i iskreno ogradila od svoje kompromitujuće prošlosti, niti je kroz formu nedvosmislenog političkog dokumenta priznala svoju destruktivnu ulogu u novijoj crnogorskoj prošlosti. Naprotiv, DPS još uvijek promoviše neodrživu tvrdnju o sebi kao “čuvaru mira”, iako je Crna Gora pod njegovom vlašću bila samo logistička teritorija za beogradska velikodržavna osvajanja i brojne zločine.
Takođe, SNP se ponosi na svoje opoziciono trajanje i borbu za “tradicionalnu” Crnu Goru, iako se radi o partiji koja je dugi niz godina neformalno predstavljala samo desno krilo DPSa, dok se istovremeno isticala kao degutantan, istrajan i posljednji sljedbenik Miloševićeve politike. Konačno, Nova ili dojučerašnji SNS, osim što je iz partijskih redova odstranio najgorljivije zagovornike svoje izvorne politike, ni jednog trenutka se nije distancirala od pogubnosti i posljedica velikosrpskog političkog projekta.
Međutim, između DPSa i njegovih današnjih oponenata postoji bitna razlika. DPS je pod vođstvom Đukanovića i patronatom zapadnih sila, prihvatio da radikalno promijeni svoju politiku, uđe u otvoren i težak sukob sa Miloševićem i zakonomjerno postane državotvorna partija. Pritom, iz pozicije kontinuirane partije na vlasti, uspio je da izvuče maksimalnu korist, optimalno se snalazeći u novim političkim prilikama, uključujući odsustvo snažne konkurencije među podijeljenim izvornim suverenistima.
Zato, danas, dvadeset godina nakon uspostavljanja višepartijskog sistema, centralno političko pitanje postaje - ko će, kada i s kakvom politikom smijeniti vladajuću koaliciju. Ako je evidentno da aktuelna opozicija nudi simbiozu neizvjesnosti, retrogradnih ideja i političke konfuzije, onda je potreba formiranja autentične, demokratske i stabilne državotvorne opozicije od presudnog značaja za budućnost Crne Gore.
