Crnogorski premijer Milojko Spajić, na novinarsko pitanje - koje mu je postavljeno na press-konferenciji povodom prvih stotinu dana 44. Vlade - da li će podnijeti ostavku ako njegova optimistička obećanja da će prosječna mjesečna zarada biti 1000 eura, a minimalna 700 eura, odgovorio je potvrdno. Dao je, pri tome, sebi rok od godinu dana.
Iako su ekonomska obećanja predstavljala okosnicu predizborne kampanje Pokreta “Evropa sad!” čini se da je nova vlada najmanje uradila upravo na tom planu.
Ekonomski optimizam
Spajićev “tehnokratski” model vladanja, sa insistiranjem na razvojnim i investicionim projektima i sa negiranjem ili omalovažavanjem političkih pitanja, koje on marginalno ili nikako i ne pominje, tj. odbija da o njima daje izjave - još uvijek predstavlja veliku nepoznanicu.
Program “Evropa sad 2” još niko nije vidio u formi cjelovitog pisanog dokumenta. Takvu situaciju priznaju i članovi Spajićevog kabineta. Sve to ukazuje na veliku (personalnu) improvizaciju sa mogućim teškim posljedicama.
Delegacija MMF, koja je ovih dana posjetila Crnu Goru je bila brutalno iskrena: povećanje plata i penzija “mora biti fiskalno održivo”. Takvo hladno upozorenje je neprijatno podsjećanje da su Spajićevi planovi zasnovani na nepouzdanim projekcijama. Već sada je jasno da za elementarnu finansijsku stabilnost biti potrebno zaduživanje u inostranstvu. Eksperti iz MMF su to definisali kao “visoku potrebu za spoljnim zaduživanjem”.
Premijer se i ne trudi da neke od investicionih i razvojnih zahvata uskladi sa zakonskim procedurama. To je pokazao i prilikom nedavne posjete Francuskoj kada je - bez obzira na jasna pravila o obavezi međunarodnog tendera za kapitalne razvojne projekte - najavio potpisivanje nekakvog ugovora o strateškom partnerstvu. To je vrlo klizav teren. Spajić, u tom kontekstu, pokazuje spremnost da (opet) ignoriše zakon, kao što je to uradio kada je bio ministar u Krivokapićevoj vladi, u vezi državnog zajma od 750 miliona dolara - bez obavezujuće skupštinske procedure i dokumenata ...
U svakom slučaju - da bi ispunio svoje obećanje o ostavci - Spajić će morati, prije toga, da bude premijer u ovo doba naredne godine. Taj primarni zadatak mu neće biti lak.
Politička erozija
Na političkom planu - prvih stotinu dana Vlade prolaze u političkoj dominaciji onih koji još uvijek - u formalnom smislu - ne učestvuju u radu Spajićevog kabineta, ali su vrlo aktivni i uticajni u političkim potezima vladajuće parlamentarne većine.
Činjenica da je Spajić optirao za saradnju sa partijama nekadašnjeg Demoktatskog fronta i podržao nominaciju i izbor Andrije Mandića, lidera partije Nova srpska demokratija, bitno je suzilo njegov manevarski prostor u unutrašnjim političkim pitanjima.
Dominacija Mandića i njegove koalicije je vidljiva u svim segmentima političkog života - od organizacije popisa, nad čijim rezultatima već lebdi sjenka (zbog informacija o sumnjivom popisivanju gotovo 40.000 lica posljednjeg dana popisnog roka), preko nastavka nacionalističke politike i prakse u oblastima kulture, obrazovanja i medija, pa sve do nastupa i narativa koji se tiče odnosa sa Hrvatskom, kao - u kontekstu savezništva u NATO i zvanične EU agende - najvažnijeg crnogorskog susjeda (za što su “zaduženi” ministri iz Bečićevih Demokrata). Uz to, Mandićev boravak u Briselu, pokazuje da je prošlo vrijeme u kojem su se EU zvaničnici uzdržavali od komunikacije i susreta sa liderom ove pro-srpske/pro-ruske koalicije.
