Bio je to kraj turbulentnog razdoblja koje je počelo raspadom velike Jugoslavije, a uprkos tome što je čitava regija gotovo deceniju i po bila poprište sukoba i tenzija, crnogorski referendum bio je primjer mirnog i demokratskog odlučivanja građana.
Birači su se opredjeljivali između opcija “da” i “ne”, pri čemu je slogan opcije za nezavisnost glasio “Za Crnu Goru koju volimo”, a za ostanak u državnoj zajednici sa Srbijom “Ima nas više nego dovoljno da kažemo ne - Crna Gora nije na prodaju”.
Nezapamćeni princip 55-45
Međunarodni faktor naložio je implementaciju jako neobičnog modela – da odluka o nezavisnosti bude validna ukoliko za nju glasa 55 odsto i više ukupnog broja birača.
Ta je odredba i implementirana u okviru lex specialisa – Zakona o referendumu iz 2006. godine, te je postala njegov šesti član.
Suverenisti krenuli sa Cetinja, unionisti iz Mojkovca
Kada je u pitanju kampanja, ona je bila obostrano intenzivna. Blok za nezavisnost opredijelio se za četiri velika mitinga, krećući 28. aprila sa Cetinja, a završavajući u Podgorici.
Sa druge strane, unionističke snage su održale skupove u gotovo svim opštinama – počeli su 17. aprila u Mojkovcu, a kampanju su okončali u Podgorici.
Vođa bloka za nezavisnost bio je Milo Đukanović, a onog za zajednicu Predrag Bulatović.
Što se političkih subjekata tiče, u bloku za nezavisnost, između ostalih, bili su Demokratska partija socijalista, Socijaldemokratska partija, Bošnjačka stranka, Liberalna partija, Demokratska unija Albanaca, Demokratski savez u Crnoj Gori i Hrvatska građanska inicijativa, a u savezu za zajedničku državu Socijalistička narodna partija, Narodna stranka, Srpska narodna stranka, Narodna socijalistička stranka, Demokratska srpska stranka i Stranka srpskih radikala.
Treba posebno pomenuti kako je tadašnjom Republičkom referendumskom komisijom predsjedavao slovački diplomata František Lipka, dok je specijalni predstavnikEvropske unije bio njegov zemljak Miroslav Lajčak.
Oba bloka su iz državnog budžeta za finansiranje kampanje dobila po milion eura, pri čemu su u završnom izvještaju subjekti iz suverenističkog bloka naveli da su utrošili 1,40 miliona, a suprotna strana 1,25 miliona.
Bilo je tokom kampanje dezinformacija, bilo je i objave tajnih snimaka, ali sam referendumski dan na biralištima protekao je relativno mirno.
Da je tako, najbolje će reći podatak kako je najveći prekršaj bilo desetak slučajeva nepoštovanja procedure glasanja, te nekoliko primjera povrede tajnosti glasanja.
Razlika na kraju iznosila oko 46.000 glasova
Na kraju, na referendum je izašlo 419.236 od ukupno 484.718 upisanih birača, te je izlaznost bila u ravni od 86,5 odsto.
Za nezavisnost Crne Gore glasalo je 230.711 građana, odnosno 55,5 odsto, čime je ta opcija i pobijedila. Nastavak egzistiranja u državnoj zajednici sa Srbijom podržalo je 184.954 birača, a pretvoreno u procente – 44,5. U glasačkim kutijama bilo je i 3.571 nevažećih glasova.
U 12 opština većina bila za nezavisnost, u devet za zajednicu
Kada je u pitanju glasanje po opštinama – većina je za nezavisnost bila u njih 12, a za zajedničku državu u devet.
Što se tiče podrške nezavisnosti, prednjačile su opštine Rožaje (90,8 odsto), Ulcinj (87,8), Cetinje (85,2), Plav (78,4) i Bar (63,1).
Sa druge strane, najveća procentualna podrška zajedničkoj državi zabilježena je u Plužinama (75,4 odsto), Andrijevici (71,2), Pljevljima (63,4), na Žabljaku (60,9) i u Herceg Novom (60,8).
Na 28 birališta bilo je stopostotno
Zanimljivo je i kako je na 28 glasačkih mjesta podrška jednoj od opcija bila stopostotna – na 27 je tako bilo u korist nezavisnosti, a na jednom su svi izašli birači podržali zajedničku državu. Pritom, u pitanju su bila najrazličitija birališta – od onih sa nekoliko desetina glasača, do glasačkih mjesta sa više stotina njih.
Kada su u pitanju birališta na kojima je registrovana stopostotna podrška nezavisnosti, sedam ih je bilo na području današnje Opštine Tuzi (Dinoša, Traboin, Skorać, Drume, Vuksanlekići, Zatrijebač, Stjepovo), pet u Bijelom Polju (Negbratina, Goduša, Sipanje, Zminac, Šipovice), po četiri su bila u Baru (Ckla, Arbneš, Murići, Dabezići) i Ulcinju (Štodra, Gornje Mide, Donje Mide, privatni objekat), tri u plavu (Bogajiće, Jara, Budojevice), a po dva u Rožajama (Dračenovac, Crnča) i na teritoriji koja danas pripada Opštini Petnjica (Ponor, Johovica).
Jedino biralište u državi na kojem je bila stopostotna podrška u korist državnoj zajednici bilo je u Dučićima u Kučima, u okviru Glavnog grada Podgorica.
