Pravljenje foto, audio ili video materijala bez znanja ili dozvole lica koje je predmet prisluškivanja ili snimanja prema Krivičnom zakoniku Crne Gore je krivično djelo „Neovlašćeno prisluškivanje i snimanje“. Krivični zakonik Crne Gore prepoznaje i „Neovlašćeno snimanje“, kao i „Neovlašćeno objavljivanje i prikazivanje tuđeg spisa, portreta i snimka“.
Uprkos činjenici da je riječ o krivičnom djelu, ovakvim radnjama svakodnevno pribjegava veliki broj pojedinaca. Motivi su različiti, a kažnjavanje po ovom osnovu uslijedi veoma rijetko, jer se gonjenje za ova krivična djela preduzima po privatnoj tužbi, ukoliko ih nije počinilo službeno lice.
Učestalost ove pojave i nekažnjavanje većine počinilaca zabrinjava i sa psihološkog aspekta. Postojanje društvenih mreža dodatno usložnjava problem, jer distribuciju snimljenog materijala čini lakšom i bržom, a broj onih koji se mogu upoznati s takvim sadržajem većim.
„Ovaj poziv se snima“, a ne „ovaj poziv može biti sniman“
Postoji i niz nejasnoća, ali i nedovoljne svijesti o preuzimanju odgovornosti u ovoj oblasti i potrebi da se građani o takvim radnjama upozore na pravi način. Kontakt sa operaterom banke ili telekonunikacione kompanije često počinje automatskim upozorenjem „ovaj poziv može biti sniman“, što je pogrešno, jer se razgovor ili snima ili ne, a onaj ko to radi dužan je da na to nedvosmisleno upozori.
Nedovoljno informisanje građana, ali i institucija o pitanjima iz ove oblasti otežava primjenu zakona koji je usklađen sa standardima Evropske unije, ali koji se zbog nedostatka svijesti o ovim pitanjima ne primjenjuje.
Sagovornici Portala Analitika upozoravaju na činjenicu da je riječ o krivičnom djelu i ohrabruju žrtve da prijave počinioce.
Prema riječima kriminologa prof. dr Velimira Rakočeviča krivično zakonodavstvo Crne Gore u skladu sa evropskim standardima u ovoj oblasti propisuje više desetina krivičnih djela kojima se štite slobode i prava čovjeka i građanina.
„Od brojnih inkriminacija analiziraću samo krivična djela – neovlašćeno prisluškivanje i snimanje i neovlašćeno fotografisanje. Ovim prvim krivičnim djelom pruža se krivično-pravna zaštita prava građana na tajnost komunikacije. Svaki čovjek ima pravo tajnog komuniciranja sa drugim osobama, odnosno zaštitu od indiskrecije“, naglašava Rakočević.
Nepovredivost tajnosti komunikacije, kako dodaje, moguća je samo u u slučaju ugrožavanja bezbjednosti države ili potrebe vođenja krivičnog postupka.
„Krivično djelo neovlašćeno prisluškivanje i snimanje ima dva oblika. Radnja prvog oblika je tonsko registrovanje razgovora ili izjava drugih osoba koje nijesu namijenjene osobi koja snima ili prisluškuje“, pojašnjava naš sagovornik, dodajući da je, da bi postojao ovaj oblik krivičnog djela, potrebno da se snimanje i prisluškivanje obavlja primjenom uređaja koji omogućavaju da se čuje razgovor koji se vodi bez kojih se ne bi čuo.
RakočevićPrisluškivanje i tonsko snimanje se u ovom slučaju obavljaju neovlašćeno, a to je, kako naglašava Rakočević, uvijek kada se obavlja bez znanja i pristanka osobe čiji se razgovor snima ili prisluškuje, osim u slučajevima kada je to na osnovu zakona dozvoljeno.