(Ideja da se evropska dimenzija crnogorske politike jača participacijom proruskih elemenata je upravo tragikomična. Ona će sigurno ostati kao primjer najsmjelijih ciničnih poteza i promašaja komesarijata na čijem je čelu mađarski birokrata Oliver Varhelji.)
Predsjednik Skupštine, uz to, nameće i pitanje što skorije “rekonstrukcije” Vlade, u kojoj želi da vidi neke od svojih koalicionih partnera. Jasno je da takvo insistiranje ima za cilj učvršćivanje i stabilizovanje vlade u kojoj će nominalni šef biti Spajić, a stvarni Mandić. Pošto Mandić ne krije svoje veze sa Aleksandrom Vučićem, a ne može sakriti i relaciju sa zvaničnim Kremljom, takva rekonstrukcija Vlade ima jasne rezone i posljedice.
Pored ovoga, na političkoj sceni egzistira i tinjajući sukob na relaciji predsjednik Milatović - premijer Spajić. Čak iako nije koncepcijskog, odnosno ideološkog karaktera, nesaglasnost vodećeg dvojca Pokreta “Evropa sad!” ukazuje na limitiranu snagu Spajića da - u projektovanom sukobu sa Milatovićem može imati prednost, s obzirom na političku bliskost Milatovića sa Mandićem, odnosno sa zvaničnim Beogradom.
Glasine da je Vlada već sada u krizi i da ne može izdržati dalje od maja ove godine u postojećem sastavu nisu nepoznate “osovini” Mandić-Milatović, koja sigurno neće skrštenih ruku čekati Spajićeve dalje poteze - naročito one koje bi ga okrenule prema aktuelnojh opoziciji.
Evropska agenda, retorika i stvarnost
Jedno je, ipak, sigurno: Spajićeva vlada uživa jasnu i javnu retoričku/zvaničnu podršku evropskih partnera.
Formulacije da Crna Gora (opet!) ima šansu, da je potrebno nastaviti reforme, da je potrebna saglasnost i saradnja političkih grupacija u Parlamentu zvuči poznato i jednako uvjerljivo kao i u prethodnim slučajevima - i prije političkih promjena iz avgusta 2020. godine.
U sumarnom prikazu prvih stotinu dana Vlade ne treba zaboraviti da je, svakako, uspjeh što je kvalifikovanom skupštinskom većinom izabran novi Vrhovni državni tužilac (VDT). Vrijeme će pokazati da li će ta većina najbolja stavka u cijeloj priči, ili novi VDT opravdati velika očekivanja.
Velike nade su vezane i za rad Specijalnog državnog tužilaštva (SDT) i samog Glavnog specijalnog tužioca (SDT). Njegov posao ide mučno i sporo, uz mnoštvo kontroverzi, koje, nažalost, ne iključuju arbitriranje i selektivnost.
Izgleda da se suština borbe za prevlast vodi povodom situacija i poslova koji treba da budu predmet pažnje i rada SDT, a u čemu se ističe situacija i “kadrovska rješenja” u Agenciji za nacionalnu bezbjednost, tj. crnogorskoj tajnoj službi. Bitka se, po svemu sudeći, vodi između ministra pravde Andreja Milovića, s jedne strane, i krugova bliskih bivšem premijeru Dritanu Abazoviću i njegovom predizbornom koalicionom partneru i koordinatoru bezbjednosnog sektora i vicepremijeru Aleksi Bečiću.
Ni u toj bici Spajić - bar zvanično i javno - ne želi da učestvuje. Što samo povećava šanse da se vrijeme njegove projektovane ostavke za vrlo moguće neuspjehe u oblasti ekonomije i finansija čini kao daleka budućnost.
Situacija u Crnoj Gori, zbog svega toga, poslije stotinu dana nove vlade liči na zatišje pred buru. Sa koje strane će se “nevrijeme” obrušiti postaje manje značajno - imajući u vidu da je Crna Gora već tri godine u fazi razgradnje institucija i mehanizama koji bi trebalo da je zaštite u vremenima krize. I bez kraja tog destruktivnog procesa na vidiku.
(Tekst je izvorno objavljen na sajtu Center for Western Balkan Studies)
