“Crna Gora je građanska, demokratska, ekološka i država socijalne pravde, zasnovana na vladavini prava.” Građani Crne Gore zaista mogu biti ponosni na ono o čemu se o njihovoj zemlji već u prvom članu Ustava. Ali, prva ekološka država na svijetu, ni nakon 18 i po godina od zvaničnog proglašenja, ne može da očisti vlastito “dvorište”.
Znakovi pored puta: Nada se pojavila prvog dana ove godine, kada je konačno počelo sprovođenje Zakona o upravljanju otpadom. Donešen još u decembru 2005. godine, ovaj propis je morao da sačeka neka bolja vremena i infrastrukturu, kako bi se konačno znalo u čijoj je nadležnosti uklanjanje građevinskog “viška” nastalog tokom raznih građevinskih poduhvata, a koji se sada može vidjeti kraj ceste koja spaja Cetinje i Budvu.
Dvije prijestonice – državna i turistička – imale su različti put razvoja protekle decenije. Jedna je odumirala, postajala sve manje viđena, toliko da se ni poslanici ni Predsjednik, čiji se “domovi” u njoj nalaze, nisu previše na nju obazirali. U drugoj se stalno nešto dešavalo, postala je simbol za urbanistički haos, ali i – izuzetan ljetnji provod na Južnom Jadranu.
Ostaci svega što se u prijestonici turizma izgradilo ili, mnogo rjeđe, srušilo, završilo je na obroncima između Rumije i Lovćena - između dva nacionalna parka. I govori o jednoj strani današnje Crne Gore. Ko češće putuje na relaciji Cetinje – Budva mora da opazi tone nabacanog otpada pored ceste: desetak divljih deponija smeća i čak tri kamenoloma na tridesetak kilometara puta!
Čiji je naš otpad: Glavna ekološka inspektorka u državnoj Agenciji za zaštitu životne sredine, Veselinka Zarubica, kaže da ova služba od 2010. godine ima nove prioritete.
- Po novom Zakonu, Ekološka inspekcija se bavi samo upravljanjem opasnim otpadom, ali ne i neopasnim, u koje spada i građevinski otpad. Sada je to u nadležnosti komunalnih službi pojedinih opština. One su u obavezi da kontrolišu i, po potrebi, saniraju lokacije na kojima se bespravno odlaže otpad, kaže Zarubica i dodaje da, u slučaju potrebe, pomažu u skladu sa svojim mogućnostima.
Dakle, svaka opština treba da pospremi ono što se u njenom ataru pobacalo. Uopšteno gledajući, za to su nadležna javna komunalna preuzeća, ali da li je to, zaista, i njihov posao?
- Javna komunalna preduzeća nisu u nadležnosti da se bave problemima nelegalnog odlaganja građevinskog otpada i njihovog uklanjanja. Naprotiv, oni su više servis sekretarijata za komunalne djelatnosti i njihovih inspekcija, koje rade u okviru gradskih skupština, pojašnjavaju u Javnom komunalnom preduzeću Cetinje.
Oni preciziraju da „imaju zaduženja da uklone nelegalne deponije tek kada im to direktno naloži komunalna inspekcija koja djeluje na području određene opštine“.
Zna se ko, kad i kako: Aleksandar Ognjenović, sekretar Sekretarijata za investicione i komunalno-stambene poslove u Opštini Budva, konačno, ima neke dobre vijesti. On kaže da je u toku priprema platforme koja će obuhvatati i uputstva o sprječavanju i uklanjanju postojećih „divljih“ deponija šuta.
- Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine i sve lokalne uprave u Crnoj Gori pripremaju zajedničku platformu kojom će se definisati zadaci u upravljanju otpadom, u narednom periodu. Nadamo se da će ona biti što prije usvojena, narednog mjeseca, kako bismo počeli sa realizacijom dogovorenog, kaže Ognjenović.
On objašnjava da su opštinske Komunalne policije zadužene da evidentiraju osobe koje su građevinskog otpada odlagali tamo gdje im odgovara, a ne gdje je predviđeno. Nakon toga, inspekcijske službe, uz pomoć javnih komunalnih preduzeća, treba da „izvrše premještaj nelegalno deponovanog otpada na odgovarajuće deponije, u zavisnosti od njegove veličine“.
- Za izmještanje veće količine deponovanog materijala, biće uključeni i drugi organi, poput Ekološke inspekcije, odnosno Agencije za životnu sredinu i resornog ministarstva – zaključuje Ognjenović.
Evropski zakoni na čekanju: Svi se slažu u jednom: nova zakonska regulativa za upravljanje otpadom napravljena je u skladu sa najvišim evropskim standardima. To potvrđuje i Kancelarija za održivi razvoj u svom Drugom godišnjem izvještaju o implementaciji Nacionalne strategije održivog razvoja Crne Gore, koji obuhvata period od aprila 2008. do septembra prošle godine.
Donesen je i Plan upravljanja otpadom do 2012. godine, određene neke lokacije za buduće deponije, počela izgradnja regionalnog centra za reciklažu... Sve to kako bi se zadovoljili evropski standardi. Ali, opštine se nisu previše obazirale na ono što im je zakonima davno dato u zadatak, pa su do skora samo četiri imale lokalne planove upravljanja otpadom. Do tada – smetlišta pored puta su i ogledala našeg stepena kulture.
Nedostatak kontrole: Bosiljka Vuković, savjetnica u Kancelariji za održivi razvoj, kaže da je upravo otpad, odnosno nemar i nedostatak kontrole u njegovom odlaganju, najbolnija tačka u implementaciji NSOR-a.
- Za upravljanju otpadom, što podrazumijeva i regulisanje nezakonitog odlaganja, donesena cjelokupna zakonska regulativa. Pa, i pored usvajanja strateških dokumenta, nema dovoljnog napretka za adekvatno rješenje ovog problema, a na početak primjene nekih od njih se i dalje čeka. U 2008. i 2009. godini se dogodilo nekoliko slučajeva ozbiljnih narušavanja prirodnih resursa i predjela, za koje smo naveli da je „reakcija na njihovo saniranje i sprječavanje kasnila ili je izostala, upravo i zbog nejasne podjele nadležnosti“. Sve što smo smatrali problematičnim, naveli smo u tom izvještaju.
Iako Kancelarija ima savjetodavnu funkciju i predstavlja glavno ekspertsko tijelo u oblasti nacionalnog održivog razvoja, Vuković ističe da je Vlada usvojila pomenuti izvještaj, čime je potvrdila svoje slaganje sa iznesenim ocjenama i predlozima.
Valjda će opštine Cetinje i Budva sada, kada su sve očigledniji novi, čudni pejzažni oblici na panoramskom putu između centra stare Crne Gore i centra turističke destinacije divlje ljepote, uz pritisak brojnih institucija iz zemlje i Evrope, konačno počistiti svoje „dvorište“.
Kristina Jerkov
