Pobune kakve pratimo ovih dana nijesu rijetkost u Francuskoj. Ali ovakav intenzitet, uz duboku polarizaciju između onih koji se svrstavaju na stranu demonstranata ili policije, nije viđen još od 2005. godine.
I dok predsjednik Emanuel Makron na sve načine pokušava da vrati situaciju pod kontrolu, njegova oponentkinja, liderka radikalne desnice Marin Le Pen, poznata po oštrim stavovima i snažnim antiimigrantskim porukama, želi da kapitalizuje momenat kroz dodatni rast podrške.
Pogledajte kako danas izgleda Evropa. Na sjeveru, jugu, istoku i zapadu vidjećete brojne ultradesničarske stranke različitih sentimenata. Nostalgični nacionalisti, populisti, ultra-konzervativci, partije sa neofašističkim korijenima i mnogi drugi – svi oni doživljavaju renesansu ovih dana.
Ne tako davno, 2000. godine, vladajuća stranka desnog centra u Austriji je prvi put napravila pakt sa ekstremno desničarskom Slobodarskom partijom. Čitava planeta to je doživjela kao incident i nije bilo medija koji sa posebnom pažnjom nije izvještavao o tome, a EU je Beču čak udarila i diplomatske sankcije.
Danas, treću najveću evropsku ekonomiju vodi Đorđa Meloni, šefica partije fašističkih korijena. U Finskoj, nakon tromjesečne debate, krajnje desničarski nacionalisti (Finns) nedavno su se priključili koalicionoj Vladi.
U Švedskoj je prošle godine druga najjača partija postala antiimigrantska struktura Švedske demokrate, koja takođe danas podržava vlast.
Prošle sedmice, u Grčkoj su tri ultradesničarske partije ušle u parlament.
Konzervativni nacionalisti iz Voxa prvi su uspješni radikalno desničarski pokret u Španiji još od smrti fašističkog diktatora Fransiska Franka. Oni su na nedavnim regionalnim izborima ostvarili epohalan rezultat.
Vrlo je moguće da bi upravo Vox mogao formirati novu Vladu Španije sa konzervativcima nakon izbora zakazanih za predstojeći mjesec.
Mađarsku i Poljsku vode ultra-konzervativne i krajnje autoritarne vlasti.
I sve je to tek dio dužeg spiska na kojem je čak i Njemačka. Ankete govore da je danas ultradesničarska AfD rame uz rame sa SPD-om Olafa Šolca.
Dakle, šta se to uopšte dešava? Da li se milioni evropskih birača zaista pronalaze u ultradesničarskim idejama? Ili je sve to samo izraz njihovog protesta? Ili možda znak jačanj polarizacije između urbanih liberalnih glasača i konzervativnog ostatka? I šta uopšte znači kada za neku partiju kažemo da je ultradesničarska?
Treba razmisliti i o tome u kojoj mjeri pojedini mainstream političari često zvuče konzervativno – za primjer treba uzeti holandskog premijera Marka Rutea kada govori o imigraciji ili Makrona kada se dotakne bezbjednosti.
Upravo su mnogi mainstream političari posljednjih godina prigrabili slogane ili stavove kakve ima i krajnja desnica, nadajući se da bi mogli doprijeti do njihovog biračkog tijela. No, nijesu shvatili da na taj način ujedno čine i da krajnja desnica izgleda više mainstream.
Pored toga, jedan broj ultradesničarskih partija u Evropi namjerno se ‘pomjerio’ ka političkom centru, zalazeći i u to biračko tijelo.
Uzmimo za primjer stavove prema Rusiji. Veliki broj desničara – poput Lige u Italiji, Le Pen u Francuskoj ili Slobodarske partije u Austriji – imali su izuzetno bliske odnose sa Moskvom. To je, međutim, postala jako nezgodna okolnost po njih nakon (Vladimir) Putinove invazije na Ukrajinu, što je dovelo do toga da desničari polako mijenjaju retoriku.
Sjetimo se i Brexita – tada se pojavio čitav niz desničara u Evropi koji su zagovarali napuštanje EU. Mnogi od njih su, uz izražen euroskepticizam, imali naglašene antiglobalističke stavove, zahtijevali su napuštanje eura, ali biračko tijelo nije baš najbolje reagovalo na to. Zapravo, ankete su jasno ukazivale da je EU popularnija među Evropljanima nego ikad prije.
I onda su radikalni desničari jednostavno promijenili retoriku. Umjesto svega što su iznosili do tada, počeli su da govore o reformama unutar EU umjesto napuštanja.
I na kraju, isto pitanje – šta je to što birače usmjerava ka ultradesnici?
DIrektorka Instituta Montaigne’s Europe Programme Žoržina Rajt kaže kako renesansa desnice, zapravo, potiče i iz nezadovoljstva birača političkim mainstreamom. Ona ističe da su mnogi glasači privučeni dostupnošću i otvorenošću desničarskih stranaka, te da su jako frustrirani time što tradicionalni političari nemaju odgovore u tri ključne oblasti:
Identitetska pitanja – strah od otvorenih granica i erozija nacionalnog identiteta i tradicionalnih vrijednosti;
Ekonomija – odbacivanje globalizacije i negodovanje što njihovoj djeci i unucima nije osigurana bolja budućnost;
Socijalna pravda – osjećaj da vlade ne kontrolišu pravila koja regulišu živote građana.
Sada razmislite – ko u kampanjama vješto ta pitanja stavlja u fokus debate? Naravno, desnica.
