Nova godina je počela diplomatskim uspjesima Kosova.
Prvo je kosovski pasoš konačno lišen potrebe za vizama za Šengen zonu. Odluka je stupila na snagu 1. januara, kako je i bilo predviđeno. Lista zemalja đe građani naših sjeveroistočnih susjeda mogu da putuju bez posebnih procedura proširena je, konačno, i na Španiju, čije je Ministarstvo vanjskih poslova očekivano napomenulo da to nikako ne znači priznanje Kosova od strane Madrida.
Onda je kosovska predsjednica Vljosa Osmani posjetila Vatikan i, poslije audijencije kod Pape, objavila da Kosovo otvara svoju diplomatsku misiju pri Svetoj Stolici. To je svakako značajno, ne samo u ravni bilateralnih odnosa sa Papskom državom.
U međuvremenu je došlo do objave prodaje američkih protivtenkovskih raketa ,,javelin“ (,,koplje“) Kosovu, u vrijednosti od 75 miliona dolara. To je događaj od najvećeg bezbjednosnog, ali i diplomatskog značaja, koji mijenja ustaljeni tok stvari na Zapadnom Balkanu i dovodi u pitanje svojevrsnu ,,jednodimenzionalnost“ američkog nastupa posljednjih godina, koji se, u različitim formama, bazirao na vanrednoj podršci Vučićevoj Srbiji.
Džavelini su se, kao što je poznato, pokazali smrtonosno efikasnim u okršajima protiv ruskih tenkova na prostranstvima Ukrajine... Ne treba posebno napominjati da je to direktna opora poruka zvaničnom Beogradu, poslije neuspješne terorističke akcije koja se okončala u Manastiru Banjska. Zveckanje oružjem u Beogradu će od sada utihnuti.
MUKA SA SRBIJOM
Prethodno su kosovske automobilske tablice, sa nekoliko godina zakašnjenja, postale legalne u Srbiji.
Mnogi komentatori su tu ,,naprasnu“ odluku Aleksandra Vućiča tumačili njegovom nuždom da čini ustupke poslije krajnje dubioznih rezultata vanrednih izbora i političke situacije koja se tada činila upravo dramatičnom - ne bi li, na taj način, otupio oštricu kritika Zapada zbog očevidnih zloupotreba i izbornih prevara, ne samo u Beogradu.
Vučićeva taktika poslije izbora, čije efekte još uvijek ne možemo da sagledamo u potpunosti, je - da odugovlači i čeka.
Balansiranje između ruske strane (ruski ambasador Bocan Harčenko se praktično pretvorio u portparola srpskih vlasti, čiji javni komentari dopunjuju ono što Vučić i, ponekad, neko od njegovih najbližih vodonoša objave), i one američke, koju reprezentuje - u Beogradu nezaobilazni - ambasador Hil, je stara taktika predsjednika Srbije koju on, sve i da hoće, nema mogućnost, a vjerovatno i ne želi da mijenja
Za njega bi, u izbornoj godini u SAD, a sa ozbiljnim problemima najbližeg evropskog saveznika Viktora Orbana, spasonosna formula bila - povratak Donalda Trampa u Bijelu kuću. Manevarski prostor je, dakle, izuzetno sužen i sveden na tu jednu kartu, jer - Vučić nema dobro rješenje u datoj situaciji, bez obzira na očigledne nedostatke i slabosti njegove opozicije. Srpska politička jednačina je jednostavna: Vučić je sada sam sebi najveći izazov.
ZAPAD NA RASKRŠĆU?
Da su se stvari promijenile pokazale su i reakcije zvaničnog Berlina i Londona. Uloga i politika Srbije u regionu su konačno dobile poruke na koje su mnogi iz srpskog susjedstva čekali godinama.
Srbija je zajednički imenitelj svih zapadno-balkanskih kriza - od Bosne i Hercegovine i Crne Gore do permanentnih tenzija sa Kosovom. Politika povlađivanja i popuštanja se pokazala neefikasnom. Ona je označila i period koncepcijskog i političkog nesaglasja Vašingtona i Brisela povodom Zapadnog Balkana - o kojem se manje govorilo i pisalo. Ta ,,nepopularna“ tema je izbijala na površinu najviše povodom konfrontacije Berlinskog procesa i ,,Otvorenog Balkana“. Završila se raspadom ove druge platforme, ali ne i pobjedom i uspjesima prve.