„Drugi oblik ovog krivičmnog djela postoji kada se omogući nepozvanom licu da se upozna sa razgovorom, izjavom ili saopštenjem koji su neovlašćeni prisluškivani i snimani. Kazna za prethodna dva oblika je novčana kazna ili zatvor do jedne godine. Teži oblik ovog delikta je kad ga izvrši službeno lice u vršenju službe i za ovaj oblik je propisana kazna zatvora do tri godine“, naglašava sagovornik Portala Analitika.
On podsjeća da je jedno od brojnih krivičnih djela iz ove grupe neovlašćeno fotografisanje, koje obuhvata neovlašćeno sačinjavanje fotografskog, filmskog, video ili drugog snimka neke osobe na način da se osjetno zadire u njen lični život ili ako se takav snimak preda ili pokazuje trećoj osobi ili mu se na drugi način omogući da se sa njim upozna. Teži oblik, kako naglašava, postoji ako ga izvrši službeno lice u vršenju službe.
Gonjenje po privatnoj tužbi
Advokat Miloš Vukčević u razgovoru za Portal Analitika ističe da je u pitanju je krivično djelo koje se goni po privatnoj tužbi, pa je, kako ocjenjuje, vjerovatno i to jedan od razloga zašto postoji mali broj procesuiranih slučajeva, jer tužilaštvo ova djela ne goni po službenoj dužnosti, već oštećenikoji je prisluškivan, odnosno tajno sniman mora sam angažovati advokata koji će po privatnoj tužbi preduzeti krivično gonjenje.
„Takođe, razlog neznatnog broja procesuiranih slučajeva treba tražiti i u činjenici da je riječ o teško dokazivom djelu, u kojem oštećeni mora sam prikupiti dokaze da je neovlašćeno prisluškivan i sniman“m ističe Vukčevićm dodajući da će se, ako je navedeno djelo učinilo službeno lice u vršenju službe, ono kazniti zatvorom od tri mjeseca do tri godine, i u tom slučaju gonjenje preduzima državni tužilac po službenoj dužnosti.
VukčevićMobilni telefoni sa kamerama su, kako konstatuje naš sagovornik, preplavili internet fotografijama građana.
„Ukoliko ste neovlašćeno načinili fotografski, filmski, video ili drugi snimak nekog lica, čime ste osjetno zadrli u njegov lični život ili ukoliko ste takav snimak predali ili pokazali trećem licu, u ili na nekoj društvenoj mreži ili ste mu na drugi način omogućilida se sa njim upozna, izvršili ste krivično djelo – neovlašćeno fotografisanje iz člana 174. Krivičnog zakonika Crne Gore“, naglašava Vukčević.
On dodaje da ukoliko neovlašćeno objavite ili prikažete tuđi spis, portret ili snimak, film ili fonogram ličnog karaktera bez pristanka lica koje je spis sastavilo ili na koga se spis odnosi, odnosno bez pristanka lica koje je prikazano na portretu, fotografiji ili filmu ili čiji je glas snimljen na fonogramu ili bez pristanka drugog lica čiji se pristanak po zakonu traži i time osjetno zadrete u lični život tog lica, izvršićete krivično djeloneovlašćeno objavljivanje i prikazivanje tuđeg spisa, portreta i snimka, iz člana 175 Krivičnog zakonika.
Podizati svijest o neotuđivom pravu na privatnost
Psihološkinja Adriana Pejaković naglašava da problem obavljanja radnji koje su same po sebi nezakonite dodatno komplikuje i mogućnost plasiranja takvih sadržaja putem društvenih mreža.
„Objavljivanjem takvih sadržaja može se zaći u intimu druge osobe i povrijediti njeno dostojanstvo, posebno jer društvene mreže omogućavaju da snimak dođe do velikog broja osoba”, naglašava Pejaković.
PejakovićNa pitanje šta su motivi pojedinaca koji kreiraju i distribuiraju takav sadržaj naša sagovornica odgovara da postoji niz različitih razloga zbog kojih dolazi do ove pojave.
