Prema posljednjim dostupnim podacima Ministarstva finansija, lokalne samouprave su u prvom ovogodišnjem kvartalu ostvarile svega dvije trećine (66,6 odsto) planiranih prihoda.
U prilog tezi o finansijskom krahu lokalnih samouprava ide činjenica da su dugovi opština bili na nivou od 115,6 miliona eura, a neizmirene obaveze oko 98 miliona.
Ukupno ostvareni prihodi budžeta opština do kraja marta iznosili su 44,6 miliona eura - 22,3 miliona manje od planiranih (66,96 miliona eura). U najtežoj situaciji nalaze se opštine Nikšić i Kolašin, koje su za prva tri mjeseca ostvarile svega 37 odsto planiranih prihoda. Glavni grad je ostvario 83 odsto prihoda, a na nivou plana je Bijelo Polje sa potpuno ostvarenim prihodima. Najbolji rezultat prihode ostvarila je malena opština Plužine, koja je prebacila plan za 56 odsto.
Kako je sve počelo: Pad prihoda opština je, međutim, počeo prije izbijanja globalne krize. Krajem 2006. godine ukinuta je komunalna taksa, od koje su opštine Nikšić, Kolašin, Podgorica i Plužine ostvarivale milionske prihode na godišnjem nivou.
Na ime takse ispostavljane su astronomske fakture Elektroprivredi Crne Gore i Crnogorkom Telekomu (u ukupnoj vrijednosti od oko 30 miliona 2006. godine), a na njihovo insistiranje, namet je ukinut kao biznis barijera. Opštine su, dakle, ostale bez krupnog izvora finansiranja i, što je još važnije, alternative za punjenje budžeta, jer je razliku bilo nemoguće nadoknaditi povećanjem ostalih poreza.
Pet godina kasnije je, u sklopu izmjena seta fiskalnih zakona, usvojeno rješenje kojim se opštinama omogućava da uvećaju prihode od poreza na nepokretnosti.
Budva – od crnog primjera do znakova oporavka: U međuvremenu, najdramatičnija situacija desila se u opštini Budva - gradonačelniku Rajku Kuljači je, uoči spektakularnog hapšenja u slučaju Zavala, „pošlo za rukom” da naplati manje od petine planiranih budžetskih prihoda, dok su zaposleni sedam mjeseci radili volonterski, jer im zarade nijesu isplaćivane!
Nepune dvije godine kasnije, Kuljačin nasljednik Lazar Rađenović uspio je da vrati 27 miliona eura duga i da opštinski deficit svede ispod 40 miliona eura, kao i da isplati sve zaostale plate. Kako je to bilo moguće?
Izgleda da odgovor treba tražiti u zavođenju gvozdene discipline u naplati potraživanja: Rađenović je, prema informacijama Portala Analitika, nakon afere Zavala, uveo rigoroznu finanisijsku disciplinu u Opštini i naplatio komunalije od neodgovornih investitora.
Decentralizacija fiskalne politike: Uzimajući u obzir ovakvu situaciju, u lokalnim samoupravama su predložili Vladi - preraspodjelu poreskih prihoda.
Predsjednik Opštine Tivat Miodrag Kankaraš izjavio je Portalu Analitika da je u postojećoj ekonomskoj situaciji neizvodljivo naplatiti opštinske prihode, “nezavisno od toga da li su realno planirani ili ne”.
- U principu, mora doći do decentralizacije fiskalne politike. Porez na imovinu bi trebalo da bude dominantan u punjenju budžeta lokalnih samouprava. Takođe, odavno pregovaramo sa izvršnom vlašću da se opštinama ustupi dio prihoda od PDV-a, a da se zauzvrat odreknemo u korist države sredstava od naplate prireza na alkoholna i bezalkoholna pića, sitnih taksi i naknada, uključujući i koncesije- precizirao je Kankaraš.
Vlada dala odriješene ruke opštinama u naplati prihoda: S druge strane, u Ministarstvu finansija kažu za Portal Analitika da su opštine samostalne u raspolaganju sredstvima za finansiranje sopstvenih poslova, a da u odnosu na 2010. godinu ima pomaka po pitanju naplate prihoda.
- Kad je riječ o prihodima po osnovu poreza na nepokretnosti, podsjećamo da su od 1. januara 2011. godine u primjeni nova zakonska rješenja, usljed čega su na nivou svih opština lani povećani za 21,73 odsto u odnosu na 2010. godinu. Oni su 2011. godine iznosili skoro 30 miliona, a u 2010. 24,6 miliona eura. U periodu januar-jun tekuće godine naplaćeno je, po osnovu poreza na nepokretnosti, 9,7 miliona eura, što u odnosu na isti period 2011. godine predstavlja povećanje od million eura ili 11,73 odsto. Za očekivati je da će do kraja godine ovaj procenat biti znatno veći, s obzirom da je zakonski rok za plaćanje poreza na nepokretnosti za 2012. godinu kraj novembra - kažu u Ministarstvu, uz napomenu da trenutno obrađuju i ažuriraju podatke o ostvarenim prihodima lokalnih samouprava u drugom kvartalu.
Napominju da je Zakon o finansiranju lokalne samouprave pripremljen u saradnji sa predstavnicima lokalne samouprave i Zajednice opština, kojim je propisano da sredstva za finansiranje poslova opštine obezbjeđuju iz četiri izvora: sopstvenih prihoda (fiskalnih i ostalih), ustupljenih poreza i naknada koje uvodi država, egalizacionog fonda i dotacija iz budžeta države (uslovne dotacije).
Da bi nadoknadile evidentne rupe u kasi, pojedine opštine su pokušale da uvedu neka radikalna rješenja. Tako je Glavni grad pokušao da višestruko poveća naknade za pristup komercijalnih objekata opštinskim putevima, što je naišlo na žestoku osudu poslodavaca, o čemu je Portal Analitika prvi pisao. Od povećanja naknade se odustalo, nakon pritiska javnosti - ali su problemi ostali isti.
Šta je izlazak iz začaranog kruga? Opštine moraju prestati sa praksom da povlašćenim investitorima tolerišu neplaćanje komunalija, dok sistemski treba djelovati u pravcu preraspodjele fiskalnih prihoda, u dogovoru Vlade i Zajednice opština.
Takođe, potrebno je dodatno povećati prihode od poreza na imovinu, uz uspostavljanje čvrste finansijske discipline, tim prije što se krizi ne nazire kraj. Tako bi opštine konačno mogle finansijski stati na noge, a Vlada da se posveti punjenju državnog budžeta
Siniša GORANOVIĆ
