Vjerujem, kad bi znao za po jednu cetinjsku i sarajevsku priču - ne bi zamjerio veliki revolucionar Đuzepe zbog naslova teksta.
Drugoga decembra 1943. godine u selu Mrzovići kod Pljevalja formirana je partizanska divizija „Garibaldi“, koja je dobila ime po čuvenom italijanskom revolucionaru i borcu za ujedinjenje Italije – Đuzepeu Garibaldiju.
Poznato – 1941. godine fašistička Italija, između ostaloga, okupira i cijelu teritoriju današnje Crne Gore. Ali poslije italijanske kapitulacije, u septembru 1943. godine, dio okupatorskih italijanskih vojnika je odabrao da se priključi oslobodilačkoj borbi jugoslovenskih partizana. Ipak, nije baš slučajno ona ,,Bella Ciao“ spontano postala svjetska slobodarska i antifašistička himna.
Od divizije alpskih lovaca ,,Taurineze“ i 19. pješadijske divizije ,,Venecija“, čije je sjedište bilo u Beranama – formirana je partizanska divizija „Garibaldi“, sastavljena od pet hiljada vojnika raspoređenih u četiri brigade.
Po istraživanjima italijanskog istoričara dr Erika Gobetija, priključivanjima i grupisanjima dijela preživjelih Italijana, sa ostalih jugoslovenskih ratišta, ali i ne samo njih, divizija je narasla na 12 hiljada boraca. Divizija je do kraja rata, rame uz rame sa ostalim partizanskim jedinicama, vodila borbe za oslobođenje Jugoslavije – najteže u dolini Lima, u Srbiji, a učestvovala je i u oslobođenju Beograda. Za to vrijeme izgubila je oko šest hiljada boraca.
Kada su Crna Gora, Hercegovina i južna Dalmacija oslobođene, ostatak divizije je, u martu 1945. godine, prebačen u Dubrovnik, a odatle, po dogovoru partizanskoga Vrhovnoga štaba i italijanske Vrhovne komande, na Siciliju. Ali ne baš svi.
Jedan – manji dio italijanskih boraca je odlučio da ostane.
A razlozi da se ne vratiš kući? Ma što bi mogli biti nego iskreni ili tuda neđe - od onoga „Bella Ciao“, pa do nekih drugih ljubavi. Ali što da vam ja pričam dalje o tim sudbinama kada je to mnogo ljepše ispričao u stihovima, pa komponovao i ispjevao nezaboravni Sarajlija Kemal Monteno u pjesmi „Šta je život“:
„Majko, za tebe sam Kemo, a za oca sam Monteno.
Ko to spaja? Ko to spaja ova svjeta dva?
Bože, znaš li odakle sam ja?
Iz talijanskih planina, čeka sarajevska dolina,
da dođe, da se tamo pojavi baš on,
mujezina gdje prati crkve zvon.“
A onda i refren:
„Šta je život neg' sreća i tuga,
prazan kofer, krivudava pruga.
Šta je život neg' sreća i tuga,
nađeš ljubav, nađeš druga.
A vjetrovi pušu sa sjevera i juga,
tako su i mene donijeli.“
O tim sarajevskim vjetrovima „sa sjevera i juga“ u jednom drugom Fb. zapisu od prije nekoliko dana čitamo:
,,Sedamnaeste noći u septembru 1948. u gradu ćuprija - Sarajevo, rođen je Kemal Monteno. Osvaldo Monteno bio je italijanski vojnik koji se za vreme Drugog svetskog rata zaljubio u Bahru i odlučio ostati u novoj domovini Jugoslaviji. S njom je dobio Kemu, dijete ljubavi, koji je već od malih nogu u razglasnoj stanici na stadionu pjevao narodne pjesme poput 'Moj dilbere, kud se šećeš'...”
Otprilike, nekako onako kako je pjevao Monteno mogao je, a mogao bi i dalje - i dan danas da pjeva i jedan cetinjski Talijan, ili talijanski Cetinjanin i moj drug - bivši fotograf i folklorista, a trenutno kovač na gradskom trgu, pa zabavljač, pjevač, a krajem svakojega decembra i gradski Đede Mraz - Bogdan Marcano:
„Majko, za tebe sam Bogdan, a za oca sam Marcano...“ Itd, itd...
I mogli bismo, samo uz varijacije imena nastaviti: „Vinćenco Marcano bio je italijanski vojnik koji se za vreme Drugog svetskog rata zaljubio u Zorku i odlučio ostati u novoj domovini Jugoslaviji. S njom je dobio Bogdana, dijete ljubavi...“ osme avgustovske noći 1949. godine, u gradu Cetinju...
Dobro, Sarajlija Kemal i Cetinjanin Bogdan nijesu rođeni baš iste godine, ali otprilike - isto ili slično su im tekli dječački, školski i ostali, vrlo često, ili najčešće raspjevani dani...
Nažalost, Kemala više nema!
A nazdravlje mojemu drugu Bogdanu!
Neka ostalo i dalje pričaju pjesme. I slike.
***
1. Ulazak Italijanske vojske u Cetinje (1941)
2. Ulazak italijanske vojske u Berane (1941)
3. Italijanska partizanska brigada Garibaldi defiluje Pljevljima (1943)
4. Borci bataljona Garibaldi na putu prema Beogradu, u čijem su oslobađanju učestvovali (oktobra 1944)
5. Kemal Monteno
6, 7. i 8. Bogdan Marcano - cetinjski oriđinal, liberal, kovač i Đede Mraz
