Da nije bilo državne pomoći Kombinatu aluminijuma u periodu 2009-2010. godine, koju trenutno istražuje Specijalno državno tužilaštvo, Crna Gora ne bi imala real ekonomiju ni u tragovima. KAP i EPCG su godinama jedini značajni izvoznici robe, a šta to znači najbolje se vidi u doba pandemije korona virusa, kad nema usluga (turizam, saobraćaj) kojima se pegla platni deficit sa inostranstvom.
Ovu tvrdnju, koja bi na prvi (laički) pogled mogla da izgleda paradoksalno, potvrđuju brojke.
KAP I REPROLANAC
Državna pomoć 2009. godine iznosila je 135 miliona eura, od čega je 25 miliona bilo predviđeno za socijalni program, što je svakako obaveza države bez obzira na ugovor o poravnanju. To znači da je pomoć faktički bila - 110 miliona. Da je KAP bankrotirao, ne bi bilo garancije od 135 miliona, ali bi država bila u obavezi da plati socijalni program za sve radnike KAP-a i Boksita, što ne bi bilo 25, već 80 miliona eura za socijalni program. Uz to bi proizvodnja u KAP-u bila ugašena, što bi dovelo u pitanje opstanak dijela reprolanca i značajno smanjilo prihode državnim preduzećima povezanim sa KAP-om i budžet države.
Uz to, nepovratno bismo izgubili kompaniju čiju je ekonomsku aktivnost nemoguće supstituisati.
Od 2009. do 2020. godine KAP bilježi izvoz od 1,1 milijardu, ili četvrtinu vrijednosti BDP iz 2020. To je i 40 odsto ukupnog robnog izvoza Crne Gore.
U budžet je u tom periodu KAP uplatio po osnovu poreza i doprinosa na zaradu 75 miliona eura, a indirektnih poreza 9,5 miliona. Sa proizvodnjom KAP-a je od 2009. do danas povezano 1871 preduzeće, kojima je KAP za različite usluge (struja, gorivo, sirovine) isplatio 935 miliona eura.
Dakle, gašenjem KAP-a, osim prihoda u državnom budžetu koji su premašili visinu državne pomoći date 2009. godine, bez značajnog izvora prihoda ostale bi kompanije u reprolancu: Boksiti, Željezara, Luka Bar, Montenegro bonus, Montekargo, EPCG, CGES, COTE... i ostala zavisna preduzeća.
Pri tome ne bi trebalo zaboraviti da je država inkasirala 48,5 miliona eura od prodaje akcija i dodatnih 25 miliona eura za budžet.
Spašavanje KAP-a, i to u vrijeme globalne svjetske krize, indikator je da je moguće diverzifikovati crnogorsku ekonomiju.
GLOBALNA KRIZA 2009-2010.
Odgovor na pitanje da li je KAP u jeku globalne krize 2009-2010. godine mogao da izdrži bez državne pomoći, dale su bivša i sadašnja vlada, koje kroz razne mjere spašavaju ugrožene djelatnosti (ovoga puta uslužne) i njihove uposlenike. Činjenice pokazuju da su se u tom periodu svi proizvođači aluminijuma u svijetu suočavali sa negativnim posljedicama krize. Nekoliko kompanija je obustavilo proizvodnju, a ostale smanjile za 10 do 60 odsto, primjenjujući mjere drastičnog smanjenja troškova, prije svega otpuštanjem radnika. Cijena aluminijuma na berzi se survala na prosječno 1.300 dolara sredinom februara, a u KAP-u je u to vrijeme proizvodna cijena bila 2.300 dolara, što je bio gubitak od hiljadu dolara po proizvedenoj toni.
KAP je tih godina proizvodio 85.000 tona godišnje. U strukturi troškova, najveće učešće od 30 odsto je imala električna energija. KAP je plaćao jednu od najviših cijena struje u Evropi u to vrijeme i bez uključenja države bio je realan rizik obustavljanja proizvodnje, a time i smanjenja izvoza i budžetskih prihoda u godinama tadašnje finansijske krize i otpuštanje stotina radnika. Izvjesno bi bilo neispunjavanje obaveza prema dobavljačima, ugrožavanje bankarskog sistema, jer su radnici KAP-a bili visoko zaduženi kod banaka, kao i drastično smanjenje izvoza i povećanje ionako visoke neravnoteže u razmjeni sa inostranstvom.
To je, valjda, rukovodilo Vladu da 2009. godine potpiše ugovor o poravnanju i kroz dozvoljenu državnu pomoć i podršku eksperata iz EU u okviru Programa restrukturiranja, izda državnu garanciju do 135 miliona eura kako bi KAP sproveo operativno i finansijsko restrukturiranje u skladu sa zakonom. Zauzvrat je preuzela 29 odsto kapitala preduzeća i obavezu da ovu kompaniju održi u uslovima krize.
PANDEMIJA KORONA VIRUSA
Važnost održanja industrijske proizvodnje pokazala se u vrijeme aktuelne krize izazvane pandemijom. U tom periodu drastičnog pada u sektoru turizma, podaci za 2020. godinu pokazuju da nije došlo do značajnijeg smanjenja industrijske proizvodnje, koja je ostala na nivou iz 2019. godine.
U suprotnom, negativne konsekvence krize po privredu i finansijski sistem bile bi mnogo veće. Ova je kriza pokazala da je industrijska proizvodnja, iako čini deset odsto BDP-a Crne Gore, značajno ublažila negativne efekte skoro potpunog zastoja u uslugama.