Stvari bi bile još gore da našem regionu, na jedan tragični, ali svima vidljivi i jasan način, nije pomogla zločinačka agresija Rusije na Ukrajinu. Bez obzira na to privremeno otrežnjenje, Srbija je sačuvala ,,preferencijalni status“ na zapadnim stranama. Razlog se, poslije izvjesnih nedoumica, mogao naslutiti - isporuke municije i oružja Ukrajini, posrednim kanalima, spasile su Vučića, tj. produžile njegovu vladavinu.
Ne treba, takođe, zaboraviti da - zbog političke ,,pustoši“ na srpskoj političkoj sceni, Vučić se na mnogim adresama, posebno u Vašingtonu, doživljava(o) kao jedina održiva opcija u Beogradu. Situacija je zaista originalna: srpska ,,stabilokratija“ koja izaziva nestabilnosti u svom okruženju.
Posljednje poruke sa Zapada mogu - za sada - biti tumačene kao promjena retorike prema zvaničnom Beogradu. Važnost te promjene ne treba potcjenjivati. Ona je indikator da je sazrelo shvatanje da je dosadašnja politika prema regionu u cjelini, odnosno po efektima, bila pogrešna - jer se bazirala prvenstveno na relaciji sa Beogradom. Zapušteni problemi u Bosni i Hercegovini i produbljivanje krize u Crnoj Gori, kao i prolongiranje bilo kakvog konkretnog rješenja sa Kosovom, dovode u pitanje ne samo evropsku i evro-atlantsku agendu, odnosno savezništvo, već i efikasnost borbe protiv malignog uticaja Rusije.
Za ocjenu dometa nove retorike iz evropskih metropola i analizu posljedica novog američkog pristupa (ili, tačnije, nekih novih momenata u američkom odnosu prema regionu) biće potrebno vrijeme. Ukoliko se ne nastavi sa jasno profilisanom komunikacijom sa zvaničnim Beogradom, koju će pratiti konkretne mjere, nastaviće se loša inercija koja, osim Vučića, kojem je potreban status quo, najviše odgovara aspiracijama i namjerama Kremlja.
Zato je - kako smo to u više navrata isticali - odnos prema Zapadnom Balkanu zapravo test za efikasnost i djelotvornost sinergije Vašington-Brisel, ali i vidljivi dio kompleksnog odnosa, odnosno konfrontacije sa Rusijom - tokom i poslije agresije na Ukrajinu.
POVRATAK NA (DUBROVAČKO) RATIŠTE
Za to vrijeme, i u Bosni i Hercegovini - ponovljeno neustavno slavljenje 9. januara, permanentna kriza, disfunkcionalnost državne strukture i, najblaže rečeno, kontroverzno djelovanje Visokog predstavnika – kao i u Crnoj Gori, posljedice tetošenja Vučićeve Srbije su najvidljivije.
Crnogorska politička i sveukupna kriza svakog dana dobija nove elemente i degradacije. Posljednja - nimalo slučajna - razmjena teških riječi sa Hrvatskom povodom spomen-table na mjestu ratnog logora u Morinju i, neizbježno, u vezi s školskim brodom ,,Jadran“ je jedna od posljedica političke i ideološke zavisnosti post-avgustovskih vlasti u Crnoj Gori od režima u Beogradu.
Proklamovana evropska orijentacija Spajićeve vlade sudariće se, ne samo povodom izjava ministra Krapovića i ,,racionalizacije“ stavova o tekstu na spomen-ploči od strane njegovog kolege, vanjskog ministra Ivanovića, sa realnošću aktuelne pozicije crnogorske države i njene vlasti. Kako sada stvari stoje, šanse za suverenu i efikasnu pro-zapadnu, evropsku politiku Crne Gore su male. Zato će i komunikacija sa Hrvatskom, našim susjedom i saveznikom u Alijansi, zavisiti i od pozicije Vučićeve Srbije.
Koja će, nadalje, zavisiti od zainteresovanosti Vašingtona i evropskih partnera da promijene svoju politiku prema Srbiji, odnosno prema Zapadnom Balkanu u cjelini.
To nije nikakvo otkriće, niti novost, reći će mnogi. To ne umanjuje istorijsku potrebu da se angažman Zapada na Balkanu konačno učini efikasnim.
