Predsjednik skupštinskog Odbora za ekonomiju, budžet i finansije i poslanik Socijalističke narodne partije Aleksandar Damjanović, ocijenio je da Crna Gora treba da razmišlja o promjeni crnogorskog razvojnog modela zasnovanog na stranim investicijama. Damjanović predlaže koncept zasnovan na razvoju realnog sektora uz restrukturiranje velikih kapaciteta. On smatra da je sama ideja ekonomskog državljanstva u osnovi dobra, jer je ta praksa poznata i u drugim, razvijenijim državama, ali zamjera Vladi Crne Gore način na koji želi realizovati zamisao o ekonomskom državljanstvu.
- Potreba Vlade da se time javno hvali i način na koji se ta ideja, uz pomoć raznih uredbi, namjerava realizovati, je diskutabilna i izaziva podozrenje. Prije svega, samo namjera investiranja ne može da bude ključni uslov za sticanje državljanstva. Od namjere do realizacije je dug put i u skladu sa ostvarenjem neke investicije, treba sagledati ozbiljnost onoga ko hoće da na taj način dodje do državljanstva što znači da državljanstvo treba davati na kraju, a ne na početku neke investicije odnosno projekta – rekao je Damjanović za Portal Analitika.
ANALITIKA: Crnogorska ekonomija je mala, zavisna od uvoza i turističke sezone. Kako po vama restrukturirati crnogorsku privredu da ne bi strepjeli od toga kakva će biti turistička sezona, odnosno da se nadamo da padne kiša kako bi napunila akumulacije u cilju ostvarivanja veće proizvodnje struje?
DAMJANOVIĆ: Globalna finansijska i ekonomska kriza, dala je ključni podsticaj razmisljanju o promjeni crnogorskog ekonomskog razvojnog modela, koji se do sada isključivo oslanjao na spoljne faktore privrednog rasta, poput kreditne ekspanzije i stranih direktnih investicija, zanemarujući prije svega tzv. realni sektor i restrukturiranje domaćih ekonomskih resursa. Zato je i kriza u Crnoj Gori počela nešto kasnije, ali je danas izvjesno da će crnogorska ekonomija - zasnovana na sektoru usluga i zavisna od uvoza - biti među posljednjim evropskim ekonomijama koje ce izaći iz recesije. Inače, koncept razvoja sektora usluga, sam po sebi bi imao smisla, kada bi taj sektor - naročito turizam - bio oslonjen na realni sektor poput domaće prehrambene industrije, drvoprerade, građevinarstva i kada bi u istim gro radne snage činilo domicilno stanovništvo, a znamo da je situacija potpuno suprotna.
ANALITIKA: Što predlažete?
DAMJANOVIĆ: Postoji urgentna potreba da se donese strategija ekonomskog razvoja, da se uz mogući konsenzus ekonomske struke odaberu prioriteti u skladu sa onim sto Crna Gora može da ponudi globalnom tržištu i da se kroz osmišljene politike, poreske, finansijske, obrazovne, korigovane u skladu sa konceptom održivog i ravnomjernog regionalnog razvoja, izvrši istinsko restrukturiranje ekonomije i njena priprema za suočavanje sa globalnom konkurencijom.U tom smislu, odgovorna Vlada bi morala da se bavi ovim pitanjima, a čini se da dnevna politika i selektivni državni intervencionizam, na žalost, odnose prevagu u vladinim aktivnostima i da se gubi dragocjeno vrijeme.
ANALITIKA: Da li treba bazirati razvoj ekonomije na razvoju malih i srednjih preduzeća. Je li to moguće bez ozdravljenja velikih sistema poput KAP-a, Boksita, Željezare?
DAMJANOVIĆ: I bivša SFRJ je, poput današnje EU, bila zasnovana, istina ne tako efikasno, na određenoj podjeli rada i specijalizaciji unutar republika članica. Što se tiče Crne Gore, nije potrebno otkrivati „toplu“ vodu jer i recimo prost pogled na statistički godišnjak iz 1989. godine pokazuje šta je to Crna Gora proizvodila i „izvozila“, kako u ostale republike tako i van granica tadašnje SFRJ.
Samo bih podsjetio, recimo na tadašnje visoke devizne prilive od izvoza ljekovitog bilja, a danas je žalosna sudbina kompanija koje su to uspješno radile. Poljoprivreda, posebno stočarstvo, ribarstvo, organska proizvodnja voća i povrća, meda, maslinovog ulja, razvoj malih i srednjih proizvodno-prehrambenih kapaciteta, drvo-prerađivačka industrija sa bogom danom sirovinskom osnovom i dobra povezanost sa sektorom usluga na jednoj, a očuvanje ekonomski isplativih funkcija odnosno pojedinih djelova velikih sistema KAP-a i Željezare sa pametno osmišljenom energetskom politikom na drugoj strani, moraju biti jedni od strateških prioriteta. Naravno, sektor građevinarstva, ali oslonjen na sopstvene prirodne resurse, pravilno odabrani saobraćajni prioriteti, uz stabilan finansijski sistem, koji će biti mnogo više nego do sada u funkciji razvoja realnog sektora su jos mogući pravci razvoja o kojima treba promišljati.
