Piše: Valentina OSTOJIĆ
Viševjekovna borba Crnogoraca za oslobođenje od osmanske vlasti prethodila je njenom potpunom međunarodnom priznanju na Berlinskom kongresu 1878. godine.
Nakon pada pod Osmansku vlast, Crna Gora je u više navrata, a posebno od 18. vijeka dokazala izuzetan stepen nezavisnosti i samostalnosti, uspostavila kontakte sa velikim silama te time bila prepoznata kao zaseban nezavisni geopolitički entitet na Balkanu koji je stekao poseban politički značaj.
UNUTRAŠNJE DRŽAVNO UREĐIVANJE
Crnogorci i Brđani su, skoro vijek unazad od Berlinskog kongresa, u bitkama na Martinićima (13 - 22. jul 1796.) i Krusima (19. septembar - 3. oktobar 1796) nanijeli veliki poraz Mahmut-paši i time stvorili faktički nezavisnu državu.
Od tada počinju da se uređuju unutrašnji odnosi u Crnoj Gori i da nastaje pisano pravo (Zakonik Petra I, Danilov Zakonik). Još jedan događaj od međunarodnog značaja je proglašenje Crne Gore za knjaževinu a priznanje crnogorskog vladara Danila Petrovića za knjaza 1852. godine.
Iako se godinama gradila i utvrđivala faktička nezavisnost Crne Gore, njeno pitanje u potpunosti je riješeno nakon Velike istočne krize 1878. godine. Tada, Crna Gora je bila priznata evropska država – država u smislu međunarodnog prava.
Dakle Crna Gora, međunarodnim priznanjem na Berlinskom kongresu, nije postala novi činilac u međunarodnoj zajednici već je samo završena poslednja etapa u njenoj vjekovnoj borbi za potpunu samostalnost – riješen je njen međunarodnopravni status.
Od faktičkog postojanja, Crna Gora je postala i de jure država sa međunarodnopravnim statusom koji ju je činio ravnopravnim subjektom međunarodnih odnosa.
Ratne operacije takozvane Velike istočne krize okončane su primirjem u Jedrenu između Rusije i Osmanskog carstva 31. januara 1878. godine kojem je Crna Gora pristupila 3. februara. Primirjem u Jedrenu okončana je prva etapa Velike istočne krize dok je nakon toga nastupila još važnija - diplomatska etapa.
Izvor: Wikimedia commons - Mapa ustanovljena san stefanskim primirjem
S obzirom na to da pojedine velike sile nisu bile zadovoljne uslovima postavljenim Sanstefanskim mirom 3. marta 1878. odlučile su se za reviziju ovih odluka pa je s tim u vezi sazvan Kongres u Berlinu i to nakon sporazuma Austro-Ugarske, Engleske i Rusije. Berlinski kongres 1878. sazvan je da riješi probleme na Balkanu, položaj slovenskih naroda i istočno pitanje. Kongresom u Berlinu predsjedavao je Oto fon Bizmark, jedan od najuticajnijih lidera u istoriji Evrope.
Članovi završnog akta kongresa, Berlinskog ugovora, koji su se odnosili na Crnu Goru su 26 – 32.
Članom 26 Berlinskog ugovora navodi se: „Visoka Porta, kao i sve one Visoke strane ugovornice koje to do sada nisu učinile, priznaju nezavisnost Crne Gore“ implicirajući da Crna Gora jeste bila djelimično priznata od strane pojedinih subjekata međunarodne zajednice, a da je ovim ugovorom priznaje cjelokupna međunarodna zajednica konačno joj dodjelivši siguran međunarodnopravni status.
Od Berlinskog kongresa Crna Gora je stekla puno pravo primanja i odašiljanja diplomatskih predstavnika ius legationis, koje predstavlja pravo jedino suverenih država a interesantno je da je i prije njenog međunarodnog priznanja Crna Gora djelimično pokazivala oblike diplomatskog djelovanja naročito u odnosu sa Rusijom kao i Austro-Ugarskom i to kroz niz posjeta predstavnika i sa jedne i sa druge strane.
Berlinski ugovor za Crnu Goru predstavljao je kraj vjekovne borbe za međunarodno priznanje de facto nezavisnosti, ali i početak jedne nove epohe – kada Crna Gora počinje da radi na značajnih unutardržavnim reformama i to 1879. 1902. pa i 1905. godine donošenjem Ustava za Knjaževinu Crnu Goru.
Izvor fotografije: Wikimedia commons - Berlinski kongres, naslikao Anton fon Verner
DVA TRINAESTA JULA
Interesantno je kako na taj isti dan, 63 godine kasnije, 13. jula 1941. godine, u nezaustavljivom usponu fašističke moći, u Crnoj Gori otpočinje najveći opštenarodni ustanak pokorene Evrope pod rukovodstvom KPJ. Trinaestojulski ustanak u Crnoj Gori predstavljao je integralnu i pokretačku snagu cjelokupne antifašističke borbe.
„Utemeljeni u svom osebujnom etičkom poretku, građani Crne Gore su se osjećali dovoljno moćnim da se u tet-a-tet suočavaju sa fašističkom nemani, od čije je sile drhtala čitava Planeta, pokažu ko je zapravo velik, kako se to postaje i ostaje, te kome svijet u tom pogledu duguje prvu počast i najviše priznanje.“ (Radovan Radonjić, Trinaesti jul)
Iz ovih razloga, 13. jul jeste i uvijek će biti najveći praznik Crne Gore, najsnažnija afirmacija crnogorske države i nacije kao i vijekovima izgrađenih vrijednosti crnogorskog naroda. A crnogorska država i nacija nisu oličene u jednom vladaru niti jednoj vlasti već u njenoj viševjekovnoj istorijskoj i kulturnoj postojanosti.