„Razlozi zbog kojih se prave i postavljaju ovakvi snimci mogu biti razni: ljubomora, zavist, osveta nakon prekida veze, osvetnička pornografija, prijetnje da će neki materijal biti objavljen, želja za senzacionalizmom na račun drugih lica i slično. Ovo posebno može da utiče loše na mlade ljude koji kao žrtve neovlasćenog snimanja mogu na veoma ozbiljan način da dožive stid i sram, da upadn u udepresiju ili nešto gore”, navodi Pejaković.
Nadležni organi da pronađu dokaze
Ona pojašnjava da je zadiranje u tuđu intimu, nepoštovanje granica drugih osoba i privatnosti njihovih života normalizovano i putem medija, riajliti programa, pogrdnog rječnika i nevaspitanja.
„Ipak, trebalo bi podizati svijet o tome da je neovlašćeno snimanje krivično djelo za koje možemo biti procesuirani i kaznjeni, bilo da snimamo osobe koje poznajemo ili nepoznate ljude. Veoma je važno podizati svijest o neotuđivom pravu na privatnost svake osobe, koju i zakon štiti. Na taj nacin se štitimo od zlostavljanja, što je posebno važno za djecu u čijim rukama tehnologija može biti od velike koristi, ali i prouzrokovati veliku štetu”, poručuje naša sagovornica.
Kriminolog Rakočević ističe da je dozvoljeno snimanje kao opšta bezbjednosna mjera kada kamere pokrivaju javne površine kao i sigurnosne kamere u objektima i u tim slučajevima se snimci ukoliko nijesu kompromitovamni mogu koristiti kao dokaz u krivičnom postupku.
„Nakon prijave ovih krivičnih djela nadležni organi su dužni da pronađu dokaze koji će potvrditi sumnju da je izvršena zloupotreba informacionih tehnologija. Kao digitalni dokaz može koristiti informacija koja je generisana, obrađivana, uskladištena ili prenesena u digitalnom obliku“, ističe Rakočević, pojašnjavajući da se može se konstatovati da postoji solidna normativna odnova za procesuiranje zloupotreba u ovoj oblasti i stoga treba ohrabriti sve one koji su žrtve izvršilaca ovih krivičnih djela da to prijave nadležnim organima.
Materijal nemoguće koristi kao dokaz u postupku
Advokat Vukčević skreće pažnju na to da nije dovoljno da je, na primjer, fotografija ili snimak ličnog kataktera neovlašćeno bez pristanka tog lica objavljena, već i da se tim radnjama osjetno zadrlo u njegov lični život.
„Dakle, ovaj uslov sužava inkriminaciju, odnosno krivično gonjenje samo na one fotografije ili snimke koji predstavljaju osjetno zadiranje u nečiji lični život. To znači da se neovlašćenim objavljivanjem fotografije ili snimka mora značajno zadirati u privatnu sferu. Problem za dokazivanjenastaje kod određivanja stepena tog zadiranja s obzirom na to da zakon zahtijeva da ono bude osjetno. Drugim riječima, ako je neko bez pristanka tog lica objavio njegovu fotografiju ili snimak kojom se ne zadire osjetno u njegov lični život, nema ni krivičnog djela“, naglašava Vukčević.
On pojašnjava da je takva fotografilja ili snimak, koji supribavljeni na način kojim se ostvaruje biće krivičnog djela nezakonit dokaz, te ne bi mogao da se koristi kao dokaz u krivičnom postupku, jer Zakonik o krivičnom postupku ne dozvoljava da se sudska presuda zasniva na dokazima koji su po načinu pribavljanja u suprotnosti sa zakonom i Ustavom.
Međutim, snimci ili fotografije koji su pribavljeni na zakonit način po proceduri koja je propisana ZKP, po naredbi nadležnog državnog tužioca ili suda, odnosno kao što su mjere tajnog nadzora, snimci sigurnosnih kamera u objektima, snimci sačinjeni uz saglasnost simanog lica, predstavljaju dokaz u krivičnom postupku i na njima se može zasnivati sudska odluka, zaključuje Vulčević.