ANALITIKA: Vlada je promovisala ekonomsko državljanstvo. Šta mislite o tom potezu Vlade budući da će novi ekonomski državljanin morati da zaposli najmanje 20 građana Crne Gore?
DAMJANOVIĆ: Sama ideja je u osnovi dobra, jer je ta praksa poznata i u drugim, razvijenijim državama. Međutim, potreba Vlade da se time javno hvali i način na koji se ta ideja, uz pomoć raznih uredbi, namjerava realizovati, je diskutabilan i izaziva podozrenje.
Prije svega, samo namjera investiranja ne moze da bude ključni uslov za sticanje državljanstva. Od namjere do realizacije je dug put i u skladu sa ostvarenjem neke investicije, treba sagledati ozbiljnost onoga ko hoće da na taj način dođe do državljanstva što znaci da državljanstvo treba davati na kraju, a ne na početku neke investicije odnosno projekta. Naravno, iako neki sugerišu da se ulje miješa samo sa uljem, smatram da je uz iznos investicija jednako važan i kredibilitet budućeg državljanina, kao i porijeklo sredstava koje se namjeravaju uložiti u Crnu Goru. Ne trebaju nam nove glavobolje poput nekadašnjih projekata „off-shore“ banki i sl.
Mislim da postoji još jedna, veoma važna stvar, i to će biti uslov da SNP podrži ovaj projekat, a to je da se uz ekonomsko državljanstvo, hitno riješe i problemi tzv.običnog državljanstva, odnosno da se konačno potpišu sporazumi o dvojnom državljanstvu sa zemljama regiona i da se ubrzaju i olakšaju procedure za sticanje drzavljanstva prije svega građana Crne Gore, njih oko 50 000, koji su u biračkom spisku, a još uvijek nemaju naše državljanstvo. Tada ni koncept ekonomskog državljanstva, odnosno državljanstva „za pare“ neće biti diskriminatorski u odnosu na građane koji imaju želju i potrebu, a nemaju novac, odnosno, šansu da ulože veća sredstva u Crnu Goru.
ANALITIKA: Što mislite o stavu prvog čovjeka Privredne komore Velimira Mijuškovića koji se založio za državni intervencionizam, ističući kako je koncept liberalne ekonomije neodrživ na duži rok?
DAMJANOVIĆ: Mi i sada na djelu imamo selektivni državni intervencionizam, odnosno protekcionizam, koji nije zasnovan na objektivnim kriterijumima, odnosno potrebama, već na političkom voluntarizmu i podobnosti. Jasno je da liberalni koncept ne može da donese mnogo dobroga malom društvu kao što je Crna Gora, koja mora biti država socijalne pravde, a ne država velikog socijalnog raslojavanja što je posljedica, rekao bih čak kvazi-liberalnog koncepta sa liberalnim idejama isprepletanim „vezama“ odnosno „podrškom“ u Vladi, odnosno državnim institucijama. Crnoj Gori treba moderan sistem državne pomoći, odnosno privredne podrške, ali joj treba i bankarski sistem u funkciji razvoja domaće ekonomije, kao i uređeno, a ne spekulativno, finansijsko tržište koje ce alocirati finansijska sredstva u one projekte koji imaju dobru perspektivu. Postojeći sistem podrške koji rezultira da se na tzv. Ugovor o poravnanju sa KAP-om čeka više od godinu dana ili da se daju državne subvencije bez garancija i uz neispunjene ugovorne obaveze, nije dobar i zahtjeva korjenite promjene, koje opet ne mogu biti izolovane, odnosno moraju biti praćene promjenama u poreskoj i finansijskoj politici, a naročito u politici ravnomjernog regionalnog razvoja.
ANALITIKA: Pokrivenost izvoza uvozom je svega 18 procenata. Prijeti li nam odliv eura u slučaju da neka naredna turistička sezona podbaci?
DAMJANOVIĆ: Eurizovana ekonomija poput crnogorske ima niz specifičnosti, ali su prednosti koje je učinila za monetarnu stabilnost tolike da ne treba razmišljati o ponovnom uvođenju sopstvene valute ili sl. Inače i tzv. robni deficit, odnosno deficit tekućeg računa je specifičan u eurizovanoj ekonomiji i on je do sada, iako ekstremno visok u Crnoj Gori, „peglan“ visokim prilivima SDI, odnosno novim eksternim državnim zaduženjima. Nema bojazni da ce doći do odliva eura jer je nivo novca u opticaju definisan tržišnim, samoregulišućim faktorima i u principu pokriva nivo realnih ekonomskih aktivnosti. Ono što je važnije jeste povećanje robnog izvoza, ne samo da bi se spriječio „odliv’ novca ili pokrio deficit, već da bi crnogorska privreda pokazala konkurentnost na globalnom tržištu i ispunila jedan od kopenhaških kriterijuma. U tom smislu je potencijalno izvozno orjentisanom sektoru zaista neophodna državna šema podrške, koja će uključivati i posebnu izvoznu agenciju, odnosno izvoznu banku, ali i čitav niz drugih mjera odnosno olakšica i to najmanje u mjeri u kojoj to rade države članice EU, štiteći prije svega izvozne sektore svojih ekonomija.
Predrag ZEČEVIĆ
